Tr. Documentado en autores guipuzcoanos desde la primera mitad del s. XVIII; no se encuentra en autores vizcaínos hasta los últimos años del XIX. Laga es la forma más empleada. Hay lagatu, junto a laga, en Iztueta, en una poesía de Arrese Beitia escrita en dialecto guipuzcoano, en Xenpelar, Zabala, Etxaide y Ayesta, y sólo lagatu en Mirande. Además del sust. vbal. general lagatze-, hay lagate - en Erkiaga (Arran 85). En DFrec hay 27 ejs. de laga, meridionales. En cuanto a la forma de part. det. de laga, se documenta lagea en D. Agirre (G 339) y lagia en N. Etxaniz.
etimologikoa
Etim. Laga es el resultado del cruce de larga con laja, siendo este último variante de laxa(tu).
sense-1
1.
(V-m-gip, G-azp; Izt, H(V, G)),
lagatuRef.:
A;
IzUrrAnz;
EtxbaEib;
ElexpBerg;
ZestErret
. (Aux. trans. bipers.).Dejar, abandonar.v. laja. Zergaitik alkarri [...] arras itsatxiak arkitzen diran, batak bestea ezin laga dezakean moduan. IztC VI.
Laga ditu asmo on oek guztiak, era obeagoren bat etorri dakion arteraño. Ib. 89s.
Iru gizaldi oetan sagardogitea arras lagatua egondu dala Tolosaz goitiko errietan. Ib. 141s.
[Oria ibaia] erri oek biak eskuirontz lagarik iristen da Alegeriara. Ib. 115.
Lenago arras lagatuak zeuden soroak ondeatu, zelaiak atxurtu. Ib. 180.
Berriz esaten baidak / Indalexio "Moko", / ezurrak autsi arte / ez aut nik lagako. Bil 170.
Eriya medikuagandik lagata eta orduoro eriotzako zorian bezela zegoan une artan bertan. 'Estando el paciente ya desahuciado de los médicos'
.AranSIgn 24.
Laster itzuliko gerala malamentean laga degun gure erreinu maitera. ZabGabon 54s.
Ona zan bera animaren zaletasuna lagatzeko! Astorik ez setatsuagorik. AgG 245.
Baña orretara karreria laga biar. KkAb I 111.
Mattia: nai-ta-ez laga biarko zaitut. Baña enaz zeugaz iñoiz be aiztuko. Altuna 21.
Lapurrak ostu ta laga zinddubezan, gero gosez il zedizantzat. Ib. 98.
Ai gure biyotzeko / Aita Orkolaga, / beraren eskutikan / ez gaitzala laga. Tx(
inImazAuspoa 24, 55
).
Artuta baño lagata obe / Gaztelu bezelakua, / orrekin deskuidatzen bazera / erruki zaitut, gajua. TxB 120.
Ez, ez; medikutza laga nuela badakizu. LabEEguna 63.
Eginkizunak laga bitza. "Sobreseerá las diligencias"
.EAEg 20-12-1936, 598.
Etzaitut beste gazteren bategatik lagatzen, goiko Jaunagatik baizik. NEtxNola 33.
Seme-alabak laga, / emaztea utzi. EtxdeAlosT 80.
Eztiat bizi naizeño nere aginpidia eskutik lagako. EtxdeJJ 78 (11n lagatu
).
Urrengo egunean [...] itsasontziak laga zuan Marsellako portua. AnabAprika 12.
Zotza laga ta xigarroa asi giñan erretzen. Ib. 36.
Bere irribarre gozo liluratua gorde zuen aita besoetakoak lagatu ez zuen artean. MdeHaurB 99.
Oitura zar garbiak laga ditugu. MAtxGazt 56.
Ezkontzeko garaia iritxi ta lagatzen bazaitu, zer egin bear dezu?Ib. 35.
Billa zazu ongia, laga zazu gaizkia. VillJaink 100.
Aren osasunan arduriak ez ebala lagatzen. EtxbaIbilt 466.
Laga bitza kezka oiek, ama. NEtxLBB 56.
Laga genduan betiko estropadea, ta orain fubola-edo izan bear. EtxabuKontu 226.
[Pistolak] antxe laga bear izan zituzten.AZink 62.
Bainan heltzen badiot, ez dut eskutik lagako. MEIG IX 134 (en colab. con NEtx).
v. tbn. Xe 155. Jaukol Biozk 31. MendaroTx 57. Laux BBa 136. Ldi BB 90. Eguzk GizAuz 140. Erkiag Arran 122. Gand Elorri 91. Arti MaldanB 193. Osk Kurl 73. Gazt MusIx 181. Onaind STeresa 23. FEtxeb 44. Zendoia 221. Lagatu: Zab Gabon 95. Ayesta 43.
azpiadiera-1.1
(Aux. trans. tripersonal). Laga amodio zuenkoiai / gustien onari jarrai. IztPo 136.
Bañan aberastutzeko lainbat beingoan ematen etzebalako, laga izan zioten lanbideari. IztC 70.
Arrigarria da txit, itsasoari lagarik emengo ibai andi gezagozokoetara izokiak duen joera. Ib. 203.
[Artu omen zeban asmoa] zezen izu igestuari etziola laga bear, alik eta atzeman zezan arteraño. Ib. 250.
[Meatze bat agertu zuten] bañan azalean mamirik etzeukalako, laga zioten neke andirik egin bage. Ib. 74.
Lanari laga bearrean arkitu ziran. Lard 11.
Lan oni laga zion. Ib. 446.
Gañerako guziari lagata Jesusekin ibiltzera. Ib. 373.
Gerrari laga eta / pakiari eldu, / inozente gaudenak / ez gaitezen galdu. Xe 402.
Nai al zenduke [damatxo orrek] neri lagata / zeurekin esposatzia?Gaztelu(
inTxB 121
).
Badu ark etorria [...]! Or det atzean, itzari laga eziñik. LdiIL 41.
Bertsolari izateari erabat laga nion.Zendoia 53.
azpiadiera-1.2
Posponer. Gauzok ala dirala, / laga dezaket "aita- /gurea" biarko. LdiBB 14.
Geroarekiko kezkak gerorako lagatuz. MdeHaurB 26.
sense-2
2.(Acompañado de sintagma vb. con suf. -t(z)en
).Dejar, permitir hacer algo."
Ez laga nai duana egiten, noizik-bein kontuak artu orri
"GketxLoiola(s.v. kontu
).
Etsaien atzapar garratzetara erorten laga bage. IztC 32.
Besteai alako itzerdiren batzuek zabaltzen laga ta utzi zien. AranSIgn 66.
Ez zieten barrena sartzen laga. ZabGabon 94.
Lagatzen al didazue, ba, itzegiten?NEtxAntz 49.
Eztautsat [...] orri esku-artetik egazik egiten lagako. ErkiagArran 91.
Kanonigotik berakorik ez ei eben lagatzen Capilla Sixtinara sartzen. SMZirik 89.
--Aizu, Jauna... -- Baña, Paxanek ez zetsan laga jarraitzen. Ib. 64.
Istil otsak ez du ordurik kontatzen laga. NEtxLBB 107.
Gizonari bere piperrak egosten lagako zion. Ib. 67.
Orregaitik ez ziran etxera eroaten; ez eben lagaten ori egiten.EtxabuKontu 15.
Baiñatzen ere laga ziguten. AZink 91.
v. tbn. Zendoia 159.
azpiadiera-2.1
Eta iñolako ezpairik lagatzen ez dutenekiko. "No consienten ningún género de duda"
.ZinkCrit 66.
azpiadiera-2.2
Bai, ederki lagatzen gaituzte etxea gordetzeko bi emakume. [...] Etxeari su ematera etorriko dira oiek. NEtxAntz 24.
azpiadiera-2.3
(Con complemento no expreso). Tratua egiña baldin bazegon / zertarako jarri traba? / Borondatia ala zuten da / bearko diogu laga. UztEBT 115 (en referencia a la hija que va a casarse).
sense-3
3.(Con sintagma vb. con suf. -t(z)eari
).Dejar, cesar de hacer algo. Goierrietan sagardoak egiteari lagatu zioten denporan. IztC 143.
Bañan etzion orregatik egunero atez-ate ibilteari laga. AranSIgn 79.
Besteak, laga txixa eitiari ta laster erantzun zetsan. SMZirik 80.
Etxera juatiari bertan-bera laga-ta [...] sartu zan. Ib. 118.
Santiagotar maitiak neri / zertarako jarri traba? / Etzazutela bertsolaria / onuntz deitzeari laga. UztNoiz 95.
Eskola kontuak esateari laga baiño len [...], zerbait esan bear dot.EtxabuKontu 17.
azpiadiera-3.1
(Con sintagma con suf. -t(z)ea
). Frantziara [...] sarri joan-etorriak egin arren, ez du behinere laga bere lurrean bizitzea eta lan egitea. MEIG IX 131 (en colab. con NEtx).
sense-4
4.
(V-gip)
Ref.:
EtxbaEib;
SMEiTec1(
otxau
)
. (Aux. trans. bipersonal).Dejar algo o a alguien de cierta manera."
Otxau onakin sentesimara lagatzen dira zuluak
"SMEiTec1.
Berariaz laga deu [Birjiña] eroria. LarSermAzc 51.
Guztiaz ere, esan bage ezin laga nezake [...] dakidan apurra. IztC 225.
Laga zuan Guadalupeko elizatxoa txit ondatua. ZabGabon 98.
Bertan lepua kendu ziyon da / lagatu zuen il otza. Xe 339.
Botak nai ziyozkaten / laga aren kontura. Ud 17.
[Sagardua] Ergobikua bada / eran gabe ez laga. JanEd II 35.
Errez laga oi ditu alde batera naigabe [...] guztiak. AgG 347.
Eztet uste lagako duanik artu gabe. UrruzZer 40.
Ezur guziyak minberatuak laga nazki. AlzBern 64.
Itxura negargarri orretan etzaitut laga gura. Altuna 22.
Laga zazu arazo ori aren eskuan. NEtxAntz 63.
Dagona dagon lez utzi, dagonean laga. ErkiagArran 63.
Aske laga dot neure arima. GandElorri 151.
Arrituta laga eban Eibarko jentia. SMZirik 104.
Laga ori nere kontura. Ib. 44.
Lagaik atia zabalik. Ib. 25.
Nora jun zara [...] / ni emen lagarik min-garrasika?Onaind(
inGaztMusIx 203
).
Eztuala [...] bein ere bertan-bera laga. VillJaink 17.
Gaitz batek gortuta laga arren [...]. EtxbaIbilt 469.
Bakarrik laga bearko zaitut. NEtxLBB 112.
Illeta joten kanpaiak be mutu laga. (V-m). EZBB II 17.
Geu be angoak pozik laga naian alegindu giñan. EtxabuKontu 36.
v. tbn. Aran SIgn 38. EusJok II 172. Laux AB 29. Etxde JJ 40. Anab Poli 7. Onaind STeresa 86. Zendoia 77. Lagatu: Mde HaurB 92.
azpiadiera-4.1
(Aux. trans. tripersonal)."
Bertan bera laga zion (G-azp)"GteErd 274.
[Gaztelan, garia] ereiten dutenetik batutzeraño dagiana dagiela, bere modu lagatzen diotelako, eta berriz, Gipuzkoan [...]. IztC 28.
[Gauza] guztiak zearo azaltzen denpora geiegi igaro ez dezadan, lagatzen diet beren oñean. Ib. 67 (v. tbn. en contexto similar 175 lagatzen det bere oñean
).
Baketan laga eiok. ABeinB 92.
Guri bakian laga-ta. Enb 37.
Arantza orren miñak etzidan pakean lagatzen. NEtxLBB 58.
azpiadiera-4.2
(Aux. trans., bi- o tripersonal; con complemento no expreso y significado equivalente a 'dejar en paz, dejar tranquilo')."
Bueno, bueno. Laaiazu ixilik! Hori etzan hola izan da
"ZestErret.
Laga nazak, Arroxko, laga nazak [...] ik ezin ulertu dezakek. AlzRam 121 (v. tbn. Bern 61).
Lagaiozu, ez degu kalterik izango. AnabPoli 119.
--Ilko al degu? [...] --Obe litzake azkatu ta lagatzea. AZavala(
inGoñi 14
).
Lagaixozu andra, a uezaba da; nai badau igoko da. SMZirik 61.
azpiadiera-4.2.1
--Organu barria eiteko limosna ezke nator. [...] --Ez, laga, laga. Gu lenakin be konforme gara ta. SMZirik 42.
sense-5
5.Dejar, poner, colocar. Zer litzake baldin lagako balioteke [gaztañari] ondoan, berak botatzen daben orbela?IztC 150.
Katillua mai-ganean laga. ABeinB 46.
Kontxan laga biarrian / mollan dute sartu. Arrantz 35.
Antxen zeuden, utzi bezela, Polik gauean lagatako tresnak. AnabPoli 34.
Baña, a an laga ebenian, juan ziran beste guztiak ostatura. SMZirik 34.
An billau eban, lagatako lekuan bertan. Ib. 75.
Zeñen eskuetan lagatzen dot [...] nere [...] ondrian gora-beria. EtxbaIbilt 483.
Kentzen dio tapa ta lurrean laga du. NEtxLBB 103.
Laga ber-bertan karroxa ortan, gogoz kontra daramazkitzuten printzesa [...] oiek. BerronKijote 101.
[Xoxokumea] berdegunean berriro laga asmoz neramakiela.Zendoia 55.
v. tbn. Aran SIgn 34. AB AmaE 122. Ldi UO 43. Gand Elorri 149. Lab SuEm 197. Arti MaldanB 215. Ibiñ Virgil 32. l Ezin barkatuzko hutsuneak lagatzeko arriskuan banaiz ere. In MEIG VI 43.
sense-6
6.Dejar, dar, legar; ceder, conceder, prestar. Lagatzen zaiola eskubidea, nork bere etxean [...] edan bear dabenari nai debana egiteko. IztC 139.
Jesusek [...] Amatzat laga zigun zeruko Erregiñari. ZabGabon 110.
Laga zizkian Ama Birjiña Guadalupekoari urrezko sei dukat. Ib. 87.
Siñalerikan lagatu gabe. ABAmaE 159.
Probintziak orain arte jasotzen zituen zerga abek [...] Aiuntamentuai lagatzen dizkie.ForuAG 323.
Lagaidak bizikletia bere billa juateko. SMZirik 15.
Uleixak, eukan dana laga jetsak ospitalari. Ib. 109.
[Aitortu bear dezu] ez bildurrik geiena ematen dizunarekin; baña ezta errezena lagatzen dizunarekin. MAtxGazt 95.
[Frailliak] azkenian laga zetsan burutik-berako soñekuori [senarrari]. EtxbaIbilt 464.
Markuerkiagatar Josek berari laga eutsan zuzendaritza.EtxabuKontu 49.
A zer segira laga diozun / aurtengo udaberriari!MMant 49 (dirigiéndose al invierno).
sense-7
7.(Part. en función de adj.).Dejado, abandonado, descuidado."Dejado. Mutil ona da baiña oso lagia bere gauzekin
"ElexpBerg.
Atsegiñez soiña lasa / aragi lagia / katillu jausia / xurga iturria. NEtxLBB 266.
azpisarrera-1
LAGEA LAGA. "Loc. verbal. Dejar definitivamente. Lagia laga, geixago ez eban erre, naiz da takorrixa merkatu
"EtxbaEib.
"
Illuna zetorrela ta, urrengo egunian batzekotan laga giñuzen bi sagar arbola, baiña badakizu, lagia laga, ta bertan usteldu die
"ElexpBerg.