Tr. Documentado en autores guipuzcoanos y en los vizcaínos D. Aguirre y Kirikiño.
etimologikoa
Etim. De *ukar(a)i-ondo.
sense-1
1.
(V-gip, G, AN-gip; VP 93r, Lar, Añ(G), Dv(G), H(+ -kh-), ZamVoc(G)),
ukolondo (V-gip, G-nav, AN-araq),
ukulondo (G-azp-nav),
ukulundo (G-nav),
ekulondo (V-gip, G-azp),
ikulondo (G-azp),
okalondo (G-azp-bet, AN-larr),
okolondo (G-nav),
okalando (AN-gip)
Ref.:
A; Iz Als (ukulondo), To ; Etxba Eib ; Elexp Berg (ekulondo, ukolondo). Codo.v. ukondo. Bi okalondoak pulpituaren ertzean ezarri ta eskuak gurutzatu ta burua gañean ezarri. MbIArg II 291.
Aitz bat Santuaren oñ, belaun ta ukalonduaren señak dauzkana. BvAsL 184.
Soka batekin ukolondoak gogor loturik. Apaol 123s.
Leio baten ukalondoak ipiñita. AgAL 116.
Bi okalonduak buruki gañian jarri. Iraola 45.
Ukalondoak maiean jarri. AlzRam 127.
Besaburu, ukalondo, belaunburu bizkor. OrEus 147.
Bidegaiñeko ormari ukalondoak egotzita. TAgUzt 133.
Arrebak ukalondoak belaunen gainean tinkatu zitun. OrQA 185.
Eskubiko ukalondoa esku orren gañean. JAIrazBizia 15.
Bere emazteak ukalondoarekin jo. UgaldeIltz 33.
Ukalondoan ikutu ta gerrera mantxatu arazi.BBarand 125.
v. tbn. Anab EEs 1919, 185. EAEg 8-1-1937, 756. Etxde AlosT 14. Berron Kijote 18.
sense-2
2.ukarondo. Codo de una prenda de vestir. Praken atzekoaldeak txaplataz beteak ekarri zituan orrek eta amilliaren ukarondoak be bai. AgKr 174.
sense-3
3.Codo, medida de longitud. Berrogei ta beratzi ukalondo gora zan garra labe gañetik. (Dan 3, 47). OrMB 58 (Dv beso, Ol ukai).
sense-4
4."(G-goi), contrafuerte de un muro"JMB At. .
azpisarrera-1
UKALONDOA GORATU,
UKALONDOA JASO,
UKALONDOA GOITIK ERABILI.
Empinar el codo, beber. Alabatxo oriek ukondo edo ukalondoa goratzen ikasiko ta jakingo dute. CbEg III 363.
Egin dezagun kontu, ezkontzeko itzarekin galdu zinduala, esku zikiñak dituala, ukalondoa jasotzean trebea dala. AA II 223.
Ukalondua goratzia gustatzen zaiola maiz-xamar. MocDamu 24.
Edo gogaldi ederra daukak, edo ukalonduori goitik erabili bear izan dok ik gaur goizean. KkEzale 1899, 106a (tbn. en Ab II 112).
azpisarrera-2
UKALONDOA JAN.
Arreglárselas para mantenerse. Or konpon dedilla, ukalondoa jan dezala, adiskideak eman daiotela. AgG 369.
azpisarrera-3
UKALONDOAK HAUTSI.
Aplicarse en el estudio, hincar los codos. Eztutela beso-ondo edo ukal-ondorik autsi beren egunetan kondaira irakurtzen. Ezale 1897, 51a.
azpisarrera-4
UKALODNO HANDIA IZAN.
"Ukalondo andia dutenak, personas muy influyentes (G-to)" A EY III 304. Erri-goraberetan ukalondo andia zutenak. ZaitPlat 36.
azpisarrera-5
UKALONDO HANDIKO.
Importante, influyente. Cf. UKALONDO HANDIA IZAN. Erriko arazoetan ukalondo aundiko gizon nola gerta zitezkean?ZaitPlat 112.
azpisarrera-6
UKALONDOARI MUIN EGIN,
UKALONDOARI MUIN EMAN.
"Ukalonduari mun eiñ gurarik, se dice del que vive queriendo lo imposible. Ezkondu ezkero, ukalonduari mun eiñ gurarik bizi da" Etxba Eib. "Ekulonduai mun emon ezindda [...], se dice de quien no le alcanza el dinero" Elexp Berg.
azpisarrera-7
UKALONDOA SARTU.
a) Meter la pata, equivocarse. Baditeke ukalondoa sartzea idazle berritzat edo ez-aritzat yotzen zaitudala. Baña, zerorrek baitiozu illunpetik zatozela. Ldi IL 87. b) Meter las narices, meterse en asuntos ajenos. Zuek bai, besteren errietan ukalondoa sartzen duzute. Or QA 194.
azpisarrera-8
UKALONDO-SARTZE.
Metedura de pata, equivocación. Askotan gain-gaiñeko gauzetan aritzeagatik, izugarrizko ukalondo-sartzeak egiten zituan. AnabDon 225.
azpisarrera-9
UKALONDOTIK,
UKALONDOETATIK(Hablar) por los codos, (hablar) mucho. Ukalondotatikan ere berriketa zerioela. Apaol 66.
Ukalondotik itza zeriotela ere [...] izketan goiak eta beak nastutzen zituztela. AnabDon 238.