1.
(V-gip, G-azp; Lcc, Añ, H; urthebethe SP, H),
urtabete (L, BN, S; H(+ urtha-))
Ref.:
Lh(urtabete);
EtxbaEib;
ElexpBerg
. Un año."Añejo de años, urtebeteko gauzea
"Lcc.
"Antaño, orast urte bete
"Ib."
Urthe bethea, année entière"SP.
"Ha un año, urte bat da, urtebete da
"Añ.
"
Egun urthebethe, aujourd'hui un an. Eztu oraino urthebethe, il n'y a pas encore un an accompli, plein"H.
"Enteramente un año. Gaur da urtebete zuen etxian izan nintzala oiñ urrengo
"Etxba Eib. "Un año. Urtebete pasau dau ardaua probau barik" Elexp Berg..
Tr. Documentado desde finales del s. XVI en textos vizcaínos y guipuzcoanos. Hay tbn. un testimonio alto-navarro de fines del s. XVII. En la tradición septentrional se encuentra en Pouvreau, Haraneder, TB, Goyhetche, Hiribarren, Mirande y Bibl. En DFrec hay 32 ejs. de urtebete, todos meridionales.
Etsean jopua ta ollaarra urte betean asko da. RS 292.
Igaro iakan urtebete eginzaga. Cap 114.
Baldin fruitu samurrenak eta bustelkorrak, [...] errazki begiratzen eta gordetzen badira urthe bethean azukrez edo eztiz konfituraztaturik, [...]. SPPhil 162 (He 164 urthe batez).
Orai urte bete errezibitu nituen bi paper zureak .
CartNav
138.
Publiketan dan egunerik urtebeteko espazijuan. ZBulda 5.
Urte bete irago eskero .
OrdEib
732.
Ill baño urte betez lenago Jainkoak txit beregana jaso zuen. CbJust 52.
( s. XIX)Egin dezela urte betean egunoro ordu bete orazio. MgCC 147.
Esku bete ginda itxadoten dozue urte betean arbola bati. AñLoraS 140.
Andik urte betera esan zion emazteak: gaur da urte bete, zurra galanta eman zeñidala zozoaren kontuagatik. AA II 93.
Urliak sandiari ematen diozka laureun ezkutu urte beteko epearekin. Ib. 190.
Ez bein bakarrik, ez egun baten, ez urte betian, ez bada eureen denpora guztian. fBIc I app., 24.
Gitxienez urte beterik urte betera komulgadu deitezala. Astar II 230.
Greziyako artzaiak, / urtebetetik onuntz / euskera ikasiyak. Echag 42.
Landare miraritsu au azi izan zan urte bete barru iru kana laurenen luzetasunera. IztC 161.
Eun ardi eta ogei bildots urte betekoakin. Ib. 169.
Orai urthe bethe alhargundu zena. Gy 264.
Zelai onetan abereak bazkatzen urte bete egin, eta gero [...]. Lard 46s (56 urtebetean
).
Urtebete baiño len / nintzan teniente. Balad 144.
Hamairu heriotza / urtebeten barruen. Ib. 225.
Urte bete badek etxean egon bear uala. ZabGabon 52.
Emendixek urte betera gaur baizen adiskide izan daitezela. ABeinB 61.
Laster urte bete da / neure gurasoai / baia kendu zeutsela. AzcPB 191.
Eztau ikaratuten / otsoak geiago / urte beteko artxoa / bakarrik badago. Ib. 134 (in Ur PoBasc 188 urteko bildotxua).
Da, aste bete, ila bete, urte bete, zeinbat denpora dan, autortu nintzala. ItzAzald 144n.
( s. XX)Emendik urtebetera maite kutuna legez euki zeinkezu. AgKr 161 (AL 137 oraiñ urte bete inguru).
Igaro zirean egunak, asteak, illak, eta urtebete-be gertaera barri baga. EchtaJos 165.
Urte beteren buruan, norbaitek puztuta, asi zitzaidan amona belarriak berotzen. AArdi 19.
Nai danean otoitz au esanda, aldiro urtebeteko barkapena irabazi leike. ArgiDL 85.
Ez dute gaitzik ere izandu / joan dan urte betian. TxB 228.
Gaur urtebete, Jaunak deituta / ludijai agur egin zeuntsan. Enb 91 (191 urte betian).
Atzoko egunez oin urtebete, [...]. KkAb II 35.
Iru urte dira: urte bete iru bider, edo iru bider urte bete. AlzRam 64.
Barneko oiua ezin isilduz / nenbillen urtebetean. OrEus 121 (Mi 20 urte betean).
Mutill, urtebete badek ez autela ikusi. ABarGoi 56 (21 urte betean).
Ia urte bete daukan alaba. JAIrazBizia 59.
Urtebete gabe ihes egin zuen herbestera. MdePr 184.
Urtebeteko epea jarri zion, [...] andregai on bat artu ta ezkontzeko. EtxdeJJ 97.
Urtebeteren aldeak eztik ezer esan nai gazteak alkarren gustokoak izatekotan. Ib. 55.
Berak eta bere oguz zuen aukeratu, orain urtebete edo zela. MdeHaurB 32.
Aita Goñik urtebete egingo zuan izkera ikasten. AZavala(
inGoñi 13
).
Urte beteko arnegazioa... ArtiMaldanB 205.
Urthe bethe baraurik egon beharko nintzakela. OskKurl 85 (65 urthebethe
).
Urthebetheko adinera heldu orduko, [...]. Ib. 73.
Andik urtebetera, denak aldare aurrean ziran. NEtxLBB 140.
Ez dugu urte betean ere amaituko. BerronKijote 137.
Eros eskubideak urtea iraunen dio. Urte betea aintzin erosten ez badu, [...]. BiblLev 25, 30 (Dv urthe osoa, Ur urtea, Ol urte osoan, Ker urte guztian
).
Urte betean etxean gelditzeko.BBarand 149.
Gitxi gora-bera, urtebeteko egonaldia izaten zan.Gerrika 16.
Baina duela urte bete, hemen agertu zitzaidan euskaraz mintzatzen zekielarik. MEIG III 156.
Nik Parisen urtebetez erakutsi dut soziolinguistika. MEIG IX 81.
v. tbn. Zuzaeta 46. EusJok 123. Anab Usauri 26. Ol Imit IV 12, 2 (Pi urte bete). Altuna 73. SM Zirik 50. And AUzta 60. Lizaso in Mattin 26. Ker Act 11, 26. Etxabu Kontu 10. BiblE Gen 17, 21. Urte bete: OA 153. Xe 345. Muj PAm 45. Bilbao IpuiB 85. Zait Plat 8. Uzt Sas 33. Etxabu Kontu 106. Onaind STeresa 93. Ataño TxanKan 113. Urthe bethe: He Act 11, 26.
azpiadiera-1.1
(Con determinantes). Beintzat leleengo urte betian, ez eratzoteko seiña nor beragaz oian. JJMgBasEsc 26.
Urte bete osuan bazagoz orraztu baga, [...]. Astar 223 (v. tbn. Urruz Urz 28 y Arr May 179 urte bete osoan).
Urte bete ontan ez dala etorri. SorBar 60.
Urtebete luzean etzaitut geiago ikusiko. EtxdeJJ 63.
Orrela, urtebete artan, abereen ordañez iñutu zitun. OlGen 47, 17 (Ker urtebete aretan; Urt, Dv urthe hartan, Ur urte artan, BiblE urte osoan).
Urte beteak igaro zitun Teresak bere mojatxoakaz Avilako San Jose komentuan. OnaindSTeresa 33.
Urtebete osoan han dihardu Madrilen Erti-Ikastetxe eskean. MEIG IX 141.
azpiadiera-1.2
Urtebete ta erdi igaroak itxodon zituban. Aran SIgn 104. Urtebete ta erditsu egin zuen Heliopolin izarrei so-egin eta aiek aztertzen. Zait Plat 14. Agustindar komentuan urte bete ta erdi egiñik. Onaind STeresa 31.
azpiadiera-1.3
(Seguido de bat
). Urthe bethe batez egon izan ziren hango Elizarekien konbertsatzen. HeAct 11, 26.
Urtebete bat geiago zure bizitzan.NEtxNola 21.
Urte bete bat edo geiago / nai bezela mantenduta.UztSas 202.
Urtebete bat pasa nuan, egunean amar edo amaika ordu egiñez. Albeniz 221.
azpiadiera-1.4
(Precedido de numeral)."
Bi urthe bethez, pendant deux années entières"Dv(s.v. bethe).
Lau urtebete, euren gabakin, / zeure oñetan naukazu. Lazarraga A, 1144r.
Egon zen bi urthebethez berak alokaturikako etxe batean. HeAct 28, 30 (TB egotu zen bi urthe bethe; Lç bi urthe konpliturik, BiblE bi urte).
Kaskoinek darasate, zazpi urthe bethez, / debrua egon zela deus ikhasi gabez.HbEsk 88.
Bi urte bete buruan iru gorputz atera zituzten gure etxe artatik. Salav 24.
Amaika urtebete doi, amabigarrenean sartzera nioan; orduko, abar auskorrak lurretik atzeman nentzaken; ikus zindudaneko galdu nintzan. IbiñVirgil 55.
sense-2
2.
(V-gip, G-bet, B ap. A; Izt 32v, urthe- S ap. Lrq),
urtabete (Lar in Aq A). Aniversario."Cabo de año, urtabetea, urtamuga
"Lar in Aq 1329."Aniversario, cabo de año"A.
Deuntzeko epai ori urrengo urterako amaitu zan ta Garagarrilla lenengo egunerako bula edo agindua Aita Santuak emon eban. Au da, deuna il zaneko urtebetea 12 egun lenago. BelausAndoni 21.
azpiadiera-2.1
Aniversario del día de nacimiento o bautizo."Anima on askok urte oro egiñ oi due beren bataioko egunaren oroipena, eta oni deitzen diogu urtebetea edo urte urrena
"AACCErac 359.
Herodesen urtebetiaren fiestan, erkin zen lantzatra Herodiasen alaba kortesanuen erdian. HualMt 14, 6.
azpiadiera-2.1.1
Urte betia ospatuteko / euzkotar buru argijak, / alkar batuta, gertau ditubez / euzko-jai goragarrijak. Enb 122 (se ref. al primer aniversario del diario Euzkadi).
azpiadiera-2.2
Aniversario de la muerte."Au défini il est syn. moins usité, de urthaburua
"H.
Urtebetia (Elgezabal'dar Telespor-en illotoizketetan). Enb 91 (tít.).
azpiadiera-2.2.1
"En V-ger se pluraliza hablando de la función o funeral de aniversario: urtebeteak
"A.
sense-3
3."Esperiega, [...] (V) urtebetea
"Añ.
"(V), manzana que se conserva todo el año, muy sabrosa y apreciada"A(s.v. sagar).
"Cierta variedad de manzana [...]. Ze prezio ein ddabe urtebetiak?
"Elexp Berg. v. URTEBETE-SAGAR. Erreten sagar mueta asko, berazak, gazaminak, urtebetiak, domentxak. MgPAb 104.
sense-4
4.(urthebethe H), urtabete (H (+ urtha-)).(Vb.)."Accomplir une année. Sehi etxe batean urthebethe eztezakena, ezta erraitekorik gabe
"H.
sense-5
5.(urthebethe H), urtabete (H (+ urtha-)).(Vb.)."
Egun urthebethetzen du, aujourd'hui il y a un an. Atzo urthebethetzen nuen, hier j'accomplissais les années"H.
azpisarrera-1
URTEBETENAKO.
De un año cada uno. Bi milla bildots urte betenakoak. IztC 169.
azpisarrera-2
URTEBETE-SAGAR (V-gip),
SAGAR-URTEBETE (V-gip).
Ref.: A; AEF 1927, 107; Etxba Eib (sagar-); Elexp Berg. "Variedad de las que se conservan todo el año. Bost-kantoikua be, sagar-urtebetia" Etxba Eib. "Urtebete sagarra. [...] Cierta variedad de manzana. Garratza, oso fuertia izan barek, oso sagar edarra zuan Urtebete-sagarra; [...] Urtebete sagarra esaten jakon, ori-ori-orixa ta edarra" Elexp Berg. Egun batean amak urtebete-sagar eder-eder batzuk aukeratu. EgutTo 21-4-1920 (ap. DRA
).
azpisarrera-3
URTEBETETSU.
Un año aproximadamente. Azaroan sartu zan Kingstonen, eta an urte betetsu eginda, [...]. OrSCruz 132.