Tr. Documentado por primera vez a mediados del s. XVIII, su uso se desarrolla sobre todo a partir de la obra de Añibarro, en las acepciones que se señalan. Se documenta en muy pocos textos hasta el s. XX en que se extiende progresivamente su uso a autores meridionales (al Norte sólo en Mirande y Lafitte) con la acepción casi exclusiva de 'ejemplo', 'ilustración', y, sobre todo, en la forma adibidez. En DFrec hay 222 ejs. de adibide (ninguno de ellos septentrional), de los que 181 corresponden a adibidez.
"Dirección, regla, zuzenbidea, adibidea
"Añ.
"Doctrina"A(que cita a Añ).
Emon gura deutsut orain, urtean, illean, astean ta egun bakotxean egiteko adibide labur bat. AñEL1 75.
Gura dozuez adi-bide batzuk onen ganean?AñLoraS 85.
Josue Agintariaren adi-bidez sartu zirian Sazerdoteak Ibaira. Ib. 6.
Adibide santuz beterik dago Aita gureko laugarren eskabide au. Gauza asko, andiak ta miragarriak onetan Jesus maiteak irakasten deuskuz. AñMisE 79.
azpiadiera-1.1.1
Consejo. Ez urten bere [konfesorearen] esanetik, bete bere adibideak. AñEL1 76.
Libru askotan zabaldurik dabiltzen adibide santuak arimen onerako. Ib. 3.
Aztu ezegizuz beinbere nire Aita San Franziskok bere Semeai esan oi zituan adi-bide zeruzko oneek. AñLoraS 194.
Eta, alan, orduan sermoiakaz, adibide onakaz, gaixotasunaz, bere lagunak ilten jakozala ikusteaz [...], etorkizunaz gogoratuten asten da. AñGGero 78 (Ax 97 (V 67) konseillu
).
Onegaiti, konzienziari jarraiturik, onen buruz ta adibidez gobernatu ta gidatuten dana ondo doa. Ib. 282.
Beste askok bere gorde dabe adibide au, idoro dabe aserrearen kontrako osagarritzat. Ib. 224.
sense-2
2.Explicación del sentido, del significado. Jakin gura gendukez Mezako zeremonien adibidiak, edo zer adierazoten daben. CrIc 148.
Berba batzuben adibidia. MgCO 300.
Hiztegi laburra, laur Ebanjelioetan irakurtzen diren zenbait hitzen, eskualdun gehienentzat adibidea. HeH 460 (tít.).
Kristau-Ikasbidea (dotriña) da kristauaren libururik bearrenezkoa. Liburu onen adibidea edo azalpena da urrengoa. InzaAzalp 5.
sense-3
3.Ejemplo que se da."Moraleja"A.
Begira emon dozunez adi-bide txar edo ejenplu deungerik zeure esku-pean dagozanai. AñEL1 132s.
Zeure bizitza gaistoaz, ejenplu ta adibide deungea emonaz besteri bere pekaturako zuzenbidea emoten deutsazu. AñGGero 358.
Penitenziaren irudipena ifinten jaku geure begien aurrean adibidetzat ta espillutzat. Ib. 151 (Ax 207 (V 139) exenplotzat
).
Zer eredua (lección), zer adibide jakingarria, Anjelek gurasoari zor jakon maitetasuna erakusteko, egun orretan erakutsi ebana!AgKr 211.
sense-4
4.
(A). Ejemplo, ilustración. Adoremenak dirala-ta zer okerretan erortzen geran. Beren zuzen-bidea. Adibideak. ZinkCrit 26.
Aurreko adibideak erakusten digute, batzuetan gizonen ekandunean ez ziñestea bidezkoa ta zur-zurra dala. Ib. 44.
Ona ba beste adibidea; lengoan Margarite zuringin bat jaten ikusi nuan. AnabUsauri 115.
Adibide bakar batek berakuts gure zabarkeriaren zenbatetarañokoa. LdiIL 53.
Baña adibide bati gagokijozan. Aberatsaren semiak ezkutau dagikez bere laukuak arein zain ezpaitagoz ogittarako. LauxAB 13s.
Adibidetzat [Aristotelesek] oski edo oñetakoak aitatu ebazan: oñak babestu ta berotzeko balio dabe eta beste zerbaiten ordez truketako be bai. EguzkGizAuz 51.
Itzala ta argia askotan ateratzen zetunan adibidetako. OrQA 73.
Adibide bat bezela bederenik, nik kantatuko dizutet kopla bat. LekSClar 105.
Ona emen adibide bat: erloju bat egitea, zer da?VillJaink 46.
Erri-zantzu aundia dute bibion olertitzak, zenbait gertari izanik ere adibide. Donibane Gurutzari gagozkiola, diñotenez, [...] kalea barna zijoan mutiko bati kopla au entzun omen zion. GaztMusIx 161.
Bospalau adibide honera aldatzea aski eta gehiegi da hori zergatik gertatzen den ikus dezagun. MIH 391.
azpiadiera-4.1
Legez kontrako adibideak, Lafonek dionez, gutxi dira eta erraz esplika daitezkeenak, erdararen eragina dela medio. MEIG VI 181.
Ez zait inondik ere iruditzen etimologien ametsezko sostengutzat atera zuenik [...] izen hori. Adibideak ugariegiak dira horretarako. MEIG VII 120.
sense-5
5.aitubide. Medio de entenderse.
Esataldi edo sermoia izan doia euskeraz. Eleizakoakin badoiaz norabait, gaixoakazko aitubide guztia izaten da geure berbetan. Ezale 1898, 31a.
azpiadiera-5.1
Modo, medio de entender. Metodu berri orrekin zenbat ezkutuen giltza ta adibidea etzen azkenik zabaldu!VillJaink 34.
Jakintzak lurraren erraiak zulatu ditu, lurgaiña, ortzea ta izarrak arakatu ditu, fenomenu guztien giltza ta adibidea iritxi-urren dago arentzat. Ib. 31.
sense-6
6."(V-ple), cuidado"A.
sense-7
7.Significado. Lege itzaren bi adibide oiek eztaude bata bestearen aurka. VillJaink 78.
azpisarrera-1
ADIBIDEZ. Como ejemplo; por ejemplo.
v. GERTALDITZAT, ESATE BATERAKO. Ta adibidez esan nai nuana auxe zan. AnabUsauri 115.
Urrin-urriñeko uriyetara bialtzen ziran gauzak. Adibidez: Durangon mutil batzuk emoten eutsiezan mandazañai iru edo lau kutxa, esanik eruateko Zaragozara. KkAb II 168.
--Langille dan guztia duk nere adiskide. --Osaba Ramus, adibidez.LekEunD 18.
Lan asko-samar bilduko balitz, izendatu ditezke, adibidez, bi epaikari euskelki bakoitzerako. LdiIL 99.
Liburu artakoxeak ditugu emengo laburrerak ere; adibidez, B-mu (Bizkaya Mundaka), G-don (Gipuzkoa Donostia)... ta abar. AEY I 26.
Adibidez, irule nai eule dan langilleak bost orduko lanaz [...] orrenbesteko iantsari edo alogera ondo irabazita dauko. EguzkGizAuz 58.
Satsu zerbait, adibidez iize, abere edo narrasti satsu baten kaskia. OlLev 5, 2 (Ker adibidez; BiblE hala nola
).
Mateok, adibidez, etzion beñere postakin tirako basa-adari bati. NEtxAntz 136.
Mendi-sail galantak landarez bete zituan. Adibidez bat aitatuko degu: [...] "Aitz-beltz" izena duan mendia. Munita 8s.
Ezpain-hots bat duten hitzetan. Adibidez: lat. "quis" eta irl. "cé".MdePr 216.
Adibidez, eman dezagun mariñel bat, aingura bat eskuan duela. VillJaink 36.
Adibidez, Hélène de Constantinople "moralité" gisa emana da. Lf(
inCasveSGrazi 8n
).
Juramentua bezela zan. Adibidez, eizera joan, ollagorra-edo ikusi, tiroa tira eta: --Arri biyur bota detala!AtañoTxanKan 190n.
Arestian aipatu ditudan bi orrialdeetan, adibidez, hiru horrelako topatu ditut. MIH 343s.
Har dezagun adibidez, harako Etxepareren bertso hura. MEIG VI 143.
v. tbn. Etxde JJ 101. Zait Plat 26. Gazt MusIx 66. MAtx Gazt 90. Berron Kijote 20. Ayesta 78. Insausti 103.