Tr. Propio de la tradición vizcaína, tbn. lo hallamos en Apaolaza y, con el sdo. de 'zarpa', en Tomas Agirre y Mirande, y con el de 'arañazo' en Etxaide.
sense-1
1.
(V-gip ap. IzArOñ
; Añ(V), H). Garra, zarpa (sentidos prop. y fig.); puede tbn. referirse a la mano del hombre, generalmente con un sentido aumentativo o despectivo."Garra"y "zarpa" Añ."Dedos corvos, (V) atzamarrak, (G) atzaparrak, atzarrak
"Ib."Griffe. Demoninuaren atzamarrak (Astar)"H.
v. atzapar. [Eztagoz seguru] alako neskatilla gaisuak bere infernuko otso onen atzamar artian. CrIc 154.
Baña daigun ez zaitubala Jangoikuak largaten zeure borondate dongiaren atzamarretan. MgCO 104.
Goi ta be erabilten / Etxeko sagubak: / Ta orra nun katubak / Deutseen jarraituten, / Ta atzamarrak ezarten. MgPAb 99.
Eriotza gogor baten atzamarretan. Ib. 79.
Enaizu emon infernuko otso amurratuen atzamar artera. AñEL1 147.
Nekez, kapiaren zati bat atzamarrakin urratuta, librau zala gizon gaistuaren eskubetati. fBIc II 230.
Ostuten bada, jaubiak dekusela, edo ostuten bajako derrigorrian patrikarati, edo etxeti, edo nun nai, esaten jako atzamarretatiko-ostutia. Ib. 98.
Ez Ama Birjinak, ez Jaungoikoak libraduko zaitu nire atzamarretatik. Astar II 36.
Ai! baña orain legiak deutsu / Jaurti atzamar samiña. ABAmaE 59.
Nere illobak aterako zaitu otso gaizto orren atzamarretatikan. Apaol 81.
Gezurretan iñok artuagaitik etziran lotsatuten, bada deadar andiena egitebanak edo atzamarrik sendoenak eukazanak irabazi oi eban auzia. AgKr 67.
Sutautsak ik baño indar geiago yaukok, ire atzamarrak baño zorrotzago dozak aiztuak eta azkorak. KkAb I 42.
Nork ipiñi au era orretan? Nor ixan da, neuk neure atzamarretan ito daidan?Ib. 32.
Augaitik makilla-muturragaz ikutzen nindun aldioro garondoan, eta berau kankailuz beterik eta soildurik neunkon aren atzamarraz. "Pelado de sus manos"
.OrTormes 23.
Eta ezkaizuz arren, ba, itxi / Etsaien atzamarretan. Enb 33.
Etxakijat zek geldi erazoten yeustaan be, atzamar tartian berperton eu ez iratoteko! Otx 135.
[Artoari] eldu atzamarrez eta ukaldi indartsuz bigurtuko dio lepoa. TAgUzt 279.
Etsipenaren hatzamar izoztuen harrapakin berriz ere haren bihotz zoroa utziz. MdeHaurB 84.
Geure buru au eriotzaren atzamarretatik atara eziñik. BilbaoIpuiB 267.
sense-2
2.
(V),
atxamar (V-ger)
Ref.:
A; Zubk Ond; Holmer ApuntV; EAEL 14; Etxba Eib; Gte Erd 150; Elexp Berg. Dedo."
Atzamar (Vc), dedo. Es el singular de atzamarrak (V-arr-oroz-ple), los diez dedos, los dedos"A.
"Ondarroan bardintsu erabilten dira atzapar eta atzamar
"ZubkOnd.
"
Goikoak atzamarrak dira, bekoak beatzak dira (V-arr-gip)"GteErd 150.
v. hatz. Saldia artuten da katillubaz, aragija txikindu ta aoratuten da atzamar Jangoikuak emonikuakaz. MgPAb 131.
Zetako emon euskuzan Jangoikuak amar atzak edo atzamarrak?Ib. 54.
Au esanda, atzamarragaz luurrian eskribiduten eban Jesu Kristok. fBIc II 236.
Edola bere ezingo deutsat zirkiñik eragin atzamar bati?UrMarIl 41.
Diru kontatzen edo atzamarrak kontatuaz konturen bat zuzentzen. Apaol 93.
Bere atzamarrak luze ta meiak. AzcPB 122.
Nekazaleak astegunean / atzamarrakaz daroa / kontua ziur noiz izango dan / eguna bear bakoa. Ib. 76s.
Tramanari atzamarra ebagi bear geuntzela ta ibilli giñan, olgetan. AgKr 193.
Egurgin bijok aurrera joiazan, atzamarrai putz-egiñaz ta oski (zapata) lodijakin edurra zapaldubaz. Altuna 90.
Eskuetako atzamarrakaz Ave Mariyak kontetan zituan. KkAb II 169.
Atsuak esan eban, mutillari atzamarra zuzenduta. Ib. 147.
Ikusgarrizko ereztun bat atzamarretik aterata. Otx 65.
Atzamar meetik kenduten dautse zillarrezko elastuna. LauxBBa 80.
Atzamarrak alkarrekin dauken antzeko bardintasunaz naikotu bear. EguzkGizAuz 74.
Ogia ebagi ordean, ez dau ba atzamar bat ebagiten?BilbaoIpuiB 166.
Ukabilla estutu, eta atzamarren konkorrakaz kax-kax jo eban ate gorria. ErkiagBatB 45.
Jainkoaren hatzamarrak ukitu egin du gizon zikoitz eta lukurreru horren bihotz gogortua. ArtiIpuin 23.
Eskumako eskuko atzamar bat bakar-bakarrik erabilteko gauza nintzala. OnaindSTeresa 47.
sense-3
3.
(AN-larr ap. AspLeiz). Arañazo.v. atzamarkada. Bela-Beltz etxeko lilitegian kabi billa ari zala, zugaitz batetik muturrez aurrera erori zan eta arpegi guztia atzamarrez urratuta ta ubelduz gelditu zitzaion. EtxdeAlosT 25.
azpisarrera-1
ATZAMAR-ATZAMARREAN.
Justo en el dedo. Orduan jiganteak dsaunba! jaurti eban aldatz bera erestuna, ta erestuna --au tamala-- Josetxuren atzamar-atzamarrean sartu zan. BilbaoIpuiB 177.
azpisarrera-2
ATZAMAR-BURU.
"(V-m), yema de dedo" A. v. HATZ-BURU.
azpisarrera-3
ATZAMAR EGIN.
"(G), echar la zarpa" A.
azpisarrera-4
ATZAMAR LODI.
Pulgar. Eskoako eskuko atzamar lodijen urrengo bijekaz kurtze bat egitie. UrCatArrig 71.
Ardia atrapetako / lenengo gauzea / da minagaz igortzi / atzamar parea / lodia ta urrengoa / txistuz bete barik. AzcPB 68.
azpisarrera-5
ATZAMAR-OSKOL (V-m)
Ref.:
A;
EAEL 291
. Uña. "(V-m?), uña, lit.: cáscara de dedo" A s.v. oskol. v. atzoskol. [Jaungoikuak] Bialdu dagijuela Auzi gintzako paperdunai bere bildur santubaren golpe oso bat, berbak zuzenak, atzamar oskolak laburrak, ta bijotza Jaungoikozkua erabili daijen euren arrisku andiko egin biarretan. fBIc II 170.
azpisarrera-6
ATZAMAR-PUNTA.
Punta del dedo. Altariaren albora alderatuta atzamar puntak garbitutia. fBIc III 242.
Atzamar puntako min bat, agineko min bat, edo buruko min bat kendu ezin dogunian. Ib. 263.
azpisarrera-7
ATZAMARREZ(Nombrar, etc.) a dedo. Bere Junta Erretora aldatu biar ebanian, berak atzamarrez aukeratzen ebazan eskualde guztietakuak. Gerrika 190.
Alkatiak, eunetik larogetaemeretziak atzamarrez egindakuak.Ib. 243.
azpisarrera-8
ATZAMAR-TXOKO.
"(V-ple-arr-oroz), articulación de los dedos" A. Aurrean agertu zitzaion frailea, eta kotxorroa khendu, atzamar-txokoz jo buruan, ta belhauniko jarrarazi zuan ikas-gela erdian. OskKurl 76.
azpisarrera-9
JAUNGOIKOAREN ATZAMAR.
"Jangoikuan atzamar (Lonicera periclymenum), madreselva. Jangoikuan atzapar ere bai. Pluralean izendatzen da" Elexp Berg.