(V, G, AN; Añ, Dv, H, Dgs-Lar 9, VocB)
Ref.:
A;
EtxbaEib;
GteErd 54
. Derecho; autorización, licencia.v. 1 esku (2). Tr. Documentado en textos de autores meridionales desde principios del s. XIX (en la primera mitad de éste, con mayor frecuencia en vizcaínos); al Norte se encuentra en Joannateguy, Arradoy y Xalbador. En DFrec hay 498 ejs., todos, excepto 2, meridionales.
Galdu dabelako zerurako eskubidea. MgCO 55.
Badaukazue deretxoa eta eskubidea errestituzioa modu onean eskatzeko. Gco I 436.
Adanek galdu zuala eskubide edo deretxa au guzia. AA II 12.
Daukadala beraarizko eskubide modu bat zure laguntasuna eskatuteko. JJMgBasEsc 241.
Artuten badozube bakarrian baño ezin zinaikian eskubide edo lizenzija. Astar II 95.
D. Pedro Apraizen moldategian. 1818. Biar dirian eskubidiakaz. Ib. I.
Jaungoikuak umiai emondako eskubide onen kontra da. fB Ic III 355.Eskatu izan badute ere asko aldiz beren eskubide legezkoa. IztC 148.
Jesusek eskubide au osotoro kendu zuen, eta ezkontza bere lenengo oñera itzuli zuen. Lard 381.
Egin biar izan dira dirueskabide barrijak, Gobiernuaren bai ta eskubidiakaz. "Autorización"
.BBatzarN 187.
Egin dagizan Junta Jeneralak lonbtamentu oneek, junta jeneralak beria daben eskubidiagaz. (1866). Ib. 223.
Eman zion eskubidea ango dukeak [...] eraman zezaten karidadez. AranSIgn 37.
Oiek aña eskubide badedala erriko gauzatara. ZabGabon 76.
Eman zitzaien eskubidia jantzi santua emateko. BvAsL 164.
Gora Bizkaia! gora Gipuzkoa! / Naparroa ta Araba! / Laurok genduzan eskubideen / Besteren eske ez gara. ABAmaE 39.
Lenengo jaikitzen danak, izan dezala eskubidea ttotta bestearen kontura edateko. UrruzUrz 40s.
Ontzi-buru edo capitán itxaso guztietan izateko eskubideaz. EchtaJos 245.
Iñok eztauka iñor ilteko eskubiderik. AgG 354.
Aiek etzuten eskubiderik / gure konduta galtzeko. TxB I 101.
Bizi beitez gizonaren eskubideak!KkAb II 116.
Zaldunak dauken eskubide berbera. Otx 51.
Eztet uste iñork guk gerok idazleok baño eskubide obea dunik. LdiIL 148.
Zuaitz onetan jabeak ez du geiago eskubiderik. JMBELG 80.
Ezkonduak berexi ta bizi-alarguntzeko eskubidea. IrYKBiz 123n.
Sozialistak gizonaren eskubide ta zuzenok ukatu ta zapaldu egiten dabez. EguzkGizAuz 97.
Ez al din amak ire gauzak jakiteko eskubiderik?TAgUzt 128.
Laguntza jasotzeko eskubidea duan notin bakoitzari. EAEg 11-12-1936, 515.
Eskubide gabe il zenun. ZaitSof 26.
Euskerak itz berriak sortzeko eskubide osoa izan arren. NEtxNola 6.
Zuzenez zegokion eskubide bat eskatzeko. EtxdeJJ 273.
Ark [aitak] eragotzi zidan amaren eskubidea Kristo siñesteko. OrAitork 23s.
Kendu egin eutsien eskubide ori. AkesIpiñ 7.
Zer eskubide zedukaten heiek haren adimena formatzeko?MdeHaurB 28.
Eztuzu eskubiderik nere diruak ikusteko. IzetaDirG 75.
Langilleak eskubiderik ez dauke, betekizunak baiño. ErkiagBatB 145.
Zangopetatzeko [...] onhartu behar zituzten esku-bideak, hala nola zerga arin batzuen pagatzea. ArdoySFran 75.
Zure senarrak arnas artzeko / eskubiderik ez al du? Olea 46.
Uste det bagendula / ainbeste eskubide. UztSas 110.
Nagusiengandik irabazi ta eskubide geiago lortzeko.EtxabuKontu 111.
Beren iritzikoak ez diranak iltzeko, zer eskubide zeukatek?AtañoTxanKan 232.
Bazkide legez geunkezan beste eskubide guztiak zapaldu egiten euskuzala. Gerrika 235.
Eskubide osoa baitute kopeta altxatzeko. MEIG VI 144.
Giza-eskubideen [...] alde. MEIG VIII 60.
v. tbn. Moc Damu 36. Inza Azalp 95. Enb 68. Apaol 104. A in Azc PB 17. Itz Azald 117. ForuAB 109. ForuAG 313. KIkV 79. KIkG 64. TP Kattalin 189. Lab EEguna 92. Goen Y 1934, 95. ABar Goi 63. SMitx Aranz 77. Munita 105. JAIraz Bizia 22. BEnb NereA 118. Arti Ipuin 59. Ugalde Iltz 67. Basarri 173. And AUzta 58. Osk Kurl 116. MAtx Gazt 16. Gazt MusIx 161. Ibiñ Virgil 75. Etxba Ibilt 465. Xa Odol 220. Berron Kijote 41. Onaind STeresa 76. Albeniz 62.
azpiadiera-1.1
(Añ, Dv, H), eskubire."Poder", "potestad", "autoridad, mando", "dominio" Añ."
Eskubidia emon, dar facultades, poder en procuración. Eskubidia emon zetsan bere ondasunak saldu eta diru biurtzeko
"EtxbaEib.
Ostikopetu dozube Batzaarra bere eskubidian. MgPAb 208 (VersBasc 14 esku bidean).
Zeruetan emon jakan Gloria, Koroia ta Esku-bide andia. AñEL1 225.
Naturalezazko erreinu edo aginte edo eskubide ori. Gco I 414.
Ez eukan ama onak nai eban eskubiderik Agustiñegaz. JJMgBasEsc 8.
Eztauka arek onek baño eskubide geijago, mirari edo milagruak egiteko. Astar II 49.
Erregiak ta agintarijak eskubide andija daukee luurraren gainian. fBIc III 293.
Gugan eskubide ain andija daukanak. UrMarIl 42.
Katamotzak daukaz eskubidiak / Zuek guztijok illteko. UrCancB III 102.
Oiei mirariak egiteko eskubidea emateko. Lard 484.
Aita bera bezañ ona eta Aitak ainbat eskubide zeukana zan. ArrGB 80.
Artarako eskubidea zuenaren manuz. 'Autorizado al caso'
.AranSIgn 40.
Job sainduaren gainean [etsaiak] izatu zuen eskubide guziarekin. JnnSBi 79.
Adalbaldok prankotarren artean eukan eskubide ta agintaritza danakaz. AgAL 150.
Bere eskubide amaibagakoa. ItzAzald 27.
Guztiak dira euren eskubidekoak. Ib. 210.
Zuzendu daiguzan [umiak] artarako eskubiderik badaukogu. KkAb I 40.
Eskubiriak arrek [Jesukristok] emanda / Aita Santua urrena. TxB I 205.
Ta Euskalerriko alkatieri / eskubiriak kentzeko.MendaroTx 113.
"Kirikiño"-sariaren eskubide ta araubidea beregain artzea. LdiIL 147.
Nigan eztu eskubiderik. IrYKBiz 452.
Etzuten, naski, eskubiderik / odei ta tximistengana. OrEus 252.
Itxasontziak errekisatu ditzan Arraintza Zuzendari nagusiari eskubidea emanaz. "Facultando"
.EAEg 28-10-1936, 154.
Lege orrek ba-duela indar eta eskubide ene gain. VillJaink 95.
Zuri ere almen eta eskubide arrigarriak ezarri dizkitzu, baña Berak neurtzen dituala. MAtxGazt 49.
v. tbn.
KIkV 40. Inza Azalp 79. Enb 92.
azpiadiera-1.2
Libertad. Emen nago ni tristea / galdu ta eskubidea / kartzela baten. AzcPB 193.
azpiadiera-1.3
(En la expr. ez dago eskubiderik 'no hay derecho, no es justo, no está bien').Cf. Elexp Berg: "Hik uste dok tabernako guztiok hola bustitzeko eskubidia dagola?". Ez zegok eskubiderik, Donosti batean aguazillak euskeraz ez jakitea!LabEEguna 85.
Neri onela parre egiteko etziok eskubiderik. NEtxAntz 143.
Gertatzen dana gertatu dedin / ez dago eskubiderik. Basarri 64.
Ezpaitago eskubiderik, ezberdintasun oiek direla-ta, lekukotasun onen mamia aintzat ez artzeko. VillJaink 25.
Gazte au bularretik dago. Bularretik! Ez dago onetarako eskubiderik. ErkiagBatB 197.
Etzeok eskubiderik ortarako. AtañoTxanKan 147.
azpiadiera-1.4
Justicia. Xabier andîk Malabarian / jarraituz esku-bidea, / aien izkuntzan ipiñi zuen / kristauen ikasbidea. "Como era razón"
.OrEus 202.
azpiadiera-1.5
Derecho, conjunto de leyes. Lege-azi orrazietan eta eskubide iñarkunetan bere burua erakutsi baño len. ZaitSof 166.
azpisarrera-1
ESKUBIDEAN EGON,
ESKUBIDEAN IZAN.
a) (Estar) a cargo de, bajo la autoridad de. Baita ointxe bier egunak [dagoz] / bere [Gobernadoreen] eskubidian. DurPl 113. b) Estar en su (mi, etc.) derecho. Iri etxaguntza kentzeko eskubidean naizela obeitu eztukalako. Etxde JJ 70. Bere zuzenbidean eta eskubidean dago herria [...] inungo toberak egiten badizkio. Arti Tobera 270.
azpisarrera-2
ESKUBIDEZ.
a) (Tras gen.). Por el poder de.
[Apaizak] Jaunak Golgotako mendi gaiñean Aita zerukoari gizonagatik egin zion eskeintza berbera berristatzen duala bere itzaren eskubidez. Ag Serm 325. b) Justamente. Naiz eskubidez naiz eskubide gabe eginda. Zait Sof 26. Goi goiko mallak artu dituzu / ta gañera eskubidez. Basarri 158. c)Argi au artzen dutenek oro Zure seme biurtzen dira eskubidez. "Accipiunt a te potestatem, ut filii tui fiant". Or Aitork 190.
azpisarrera-3
ESKUBIDEZKO.
Cf. eskubidezko. a) (Lo) que concede derechos, licencia.
[Bula Santuak] dirala eskubidezkoak, eta beraugaitik ez dago eurak artuteko eginbearrik. Itz Azald 118. b) Justo; merecido, debido. Orduantxe [esango litukee] eskubidezko itzak, arrantzale ta itsastarrentzako zorrezko gorapenak. Erkiag Arran 117. Egoki izan edo ez, eskubidezkoa indartsuagoak beretzat egoki zeritzana dala adierazi nai ote zenukean? Zait Plat 132. c) De jure, de derecho. Baiña [gauza bat] bestela gertatzea asmatu ere ezin diteken gauza baldin bada, orduan beartasun ori ezta egitezkoa bakarrik, eskubidezkoa ere ba-da. Vill Jaink 52.