Tr. Documentado en todas las épocas y dialectos. Se emplea más como participio en función de adj. o sust., que con formas verbales personales. En DFrec hay 15 ejs. de madarikatu, meridionales. La forma más extendida es madarikatu; emplean maradikatu algunos autores bajo-navarros y casi todos los suletinos, así como Leiçarraga, Voltoire (189), Axular, Pouvreau y TB (en los dos últimos junto al más frec. madarikatu ), los navarros pirenaicos Hualde y Samper, y Aresti (junto a madarikatu ).
etimologikoa
Etim. De lat. maledicere .
sense-1
1.
(V, G, L, B, BN; Lcc, SP, Urt III 359, VP 59v, Lar, Añ, VocBN, Dv),
maradikatu (LarSup, Gèze, H)
Ref.:
A;
EtxbaEib
. Maldecir, condenar; blasfemar; renegar, aborrecer."Maldecidor, madarikaitan deuena
"Lcc.
"
Jainkoak madarikatu zuen sugea, Dieu maudit le serpent. Ez ditu bere ait-amak nahi sinhetsi, bainan berak madarikatuko du, il ne veut pas croire ses parents, mais il la paiera lui-même"Dv.
"
Iobek orduan madarikatu zuen sorthu izan zen eguna
"H.
"
Madarikatu deixenak bere aitta edo ama, illda izango da (Ex 21, 17)"EtxbaEib.
v. arnegatu (2), biraokatu, blasfematu, gaitzetsi (2), BIRAO EGIN. Maradikatzen dut neure fortuna. E 209.
Benedika itzazue maradikatzen zaituztenak. LçMt 5, 44 (EvL madarikatu; He higuin izan, Dv jazarri, Echn gaitzetsi, Samper aborritu
).
Aita edo ama maradikaturen duena, herioz hil bedi. LçMt 15, 4 (
EvL, TB, Ur (V), Ker, IBk, IBe, BiblE madarikatu; Ip gaizki mintzatü, Leon laido egin, Samper maldezitu
).
Madarika daitezela illhargi, iguzkiak, / zeren ikhusi dituzten gure gaixtakeriak. EZMan I 82.
Presuna hilak edo biziak gaitzetstea, madarikatzea, maldizinatzea. Harb 168.
Hasiko dira bere buruen maradikatzen, begitarten larrutzen. Ax 607 (V 390).
Madarikatzatzu hasi ditutzun amorio hek. SPPhil 306 (He 307 madarika zatzu eta higuin
).
Nausia, huna zuk madarikatu izan duzun fiko ondoa non den ihartua. HeMc 11, 21 (Lç maradikatu, TB, Dv, Ur, Leon, Ker, IBk, BiblE madarikatu; Ol birao egin
).
Jainkoa blasfematuko eta madarikatuko [duk] Ifernuan. Brtc 131.
Jainkoak madarikatu zuan sugea. Ub 66.
[Esan dezu] milla maldizio Jangoikoaren kontra? Madarikatu dezu bere izen santua?MgCC 129.
Madarikatuten dau Ardanetxe edo Tabernia. MgCO 59.
Madarikatuko dú bere burua, jaio zén egúna, burátsoak ta guziák. LEDoc 274.
Gorrotau ta madarikatuten da bekatuen galbidea. AñEL1 52.
Madarikatzen nituen nere oiñ me ta argalak. VMg 54.
[Infernuan] guziak madarikatzen egon bearra datorkio. Gco II 53.
Eman nahi ez badute porroskatu, / orduan behar die madarikatu.FrantzesB II 23.
Jinkuak maradika beza Gaztelondo Topetia. Etch 236.
Madarika beitez nere gurak, ohoreak, ontasunak. DvLEd 193.
Hoa! Animale ladrea / dakikela madarika!"Va, le Ciel te confonde"
.Gy 186.
Ez dutela hek [aphezek] sekulan nihor ez deus madarikatzen. ElsbFram 140.
Zer da madarikatutea edo birao egitea? Batek norberarentzat edo beste batentzat gatxen bat eskatutea. ItzAzald 99.
Nik madarikatu det Jaungoikoa. AgSerm 394.
( s. XX)Madarikatzen ditu karlistetako gerra atzerrikoiak. "Maldijo a las guerras"
.Mok 16.
Sarjentua ez madarikatzearren, arengandik aldentzen nintzan. AnabAprika 66.
Madarikatzen du mila bider / heriotzezko bizia. AzurmHitzB 28.
Azkaindarrak, madarikatzen zaituztet, madarikatzen Aitaren eta Semearen eta Izpiritu Sainduaren izenean!ZerbAzk 17.
[Intzaur-ondoa] nehork ez zuela ere madarikatzen eta higuintzen. JEtchep 47.
Bere zorigaiztoa madarikatzen du. MdePr 103.
[Juana] madarikatutako itzala bezela zebilen etxeko txokoetan. NEtxLBB 27.
Argalkeriak abots larriz madarikatzen, ermeak ziran. Ib. 30.
v. tbn. Gç 92. Hm 205. Urt Gen 27, 29. Cb Eg II 124. Lg II 226. CatLan 92. CrIc 38. AA III 599. Dh 160. JJMg BasEsc 122. It Fab 61. Jaur 142. JesBih 428. Lard 197. LesakSerm 251. Legaz 28. Bv AsL 52. Jnn SBi 1. Ip Hil 7. AB AmaE 352. Arr May 51. KIkG 56. Inza Azalp 98. Ir YKBiz 381. Lf Murtuts 5. Zait Sof 74. Erkiag Arran 186. Xa EzinB 94. Berron Kijote 68. Bibl Gen 27, 29. Maradikatu: Bp II 135. AR 398. UskLiB 219. Lh Yol (ed. 1921) 61
azpiadiera-1.1
(Con compl. en dat.). Maradika lezanak aita edo amari, izan deila kondenatruk iltra. HualMt 15, 4.
Bere burua aiñ larri ta aittua ikusiaz, madarikatzen zion baltsamoari eta bere eskuetan jarri zuan lapurrari. "Maldecía el bálsamo y al ladrón"
.BerronKijote 189.
azpiadiera-1.2
(Con complemento en instr.). Arnegatzen eta maradikatzen dutela bere buruez eta erori zaien zorthe gaixtoaz. Ax 588 (V 378).
Gudariak gudukatzez gogaituta zeuden eta [...] buruzagi arroputzaz madarikatzen ari ziren. EtxdeJJ 180.
azpiadiera-1.3
"Aditz gisa madarikatzen forma besterik ez dut entzun, 'maldiciendo'. Egun guztia danagaittik madarikatzen pasatzen dau
"ElexpBerg.
Orduan has zedin maradikatzen eta arnegatzen, zioela, eztezagut gizona. "
Il se print à se maudire et à iurer"
.LçMt 26, 74 (TB madarikatzen bere buruaren kontra, IBk madarikatuz; He arneguz eta juramentuz erraten, Dv zinka eta arneguka, SalabBN burho eta zin egiten, BiblE biraoka eta maldizioka
).
O zer aserre bizi infernukoak artu, ta eziñ asperturik arrabiaz madarikatzen asiko dan!CbEg II 106 (Dv LEd 192 madarizioneka eta burhoka
).
Asi zitzaion madarikatzen eta atzenerako arrika ematen. Lard 197.
Bekatu egiten dute bere menekoen aitzinean madarikatzen duten guratsoak. Legaz 29.
Antxe igaro genduan gaua, otzak madarikatzen. Alkain 144.
sense-2
2.
(V-gip; VP 59v, Lar, Añ, Izt 70r, A),
maradikatu (L, BN, S; Foix ap. Lh.),
madaritu (H)
Ref.:
A(
madarikatu, maradikatu
);
IzArOñ;
EtxbaEib;
ElexpBerg
. (Part. en función de adj. y sust.)."Maldito"Lar,
Añ,
A.
"
Diabru madarikatua! Oiñ be sakatu desta beste bat!
"EtxbaEib.
"
Txakur madarikatu orrek eztosku lotan laga
"ElexpBerg.
Cf. RG B 56n: "Al maldito llaman madarikatua, y de aquí se deriva madarikatutasuna por la maldición, a la cual llaman así bien birao". Tr. Salvo errata, hay un ej. de madaritu en Uriarte, junto al más frec. madarikatu .
Idolatria traidoreak eta maradikatuak hartu ukhan du bere bogá. LçAdv ** 2r.
[Regeak] erranen draue ezkerrekoi-ere, Maradikatuák, parti zaitezte eneganik sekulako sura. LçMt 25, 41 (He, EvL, TB, Dv, Ur, Echn, Leon, Ker, IBk, IBe, BiblE madarikatu, SalabBN, Ip, Hual, Samper maradikatu
).
Ernegazten dot / zugaz, madarikatua.Lazarraga A26, 1199v.
Ala madarikatuak iaio giñen egunak. EZMan I 82 (v. tbn. 86).
Inkuntru dohakabea! Bentura madarikatua!Harb 192.
Zaldi maradikatuak biloa leun. "Un cheval malin a le poil doux à toucher"
.OPr 423 (Saug 69 y Bela 12 zaldi madarikatuk
).
Zoazkidate maradikatuak sekulako sutara. SPImit II 12, 1 (Ch, Leon madarikatuak, Mst, Ip maradikatiak; Ol ezetsiok, Pi gaiztook; v. tbn. SP Phil 53 madarikatu
).
Madarikatu guziak, / bistatik khasaturik. ArgDevB 213.
Erranen diala arima maradikatier eta kondemnatier, [...]: maradikatiak aparta ziteste eneganik. TtArima 94.
Jinkoak bekhatü maradikatü haur gaztigatzen dü. Bp I 97.
Dorre madarikatu haren egitera. ES 391.
Neke-tormentu madarikatuak. MbIArg I 61.
Ah gorputz madarikatu nere desditxa guzien asiera!CbEg II 147 (Dv LEd 260 gorphutz madarikatu
).
Zoaz madarikatuok nire begien aurrerik, zoaz sekulako infernuko sutara. Oe 68.
Lutheren, Calvinen eta zonbait berze maradikatien [herejia]. Egiat 196.
Khen zakistade maradikatiak / orai ene aizinetik. Xarlem 619.
Madarikatuak beste guzien artean alako persona sakrilegoak. MgCC 191.
Judegu madarikatubak. CrIc 151.
[Infernuan] dagoz madarikatuak estu esturik. AñEL1 50.
Jente madarikatu aik. msOñ 85v.
Bere etsái madarikatugáien fabóre. LEOng 137v.
Edanerako edo jokorako oitura madarikatu ori. AA III 595 (v. tbn. 544).
Oi! Mundu madarikatua, hain zoroki hantatu dudana! Oi diru madarikatua!Dh 161 (v. tbn. 166).
Au da adiskide galtze madarikatuba. fBIc II 210 (v. tbn. I 95).
Eneuke nai bera baño adiskide oberik. Baña... O Baña madarikatuba! Baña infernukua!Astar II 189s (v. tbn. 11).
Madarikatua / Jainkoak niri eman / diraden patua!ItFab 117.
Madarikatu amets batek / ekarri nizu. ArchFab 239.
Jaun onek deituko deust bedeinkatua edo madarikatua. UrMarIl 38 (v. tbn. en la misma pág. madaritu
).
Griña gaizto madarikatu batek lilluratu ninduen. ArrGB 99 (v. tbn. May 48).
Ifernuko suge madarikatua. JnnSBi 58.
Lege infame eta madarikatua. ElsbFram 163.
Hordikeria madarikatu hori, langilearen eta bertze askoren etsaia. HUZez 204.
Egiten ziozkan madarikatu arek, zakur amorratu bati opa bear ez zaizkonak. Apaol 94s.
Donga eta txarren berbeta madarikatua egiten. ItzAzald 17.
Madarikatua zu, ta madarikatuak zureak!AgAL 141.
( s. XX)Ori izango zuan zaldi dotoria madarikatuak igesi egin ezpaleust!KkAb II 118.
Egun madarikatu batez. Zub 50.
Madarikatu oilarra!BarbLeg 25 (v. tbn. Sup 99).
Utikan madarikatu ori!ZaitSof 69.
[Jitoa] arraza madari]a[katua da!ZerbAzk 14.
Bide makurretan ibilia nintzan, siñeskeri madarikatuetan. OrAitork 198 (v. tbn. Tormes 29).
Geldo madarikatu ori --burla egin eutson azeriak--. BilbaoIpuiB 187.
Madarikatua alakoa!ErkiagBatB 188.
Urde madarikatua!IzetaDirG 80.
Madarikatua milla aldiz, pekatu egiten erakutsi zizun laguna. MAtxGazt 24.
Herri madarikatu / santuan jaioa. AzurmHitzB 36.
Berriro emen somatzen ba-aut, / madarikatu! / [...] ilko aut nere eskuz!NEtxLBB 247.
Zalduntza-liburu madarikatu oiek. BerronKijote 71.
Gerra madarikatu orren ondorenak.Gerrika 123.
Iratxo madarikaturen batek okertzen zituela [...] gure pausoak. MIH 72.
v. tbn. Gç 166. He Phil 54. Lg II 249. CatLan 50. Brtc 127. BaztSerm1 271. Luzuriaga 149 (-ketu). Monho 118. Echag 161. AstLas 39. Gy 78. Lard 435. Dv LEd 262. Balad 215. AB AmaE 230. Elzb PAd 43s. Urruz Urz 27. Zby RIEV 1909, 104. Arb Igand 79. Azc PB 320. Moc Damu 33. Iraola 14. JE Bur 30. Ill Testim 19. Noe 122. Inza Azalp 118. TP Kattalin 182. FIr 148. Eliss GH 1931, 325. Ir YKBiz 41. Otx 76. ABar Goi 64. Lf Murtuts 15. JAIraz Bizia 89. Etxde JJ 104. Anab Poli 31. SM Zirik 28. And AUzta 82. Osk Kurl 214. Larz Iru 58. Lasa Poem 95. Lab SuEm 193. Etxba Ibilt 481. Ataño TxanKan 23. Larre ArtzainE 159. Maradikatu: Ax 584 (V 375). Arti Ipuin 81.
azpiadiera-2.1
Mende-azkenetako idazleak, "poeta madarikatuak", zorrez, gosez eta batez ere krakaz beterik bizi ziren. MIH 363.
[Aresti] poeta gaitzetsia, madarikatua izan genuen luzaroan. MEIG V 131.
azpiadiera-2.2
(
Madarikatua izan
)."
Madarikatua izan deilla betiko
"EtxbaEib.
Cf. infra(2). Populu Legea zer den eztakian haur, maradikatua da. LçIo 7, 49 (He, Dv madarikatu batzu dire, TB maradikatua da, LE, Leon madarikatuak dira, EvS maradikatiak; BiblE madarikatua dago
).
Aizen madarikatua Ifernuko oztea!EZMan I 112.
Maradikatu dela gizona, zoiñek gizonaren semia tradituko baitu. TtOnsa 87.
Direla madarikatu / joko, plazer, banketak. Gç 166.
Eliza sinhetsiren eztiana maradikatü dela. Bp I 113.
Madarikatua izan dedilla jaio nintzan eguna: [...] adiskideak, atsegiñak ta guzia madarika dedilla. CbEg II 210.
Madarikatua izan didilla zure begi gaizto kiñularia. VMg 67.
Madarikatua izango zera errian, eta madarikatua kanpoan. AA II 7.
Jaunaren aurrean madarikatuak dira. Lard 178.
Madarikatua izango aiz abere eta lurreko pisti guztien artean. UrGen 3, 14 (Urt, Dv, Ker, Bibl, BiblE madarikatua; Ol biraogarri izan
).
Juduak izan zirela Jainkoaz madarikatuak. Jaur 362.
Madarikatua izan bedi, eta hiltzerat kondenatua. JnnSBi 159.
[Zeren] jan duzun nik debekatu arbolaren frututik, lurra madarikatu izanen da. Lap 132s (V 61).
Madarikatua izan dedilla euskara, milla bider madarikatua. AgSerm 432.
Hori egin dukalakotz, madarikatua izanen haiz!ZerbIxtS 10.
Madarikatua izan zaitez betiko!ArtiMaldanB 200 (204 maradikatu
).
v. tbn. Lg I 289. Monho 124. Mg CC 119. Añ LoraS 52. Dh 156. fB Ic I 75. Astar II 4. It Fab 221. Arb Igand 56. Apaol 54. Itz Azald 96. CatJauf 129. Zait Sof 93.
azpiadiera-2.3
(Con otros verbos). Iainkoak maradikatu deklaratzen ditu Legean diraden gauza guziak konplituren eztituztenak. LçIns E 1r.
Burhasoen maradizioneak anhitzetan heltzen zaite umei, eta gelditzen dira maradikatuak. Ax 258 (V 172).
Euskera gazteai debekatu, ta madarikatua balego bezala kastigatu ta eragoztea. CbEBO 18.
Madarikatua gertha zadiela armadako nornahi, heldu bazen yaterat, ilhundu gabe. Lg I 269.
Madarikatuak bihurtu ziren. MdePr 120.
sense-3
3.
+madarikato . (Sust.).Maldición.v. madarikazio. Ez genduan guk u, atun askorik artun, eta gero, neguan be, ez papardo ez besigurik, eta kolaiorik be, ez askorik. [...] Zer madarikato erabili yok, ba, gure ontziak?ErkiagArran 14.
Hainbeste, hainbeste itxaron dut, / hainbeste ta hainbeste madarikatu alfer, / ez baitut sekula gehiago baietzik esango. AzurmHitzB 63.
azpisarrera-1
MADARIKATZEKO. Digno de maldición, maldito.
v. madarikagarri. O madarikatzeko tropela, o mundua, ez, sekulan enauk ikusiko hire banderaren azpian. SPPhil 69 (He 71 o banda madarikatua!
).
Arnegatzen dut zuetaz gogoeta alferrak, orhoitzapen ezdeusetakoak eta madarikatzekoak. Ib. 37 (He 37 higuintza baizen merezi ez zindutenak
).
[Eskiritura sainduak] seinalatzen du gauza bera zela hastiogarrizkoa eta maradikatzekoa Iainkoaren aitzinean. Ib. 410 (He 415 aborritzeko eta madarikatzekoa
).