Tr. Documentado en la tradición septentrional, aparece tbn. en algunos autores alto-navarros y guipuzcoanos. Sólo hallamos la var. sots en dos refranes (bajo-navarro y suletino). En DFrec hay 26 ejs., 5 de ellos septentrionales.
sense-1
1.
(AN, L, BN, S; HtVocGr, Lar, Lecl, ArchVocGr, VocBN, Hb, Gèze, Dv, H),
sotsRef.:
A;
Lrq;
SatrVocP
. Sueldo, moneda de cinco céntimos (de franco o peseta)."
Sosa bezen ordoki (BN-lab), completamente llano"A.
"Moneda de cinco céntimos"SatrVocP.
Nahi duzu ehun sos gehiago?Volt 260.
Sos bat edo fran bat utzi gabe bere bidiaren igaraitiako. TtOnsa 145.
Edireiten bazara disposizionetan otoi egiten dizut kargako borz sos bear baitituzte Urtubiako dretxoaren pagatzeko. (Vera, 1674). FLV 2006, 264.
Bakhoitzak emanen dü hamabi sos rezebieraztian. Mercy 27.
Hogeira sos jar artio. AstLas 31.
Ez othe dire salzen bi murru-xori sos batendako? TBMt 10, 29 (Ip sos baten, IBe sos batean; Lç dirutxo batetan, Echn bi marabeditan, Ol pits batetan, Ir YKBiz 200 lauko batean, Ker lauko baten, IBk txanpon batetan
).
Ihun sos bat ebatsi gabe. Etch 234.
Sos bakhar bat eskuetan. Gy 83.
Erosten diotza berrogoi sosetan [...] galtza [...] batzuek. HbEgia 19 (v. tbn. Esk 209).
Loiolatik atheratzean sos bat ez zuen berekin hartu. Laph 26.
Arreba, nahi duzuia gizonik erosi: / eliza bazterretan bi sosetan zortzi. ChantP 126.
Lau sos hilentzat othoitz egiteko. ElzbPAd 20.
Hamabi sos sakelan izanen dituzten Eskualdun guziek. ElsbFram VI.
Berrehun miliun hek berehala suntsitu ziren berrehun sos baizik izan ez balire bezala. HUZez 46.
Sei sosetarat jautsia izan duk [ilea]. JEBur 119.
Laister bota zuen mutillak peseta bat eta andik pixka batera beste guzia sosetan. EgutTo(ap. DRA
).
Lanian eziñ dute / sos bana irabazi. JanEd II 76.
Arnoa hiru sosetan baitzen orduan. BarbSup 167.
Ez dako behin ere sos bat atheratzen!Ox 164.
Naiz eta sos bat, ardit bat zarpan ez. ZerbIpuinak 156.
Amar sos eman zizkidan. "Cincuenta céntimos de peseta"
.OrEus 423.
Erreala ez dea bortz sos?LfMurtuts 23.
Sos bat ez diat oraino bazterrera emanik. LarzIru 80.
Hil meza saritzat "Nafarrako ehun sos" behar ziren eman. ArdoySFran 42.
Bere irauzia, egunekoa, izaten zen ogei ta bortz sos. Auspoa 77-78, 14.
Bethi bost sos sobera baditut sakeletan. (BN-baig). Balad 119.
Bi sos behezi beitüt. CasveSGrazi 42.
Ez zuala sos bat bakarrik ere emango. BerronKijote 191.
Sos batek bestea erakarki.EZBB II 110.
Sos batzuk artuko zitunaren pozez.AtañoTxanKan 92.
Ez nuen segur erosmena biziki pagatua: berrogoi sos metra karrea. Etchebarne 98.
v. tbn. Dv LEd 46. CatS I. HerVal 193. UNLilia 1. CatJauf I. Etcham 177. Zub 73. Osk Kurl 160. Larre ArtzainE 204.
azpiadiera-1.1
"
Arditan zuhur, sotsetan erho, cuerdo (económico) en maravedís, loco (pródigo) en sueldos (tarjas, perras chicas) (S). Arditaren zuhur, sotsaren erho (BN, Lander)"AEY III 172.
azpiadiera-1.2
(Precediendo al sust., en gen.)."
Sos baten haria erostea, acheter pour un sou"H.
"
Sos baten mina eta bi sosen lothura [...] (BN-baig), se dice cuando las quejas del doliente son exageradas"AEY III 329.
Cf. infra BI SOSEN y SOSEKO. Cf. tbn. Hb Egia 144: Bi soseko telapinta. Piarresek galdegin zuen hiru sosen edari azkarra bi baso flakoetan. ElzbPAd 33.
Bi sosen pupua, ta amar sosen trapua. (AN-5vill). InzaNaEsZarr 1603.
Loturak eta artamenak eginik igortzen ginituen gure lagun eriak, batzu bi sosen mina eta lau sosen loturarekin.LarreArtzainE 177.
azpiadiera-1.3
(En comparaciones). Jatsarekin sukalde-ezkaratzak sosa bezain garbi atxik. LarreArtzainE 70.
[Alor hek] sosa bezain zelai, edo ordoki, gure aitak zion bezala. Ib. 66.
sense-2
2.
(AN-larr, B, BN, S; Urt II 291, Foix(ap. Lh
))
Ref.:
A;
AspGehi(
buru
);
AtBou 374;
IzetaBHizt2
. (Sing. o pl.).Dinero."
Sosari etxeki, âpre au gain"Lh.
"
Sos-eraiki (S), percevoir de l'argent"Ib."
Bururi sosik kendu gabe bizi naiteke
"AspGehi.
Non ya kausitzen baitire bere sos ondarretan. Gy 102.
Sos hek berekin ekharriz pobrezia kolpa lezake. Laph 57.
Sosik baneuka Euskalerrira / joango nitzake ostera. Ud 21.
Zer janik ez; sosik ain gutxi. BvAsL 194.
Sos galdetzen hari direla. ElzbPAd 19.
Sosik ez... sosik ez...ElsbFram VII.
Bizitzeko estakuruan sosa bil. HUZez 39.
Eta zer sosak etziren irabazten!JEBur 59.
Andik ateratzian / baldin badu sosik. JanEd II 94.
Herriko sosak joan dira / Obra horren gainian. LuzKant 78.
Denbora haietako irabazten zian sos ederra. Const 42.
Itzultzeko pidaiaren sosa bildu artio. Zub 51.
Dituzten sosak galdu artian. TxB I 24.
Bizia ahal baliz / sosarekin eros. Etcham 208.
Donostian bizitzeko sos asko bear. FIr 131.
Uste duka sosa prest dudala? PierKat 55.
Sakelako sosa urtzen zitzaiolarik. LeonGH 1934, 22.
Goi-Batzarkide izateagatik etzaio iñori sosik ordainduko.EAEg 4-12-1936, 455.
Alportxak lepotik eta sosak sakelan. LfMurtuts 40.
Mutiko hori ezta sosa moltsan baiño gehiago handitzen. (BN-lab). AEY III 267.
Noizbait sosik bildu baneza, ara agertu bat egiteko asmoetan nago. OrQA 150.
Sos ederrik irabazi ziotela Pausuko Xaltxari. ZerbAzk 111.
Sosa muthil ona, nausi tzarra. Herr 28-7-1955, 1.
Español sos amiñi bat baldin baduzu soberakinik. MdePr 54.
Ez dut, sos hori, ene nausitasunaren erakusteko. JEtchep 76.
Utz-hak zonbait sosen irabazterat. LarzIru 116.
Sosa irauzten etxian laguntzeko.Auspoa 77-78, 26s.
Orain nunaitik dator / eskutara sosa. UztSas 263.
Sos prunki ere jesanik. CasveSGrazi 88.
Sos batzuk badituzu ta belardi ori erosi ta beste bei-pare bat geiago jartzea.TxGarmBordaB 14.
Gehienak jiten dira sos politarekin. Etchebarne 92.
v. tbn. Hb Esk 183. Zby RIEV 1909, 227. Arb Igand 133. EusJok 66. Barb Sup 59. Ox 194. GH 1933, 304. Iratz 191. Ardoy Kat (ed. 1999), 66. NEtx LBB 72. Xa Odol 201. Mattin 52. BAyerbe 42. Larre ArtzainE 217.
azpisarrera-1
HAMAR SOSEKO (BN-baig ap. SatrVocP
; H). Moneda de cincuenta céntimos.
Eman zion etxeko andreari hamar-soseko xuri bat. ElzbPAd 34.
Huna hamar sosekoa, andre!BarbLeg 143.
v. tbn. HU Zez 39.
azpisarrera-2
BERROGEI SOSEKO (berrogoi s.H). Moneda de dos francos.
Hogoi eta berrogoi sosekoak botatzen edo botarazten zituzten bezala. ElsbFram VI.
Berrogoi soseko bat emaiten dio Marianari. BarbSup 91.
azpisarrera-3
BI SOSEKO (BN-baig ap. SatrVocP
; Urt, Dv, H). Moneda de diez céntimos.
"Cistophorus, bisoseko bat, bisosekoa, bisoseko baten arditak
"Urt V 157.
"Pièce de deux sous"Dv.
Ala nahi izan othe zuen bere bi-sosekoaren balioaz berehala segurtatu?ElzbPAd 22s.
Bi soseko harekin, gero, gereziak erosi zituen. BarbLeg 62.
azpisarrera-4
BI SOSEN . (En oraciones no afirmativas).Mínimo.
Eta aditzaileak ez du behar aditua errepikatu, bi sosen girixtinotasunik balinbadu segurik. BarbSup 111.
Bi sosen adimendua izatu baginu orduan, nola oro paper mutur batean hartuko gintuen! ZerbAzk 112.
Kozk-egiñ nairik etortzen bazaizkitzu, ez bi sosen ajolarik izan. BerronKijote 19.
azpisarrera-5
BOST SOSEKO (BN-baig, S; bortz s.L, BN; Hb, H)
Ref.:
Lh(
bortz
);
Lrq(
bost
);
SatrVocP
. Moneda de veinticinco céntimos.
"Pièce de cinq sous, de vingt-cinq centimes"Hb.
"Real, 25 cts."SatrVocP.
azpisarrera-6
HOGEI SOSEKO (BN-baig ap. SatrVocP
; hogoi s.H). oneda de un franco o una peseta.
Gero hor gaindi hamar, hogoi soseko bat xahu. HUZez 39.
Mahain gainerat botatzen du hogoi soseko bat. BarbSup 98.
v. tbn. Elsb Fram VI.
azpisarrera-7
SOS-ALDE. Suma de dinero.
Andanatto bat bada esne tratuari emanik eta tratu horri esker sos alde eder baten egiterat doanik. ZerbMetsiko 209.
azpisarrera-8
SOSAREN PUNTAN. Sin reparar en gastos, con gran gasto.
Miriku eskualdun batek bazuen behin muthil kaskoin bat [...]. Etxerat heldu zitzaizkonen sar-arazteko baizik etzela ere, atxikitzen zuen. Eta sosaren puntan oraino!ZerbArtho 95.
Sosaren puntan harat biltzen dituzte nun-nahiko pilotari handienak. ZerbMetsiko 81.
Eta sosaren puntan, bere gerlako hilez beti oroitarazteko [...] harri-lantzale famatuari obra bat eginarazi zion [Azkainek]. ZerbAzk 25.
azpisarrera-9
SOS-HARRAPATZAILE. (El) que se apodera del dinero.
Gorthetan, tribunaletan, / sal-eroslen botiketan, / nasai hauk aurkhitzen dire: / sos arrapatzaille, yenden xukatzaille. Gy 187.
azpisarrera-10
SOS-ATZEMAILE. Cobrador.
Soldadu horri heldu zaio aitzinera sos-atxemaile bat. Prop 1902, 195.
azpisarrera-11
SOSEAN.
azpisarrerakoSense-11.1
a)"
Sosian (L, BN, S), pour un sou"Lh.
Anaia, nahi duzuia emazterik erosi: / baratze kantoinetan sosian hemezortzi. ChantP 126.
Mahain baten gainean ezar bakotxa bere untzian katxet mota guziak, eta erostuner emaitea aski sosean hunenbertze. JEBur 60.
azpisarrerakoSense-11.2
b)"(BN-baig), sosean da, anda bien de dinero"SatrVocP(s.v. sosdun
).
azpisarrerakoSense-11.3
c)
(Lc, Sc ap. A
; sosianFoix). "A gusto"A.
"(Laisser à son) aise, bere sosian üztia
"Foix.
azpisarrera-12
SOS EGIN. Hacer dinero, ganar dinero.
Eskual-herritik urrun, / sos egitekotan. Etcham 217.
Zertako etorria niz ni hunat? Sos egiterat?JEtchep 72.
Izigarriko leku huna duzu hau sos egiteko. Etchebarne 92.
azpisarrerakoSense-12.1
Kopia horiek saldurik zonbait sos egin zezan. Ox 193n.
Beren ametsa da harat yuaitean sos puska baten egitea. Zub 67.
azpisarrera-13
SOSEKO. "Qui est d'un sou. Soseko ophila, petit pain d'un sou"Dv.
azpisarrerakoSense-13.1
Barato. Liburu on guzia fransesez egina; / soseko liburu bat gabe Eskalduna!HbEsk 5.
Soseko gazeta tzar bat erosten duzu eta ahal bezala irakurtzen. Lap 28 (V 16).
azpisarrerakoSense-13.2
(Fig.).De escaso valor, mediocre. Etsaien arabera ere, lehen Eliza-gizonek mehe zuten izpiritua, bazen soseko hainitz: nola egin dute yakinek baino gehiago? HbEgia 152.
azpisarrera-14
SOSERA. "
Bego haur hori bere soseala, que ese niño esté a gusto"A.
SOS-GALDETZAILE. Pedigüeño, pordiosero.
Urrats bat ez dezakegu egin etxetik kanpo [...] sos galdatzale bat buruz buru egin gabe. HUZez 33.
azpisarrera-17
SOS-GOSE. Ávido de dinero.
Zertako utzi dugu mendi-trein hura egiterat? [...]. Hola nahiago dute oraiko sos-gose batzuek. ZerbAzk 46.
azpisarrera-18
SOS-KUTXA. Arca, sitio donde se guarda el dinero.
Nolazpeit behar baitziren halere herriko sos-kutxak bethe. LfELit 120.
azpisarrera-19
SOS-ONTZI. Cepillo para limosnas.
Ama Dolorusaren althare sahietsian ziren sos untziak.Eskual 14-8-1908, 3.
azpisarrera-20
SOS TXIKI. "Cinco céntimos (= sos ttikiya) (G-bet)"AEF 1923, 96.
azpisarrera-21
SOS XEHE. Calderilla.
Fetixa Zozoni daudezen herritarrek egin zuten bere emaitza. Ez zen hargatik sos xeherik onhesten, eman behartu zen diru larria. Prop 1906, 89.
azpisarrera-22
SOS-ZIKIRATZAILE. (El) que sisa dinero.
"
Sos xikhiratzaile, grippe-sou"Dv(s.v. xikhiratzaile
).
Sos xikitatzaille tratulari batek / billdu zuen diru haiñ berteze, non harrek / ya non gorde ez baitzakien. Gy 241.
azpisarrera-23
XOX . (Forma con palat. expr.).
azpisarrerakoSense-23.1
a)Dinero.
"
Xoxa (L-ain, BN-baig, Sal), dinero (voc. puer.)"A.
Txirrita, ezkontzeko / xoxak bear dia. (In TxB 147
).
Etzion xoxik artu nai izan osabari.EtxdeJJ 117.
Negu-barrutiak ordaintzen zabaldutako xoxak, berriz sakelara biltzeko irrikitzen baidago. ZArg 1958, 174.
Soldaduaren karta bat edo beste jaso zuten, geienetan kontu berdintsuakin da xoxa-eske. TxGarmBordaB 104.
Turisten patriketan / xoxak billatuaz. Zendoia 139.
azpisarrerakoSense-23.2
b)Sueldo, moneda de cinco céntimos.
Iru xoxen ordain bi [sardin zar] / salgai ziranak len. MendaroTx 65.
Etortzen zen gure aitaren ostatura, ta galdetzen zitun bi xoxen pazientziak. Auspoa 77-78, 52.