Tr. Documentado tanto al Norte como, algo más frecuentemente, al Sur, sobre todo durante los ss. XIX y XX; antes se encuentra en Axular. En DFrec hay 4 ejs.
sense-1
1.
(gral.; SP, Urt I 137, VP 55r, Lar, Añ, Dv, H, VocB),
loritu (V-gip)
Ref.:
A;
Lrq;
EtxbaEib(loritu);
GteErd 260
. (Aux. trans. e intrans.).Engordar, engrosar."Grossir"SP.
"Encarnecer, tomar carnes, gizendu, loditu
"Lar.
"Engordar", "engrosar", "encrasar", "incrasar" Lar y Añ."Engrasar, hacer pingüe, gizendu, loditu
"Añ.
"1. devenir gros, corpulent. [...] Ongi haziz lodituko duzun abereak, hazta gehiago izanen du eta irabazi gehiago emanen dautzu, l'animal que vous aurez rendu plus corpulent [...]. 2. s'épaissir ou épaissir, devenir ou rendre moins mince. Gerria loditu zautzu, vos taille s'est épaissie. [...] Mehegi da estalgi hori, loditu behar da, [...] il faut l'épaissir. [...] 4. engraisser ou donner de l'embonpoint. Nola loditu zaren! comme vous avez engraissé! Haragiak egiten du haragi eta janhari irintsuek loditzen dute, [...] les aliments farineux engraissent, donnent de la graisse"H.
"
Loditu, arbolak egiten dira, gizendu abereak, bata ta beste gizonak (G-to)"AApend.
"
Etxeko jatekiak lorittu eiñ nau, soldautzia ezkero. Ferixarako txarrixa lorittu gura dabe
"EtxbaEib.
"
Larregi lorittutzia ez da ona
"Ib."
Komeni jako ari zerbait loritzia
"Ib."
Gizenketiei emoutso (V-gip), lodituteari emon deutso (V-arr), loditzeari eman dio (AN-5vill), gizentzen, loditzen ai da (AN-gip, B)"GteErd 260.
Eskuetako larrua ere loditzen, gogortzen eta khaillutzen zaika. Ax 90 (V 61).
Nabuak ekarteko / solotikan etxera / idijarentzako / loditu ditezan ondo. DurPl 67.
Arbola lurrian mardotu edo loditubak, nok zuzendu okertubak badagoz?MgCO 110.
Igelak ekusi zuen bein idi bat, guzia loditu ta gizen gizen eginda. VMg 39.
Gantza loditzen hasi ziok, gaxua, sabel ondun. 'La graisse a commencé à l'épaissir'
.Etch 416.
Erreka pizkorrak bereganaturik loditu eta ibai zabal andi egiñik sartzen da Gipuzkoan. IztC 121.
Hedatzen da, hantzen eta loditzen, / loditarzunaz aberea gahait ahal dezen. ArchFab 77.
Betan zen loditu, gizendu, zabaldu, / kortzetarik etzen oraindik asmatu. Gy 209.
Badira lodituten diranak atze alderuntz ta daukenak allia ogetabost librakua. UrDial 72 (It, Ip gizentzen).
Beldur dudako adarra sobera lodi dadien. DvLab 357.
Gerri ondua loditzen. LuzKant 20.
( s. XX)Arkhina aski tinkatu zenean eta loditu, palaz urratzen zuten, zohikatuz. JEBur 9.
Ugazabak eta lantegien jabiak gure odolez loditu dira. AgG 354.
Ez du gajuak / poltsarik asko loditu. TxB I 71.
Aixe bigunak artuaz nabil / egal gustijei begire... / Lodituten be pizkat asi naz, / ene lagun Arrospide. Enb 195.
Errekako ura [...] ez dakigu nola loditurik bere ohantzea barnatuz, apur bat zabalduz ere ba bere auzkia. JEBer 40.
Sega loditu zaiok; berriro / pikatzea dik mesede. OrEus 308.
[Baso piñua] ez ta asko loditu, luzatu bai ogeita bost bat metro askok artu dituzte. Munita 69.
Gomazko [barra] bat, malgu eta berunez loditua. MdePr 134.
Izkilluak sorbalda gaiñean artzeko sasoia zuten gizaseme guziak bere gudari-taldea ioritzeko (loditzeko) bildu bear. EtxdeJJ 180.
Neskamea ere loditzen ari omen zan. OrAitork 162.
Laster loditu be egingo da, aska ona topau dauta. ErkiagArran 41.
Oba eben txarria loditu, areri jaten emon baiño!BilbaoIpuiB 172.
Auspuakin be ez ei zeuan [...] [txerrikumok] loditzerik. SMZirik 59.
Orduan txerririk ere etzan ondo loditzen. AndAUzta 46.
Oinhaze-jasale gaixuek edozer emanen luketen sendotzeko ta loditzeko. OskKurl 158.
Zure azur ta azal zimelez / txakurra eging'ot loditu. BEnbNereA 211.
Pixkat loditu zaikigu ori [maixua] / gure errian kontura. Lizaso(
inUztNoiz 45
).
Ondartzako moillea egin eben, gero gure denporan loditu ta anditu ebena. EtxabuKontu 139.
Betaurrekuak apurtu eta sudurra pixka bat loditu jakon.Gerrika 168.
Belarra loditzen hasten zenean. LarreArtzainE 47.
Loditu kanilla.Insausti 187 (ref. al miembro de un perro).
[Irudiak] luze-zabalean handitu ez ezik, loditu ere egin omen dira. MIH 328.
(Part. en función de adj.). Mozten ditu beraz adar lodituak. DvLab 348.
Uraren bi aldetatik aiñ zabal ta lodituak ikusten iya ta kanaberak. LhYol 3.
Urun zuriz jantzi zituan atzapar loditu-barriak. ErkiagBatB 95.
azpiadiera-1.3
"Embarazarse, loditu
"ADBols.
azpiadiera-1.3.1
(Part. en función de adj.)."
Loditua, embarazada (AN-erro)"AApend.
azpiadiera-1.4
"Au fig., devenir ou rendre grave, considérable. Zenbatenaz ere ezagutza gehiagorekin eginen baituzu huts eta hanbatenaz zure hutsa lodituko da, lodituko duzu, [...] d'autant [la faute] deviendra grave, vous aggraverez votre faute"H.
[Kolera] den gutienaren buruan loditzen eta fontal egiten dela. SPPhil 232 (He 234 loditzen).
Geiago ta geiago loditu zitzaien berengaiñ nai zutena egiñaz bizitzeko amesa. AgG 62.
Kanta itzazu euskal-giroa loditzeko!NEtxLBB 293.
Bakar-giroa loditzen ari da gure inguruan. Ib. 7.
Giroa loditzen ari zan lagunartean. Ib. 121.
azpiadiera-1.5
Loditu da ezen populu hunen bihotza eta aditze gogorra egin zaie eta bere begiak zarratu dituzte. "
Incrassatum est"
.HeMt 13, 15 (Lç gizendu, Dv thoildu
).
azpiadiera-1.6
"
Zuhaitza lur onean handitzenago eta loditzenago da, l'arbre devient plus grand et plus volumineux en bonne terre"H.
sense-2
2.
(Lcc, Lar, Añ, Dv, H). Hacer(se) espeso, hacer(se) denso."Espesar, hacer espeso"Lcc.
"Cuajarse algo, zerbait loditu
"Ib."Densar en lo líquido", "espesar" Lar y Añ."Épaissir"Dv.
"
Irakituz esnea loditzen da, le lait en bouillant devient épais. Irinez gazura loditzen, épaissir le petit lait avec de la farine"H.
Zainetan odola gutitzen eta loditzen. HbEgia 62.
Trenpa zaitzu arroltziak esniarekin eta egos zazu [...]. Ongi loditu denian, heda zazu. ECocin 32.
Odola loditzen delarik, gerruntzeak gaixtatzen dira. LfMurtuts 37.
Beren altura baiño geiago elurra loditua eta ezin ba erten txabolatik. BasoM 65.
Emakumeren bat odolari eragiten izaten zan, odola loditu ez zedin, odolkiak egiteko. Zendoia 29.
azpiadiera-2.1
(Part. en función de adj.)."Densado, loditua, ziatua
"Lar.
sense-3
3.
(H). "Se grossir ou grossir en parlant des sons, de la voix. Boza loditu zaio, sa voix a grossi. Eztuzu zeren boza lodi, vous avez beau (vous n'avez pas de quoi) grossir la voix"H.
Lodituz mintzoa / lausengari gaindizkoa, / eman zen laudatzen yaunaren kolera. Gy 176.
[Itza] loditu, sendotu ta garraztuten jakon berealako batean. AgKr 133.
Bajutxoan asi ta apurka-apurka abotsa loditu ta trumoi izateraño elduten [da]. BilbaoIpuiB 237.
A-a-a-a luze bat kantatu zin, abotsa metu ta lodituz. AtañoTxanKan 78.