Tr. Propio de la tradición meridional desde el s. XVI. Al Norte se encuentra en Oihenart. La forma mejor documentada es laztan. Hay lastan en Lazarraga, las escrituras de Andramendi, los versos vascos de Lope de Vega, CancAmV, Oteiza, Astarloa y Echeita. Emplean las dos formas Lazarraga, Oihenart, Urquizu y Lauaxeta. En DFrec hay 9 ejs. de laztan, meridionales.
sense-1
I .(Sust.).
azpiadiera-1.1
1.
(V, G; UrduñBerb, VP 54v, Lar, Añ, Izt 10v, VocCB→Dv, H),
lastan (V-ger-gip; VocCB→Dv, H)
Ref.:
A;
HolmerApuntV;
IzArOñ;
EtxbaEib(
Lastan
);
ElexpBerg
. Caricia; beso; abrazo."Abrazo"UrduñBerb 393,
VP,
Lar,
Añ.
"Beso"Añ.
"Usase también con la significación de 'abrazo'"CancB III 236.
"Embrassement, embrassade"H.
"Abrazo. [...]. Otsoak otsokirik jan ez eta lapurrak lapurrari laztan (V)"A.
"Beso. [...]. Aren lastan bategaitik, urte beteko bizixa emongo eban pozik
"EtxbaEib.
"Beso"IzArOñ.
(En algunos ejs. puede tratarse de laztan egin/eman, con egin o eman elididos). Laztana ta apea? Leusindu ta kaltea?"Beso y abrazo, halago y daño"
.RS 205.
Begira, Jauna, zer laztan ta negar gozoakin [...] despeditu zan. CbEg III 307.
Otsuak otsuari gatxik ez ta lapurrari lapurrak laztan. MgPAb 121 (v. tbn. lapurrak lapurrari laztan en Erkiag BatB 154).
Artu zenduan guzurrezko mosu ta laztan lotsagarriagaiti eskatuten deutsut. AñEL2 103s.
Laztan gozo eta diosal kariñozkoa batak besteari eginda, banakatu ziran. Lard 169.
Ainbeste gogo amodiozko, / laztan bero ta zispuru. Otag(
inFrantzesB II 130
).
Artuten eban besoan da aupadaka, gora ta bera, mosu ta lastan erabilten eban. EchtaJos 24.
Lotutzen gaitun / maitasun-laztan estua. JaukolBiozk 53.
Bergarako besarka edo laztana. OrSCruz 22.
Amaren laztan artian / ikasi gendun euzkera. Enb 37.
Maitasunezko lilura / ezin illundu dagike erijotzaren laztanak. "Caricias"
.LauxBBa 32.
Masallean laztan bat, / eztiz betea. LdiBB 42.
Zuaitzak laztan, usai garbidun / eskeintza lili nabarrak / eta goizero txioka nere / tellatupeko maiztarrak. EAOlBe 16.
Ire emazte Mariari eskumiñak. Seme-alabei ostera, nai aña laztan. NEtxNola 23.
Giza-barneko laztan antzeko bat dut maite. "Amplexum"
.OrAitork 249.
Aita besoetakoaren laztan arinak zio zirela lokartu zen Theresa. MdeHaurB 44.
Nun daude asierako laztan eta musu bero aiek?TxillLet 113.
Zerua ta itsasoa laztan etengabean ikusi zituan. ErkiagArran 185.
Iraiñak alkarri jaurti ta laztan bigunez alkar igurtzi ibilli oi [dira]. ErkiagBatB 85.
Laztan artean azi ninduzun, / beti izan nozu gogoko. BEnbNereA 182.
Laztan eskea dezu / matrail-txuloetan. NEtxLBB 337.
Pregunta eustan / gariak zegan zirian. / Bestientzako dirutan eta / zuretzat laztan trukian. Balad 56.
Kanpotik laztan, barrendik saldu / ausirik Bere legeak. Ib. 235.
Eguzkiaren azken laztan epel ta ipar aize arin ta maitale onen intzirira.AtañoTxanKan 19.
Aur txiki baten laztan gozoak. Ayesta 81.
Mutilak gogoko duen neska [...] ikusten duenean, hango apak eta laztanak!MIH 310s.
v. tbn.
EgiaK 88. OA 160. Cb Bast 7. Zuzaeta 70. AA III 607. JJMg BasEsc 285. AB AmaE 14. Bv AsL 50. Arr May 159. Apaol 28. Ag G 272. Urruz Zer 21. GMant Goi 38. TAg Uzt 257. Alz Ram 69. Etxde JJ 135. Anab Poli 90. Ibiñ Virgil 92. Olea 125. MMant 62.
azpiadiera-1.1.1
Gipuzkuan isatsa / deitzen diotena. / Bizkaian deitzen diote / atzeko laztana. AndAUzta 123.
azpiadiera-1.2
2."(Vc, Gc), cariño, amor tierno"A.
Aita goikuak laztan gurenaz / besarkatuko gaituzan arte. Enb 144.
sense-2
II .(Adj.).
azpiadiera-2.1
1.
(V ap. A
; Lar, Añ, Izt, VocCB→Dv, H),
lastan (V-gip ap. EtxbaEib
; VocCB→Dv). Querido, amado."
Laztan-a significa propiamente 'querido-a, amado-a'"CancB III 236.
"À qui, à quoi on est attaché, tendrement uni, affectionné. Nere ama laztana, ma chère mère. Nere bizi laztana, ma chère vie. Qui est attaché, tendrement affectionné, amant, amante"H.
"
Ah, nere seme lastana!
"EtxbaEib.
Laztan ez ta apaka?"Sin ser querido y con besos"
.RS 68 (quizá se trate de laztan izan, q.v.).
Anteoxoak ibini eizke Txarlesikotxo laztana. Acto 325.
San Juan apostolo ta ebangelista, Kristoren dizipulo laztan. CbEg III 273.
Ai baso laztana!MgPAb 101.
O Birjiñaren Seme laztan!AñEL1 173.
Biotz guziarekin daude beren kutun ta adiskide laztan ardoagan. AA III 365.
Erregina alsu edo poderoso bat, Ama lastan bat. Astar II 271s.
Nere kutuntxo laztan maitea. Echag 106.
Bere aita laztan neure biotza / beti eukiteko gogoan. AzcPB 172.
Batu zirean atzenean arek bioztxo lastan biak. EchtaJos 353.
Ainbesteraño ankaperatu / gure sortu-erri laztana.Imaz(
inFrantzesB II 137
).
Neure Jaungoiko laztan Aita ta Seme ta Espiritu-Santua. KkAb I 101.
Gora Euzkadi laztana, / gora Sabino Arana!Enb 63.
Adiskide laztan. LdiBB 80.
Nere aingeru laztan ta nere zeru txiki. NEtxNola 32.
Seme-alabatxo laztan bi areik piztien erpietara bota. BilbaoIpuiB 212.
Bere irakasle laztan eta onetsia. ZaitPlat 11.
Aretx arteko neure mintegi / laztan a. GandElorri 109.
Ene Mattintxo laztana, / albotik kristonak esan arren / aserratutzen eztana!Gorrotxategi(
inMattin 24
).
Gure Manueltxo laztanari / zeñen eder zaion Euskalerriko / txistu-soñua. MEIG I 78.
v. tbn.
CantBret 16. CartNav 139. Urqz 42 (49 lastan). Oe 37. Zuzaeta 60. VMg 13. JJMg BasEsc 54. Echag 119. Ur MarIl 95. Bil 95. Aran SIgn 110. AB AmaE 71. Arr May 44. A BeinB 42. Ag Kr 218. 78. ArgiDL 81. Altuna 15. Or Tormes 75. Jaukol Biozk 51. Laux BBa 104. Alz Ram 137. Otx 151. Eguzk GizAuz 49. EA OlBe 8. Mde Po 97. Etxde JJ 30. Erkiag Arran 73. Anab Poli 75. Basarri 7. Arti MaldanB 194. Gazt MusIx 137. Uzt Sas 49. Balad 204. Berron Kijote 36. MMant 68. Insausti 35. Lastan: Andram 160.
azpiadiera-2.1.1
(Con reduplicación intensiva). Ene ezkon laztan-laztana, maitale garbi-garbia. OlImit III 21, 3 (Pi laztan-laztan; SP guziz amolsua, Ch maitea, Mst ezinago maitia, Ip ezinago eztia
).
azpiadiera-2.1.2
(V-gip ap. ElexpBerg
; Urt, Lar, H),
lastan (SP→vEys) . (Uso sust.).Querido, cariño; amante.
"(O), maîtresse ou serviteur en fait d'amour"SP.
"Amica, [...] laztána
"Urt II 39.
"Amica, [...] bihotzeko adiskidéa, amorantéa, bihotzeko laztana
"Ib. 38s.
"Metresa, la Dama a quien se sirve"Lar.
"L'amante, la bien aimée (O)"H.
"
Ez eiñ negarrik, nere laztana
"ElexpBerg.
Ene laztan gozo ederra, / penaz penatzen nazu. AzkPo I.
Laztanagana joango bada / ze beroake lagunik. Lazarraga A14, 1182v.
Lastanarekin enkontra nezan. Ib. B30, 1204v.
Ene laztan biotzekoa.Ib. (B), B30, 1204v.
Zure begi ederro[k] / ene lastana, / katibaturik nabe / librea ninzana.
LopeV
1ss.
Despedidan indazu lastan bat lastana.
CancAmV
9.
Aspaldian nabila / hor, hebe, laztan bila. 'Maîtresse'
.OPo 30s (13 lastan
).
Zelan eukiko nas Jesusen jarraitzalletzat, bere maite-laztantzat. AñLoraS 168.
Diotsa Txindurriak, nere laztana, zer egin dezu udan negurako jangarria bildu gabe?VMg 78.
Gustijori zara ederra neure lastana, neure maitia. Astar II 274.
Laztan, dirautsa, ez urten / neu naiatorren artean. ZavFab,
RIEV 1909, 33.
Biyotz nereko laztana. Echag 74.
Bere gogoko ta laztan izan gura badozu, asko maitetu egizu. UrMarIl 117.
O ene biotzeko laztana!ArrGB 22.
Berau dalako geienen ama / nere laztan dan Euskera. ABAmaE 143.
Salomon [...] / andrak gaiti aurkitu zan / galdurik burua, / gazteak eta ederrak / ebazan laztanak. AzcPB 55.
Josetxo geure lastana. EchtaJos 303.
Solora ninoala, solotik nentorrela, laztana ikusi neban. (V-m). ACPV 132.
Atoz, Garbiñe, atoz, niganontz, / laztana. JaukolBiozk 28.
Biotzak du laztantzen laztana. "Amado"
.OrPoem 538.
Bai laztana, --esan zion Piarresek. EtxdeJJ 65.
Gure laztan ziranen irudiek eta oroitzapenek lagun egiten digute. ZaitPlat 11.
Patxittu! Erdu hona laztana!OskKurl 47.
Arima zoratuz maiteko zaitut, laztan. GandElorri 92.
Biar arte, laztana eta ez lan larregirik egin. ErkiagBatB 71.
Jana eta edana / kaltegarri ditut, laztana. NEtxLBB 383.
v. tbn. Gamiz 204. DurPl 106. Zab Gabon 102. A BeinB 46. Ag G 76. Enb 197. Laux BBa 58. Ldi UO 21. Arti MaldanB 223. Or in Gazt MusIx 199. Balad 140.
Bildu ziran Maite ta Laztan, / Laztana Maite biurtzen zala. "
Amada con Amado, / Amada en el Amado transformado!"
.Or(
inGaztMusIx 178
).
azpiadiera-2.2
2.
(Añ, H),
lastan. Amoroso, cariñoso."Requiebro, berba, hitz, mintza maitea, laztana
"Añ.
A daratzanean bere senarrak / bere beso laztanaz estaldurik. Lazarraga B15, 1181v.
Apa lastan a[l] / kar biak artu dabe gustioen amorean.
Andram
159.
Zu etorriko zera apa laztan batekin ni saltzeera. MgCC 246.
Emoidazu apa laztan bat. MgPAb 153.
Ezertzat ez daukeez mosu laztan, eskuka loi, berba zantar ta kaltegarrijak. MgCO 28.
Batak bestiari amodijozko berba lastanak esaten [deutse]. Astar II 144.
Zeure mosubak diran laztanak!"Divinos"
.LauxBBa 26.
Euskeraz ari diranean bezin eder ta laztan iñoiz beren buruak agertu izan [eztitute]. LdiIL 140.
Musu laztanak, sinestargiak, / Argana zuzenik zaitu. "Amoroso"
.OrBM 54.
Itz laztan ori. OrQA 180.
Muxu goxo ta laztanak.Olea 117.
azpiadiera-2.3
3.
(Sal ap. A
; VocBN→Dv, H). "Propre, soigneux"VocBN.
"Par extension, il s'entend en Labourt d'une personne qui est propre, rangée, soigneuse en sa mise et en son domestique. Emazte laztan bat da, c'est une femme propre et soignée en sa personne ou en ses affaires intérieures"H.
"Aseado"A.
azpiadiera-2.3.1
"Activo, laborioso (BN-mix)"AApend.
azpisarrera-1
LAXTAN . (Forma con palat. expresiva). Maitolde eztitsu baten / txokoan biko bat: / elkarri doaz laxtanak / batetik besterat: / kariñoen bidea, / xerakoi musurat. AgerreOlerti 1959, 145.
LAZTAN EGIN (UrduñBerb, Lar, Añ(s.v. abrazo
), Dv, H(que cita el ej. de Moguel); lastan eiñV-gip). Besar; abrazar; acariciar.
"Abrazar"UrduñBerb 393,
Lar.
"(Dame un) abrazo, [...], egidazu laztan
"Lar.
"
Laztan egite-a [...], embrasser, donner l'accolade"Dv.
"
Eta Judas [...] eldu zan Jesusengana lastan eitteko (Lc 22, 47)"EtxbaEib(Ker laztan bat emotera
).
Laztan egiten deutsut semeari legez. Acto 383.
Zoazte [...] laztan edo mun egitera. MgCC 255.
Ozkarbi danian, / iñuntzak laztan dagi / zitori ganian. Enb 209.
Iñoren aurrean ez dagozala-ta, badoakio au areri laztan egin gurarik. ErkiagBatB 156.
Besarkadaka, laztan egiñaz, / nekean kontsolagarri. Ayesta 81.
azpisarrerakoSense-3.1
(H) . (Con determinantes)."
Egidazu [...] laztan bat, [...], faites-moi une embrassade"H.
Zeinbat bider egin deutseezan andrai laztanak, apaak. Cap 104.
Mutillak [...] egin deustez esku ezarte txar ta laztanak, baña neure borondatiaren kontra. MgCO 155.
Alkarri agurrak eta laztanak eginda gero, asi ziran autuan era onetan. KkAb I 13.
Esku zurijan muin-egijok / eta laztan bat begijetan. LauxAB 30.
Ez zion behatz-puntarekin ere laztan batxo egin. MdeHaurB 55.
Agian, ari ere egiten dizkio neri egiten dizkidan laztanak. TxillLet 66.
Amari laztan gozo bat egin eta [...] izekoarenera joango zala jakiñerazo eutsan. ErkiagBatB 106.
azpisarrera-4
LAZTAN-EMAILE. "Abrazador"Lar.
azpisarrera-5
LAZTAN EMAN (VP, Lar, Añ, Dv; laztan emonAñ, lastan emonV-gip). Abrazar, acariciar, besar.
"
Laztan eman, abrazar"VP 54v.
"
Laztan emate-a, embrasser, donner l'accolade"Dv.
"
Igesiko baten lastan emon zetsan; arrezkero franko erabilli dittue lastanok
"EtxbaEib.
Aita ona besoak zabaldu ta niri laztan ematera. CbEg II 139.
Laztan emotiak baño malizija geijago erakusten dabeenak. MgCO 134.
Judasi adiskidearen idurian laztan eman [zion]. AA I 420.
Alderatu zan Jesusengana lastan emateko. OteizaLc 22, 47.
Jakobi / eman zion laztan / eta primu egiñik / bertan gelditu zan. ItFab 246.
Humeai laztan emanik [...] Mesopotamiara [...] itzuli zan. Lard 41.
[Erreka] antxintxika zijoan, bere anaia Arrandari menditikan datorren errekatxoari laztan ematera. Apaol 22.
Laztan emonik bular ganian / daukan gurutza deunari. Enb 85.
Besoak zabalik dauzka laztan eman bearrez. "Queriendo abrazarnos"
.OrPoem 549.
azpisarrerakoSense-5.1
(V-gip ap. ElexpBerg
; Lar, H) . (Con determinantes)."(Dame un) abrazo, indazu laztan bat
"Lar.
"(Se) abrazaron mutuamente, [...], laztanak eman ziran
"Ib."
Indazu laztan bat, donnez-moi [...] une embrassade"H.
"
Ikustiaz batera emun dost bi laztan
"ElexpBerg.
Despedidan indazu lastan bat lastana.
CancAmV
9.
Eman zion besark edo laztan onezko bat. MbIArg I 287.
Indazu grazia zuri bakarrik laztan estu estu bat emateko. CbEg II 102.
Zertako zoazte laztan palso bat ematera?MgCC 142.
Judasek Kristori emon eutsan mosu ta laztan azalezkoa. AñEL1 94.
Asko laztan eta mosu eman ziozkan. Lard 61.
Gizon lepradunari eman zion laztan gozo bat. BvAsL 36.
Eman zidan laztan andi bat nere bekokiaren erdi-erdian. UrruzZer 17.
Atoz nigan azkeneko laztana ematera!IllPill 25.
Eman zenion / laztan bat estua. JaukolBiozk 104.
Seme-alabei ere gure izenean laztan bana bemaie. NEtxNola 18.
Mayik [...] Piarresi laztan anaikor bat eman zion. EtxdeJJ 277.
Gure ama / [...] ezin asperturikan / ematen laztana. UztSas 32.
Jesusengana urreratu zan laztan bat emotera. KerLc 22, 47 (Lç pot legionzát, He, BiblE musu ematera(t), TB, Dv, Brunet, Leon musu ema(i)teko, Ur laztantzeko, Ol muin egiteko, Or muñ emateko
).
Laztan bat emon behar detsut / andratxu gaztia. Balad 126.
v. tbn. Bil 140. Arr GB 57. Zab Gabon 45. EE 1882c, 584. AB AmaE 134. Apaol 107. A BeinB 75. Azc PB 127. Ag AL 102. ArgiDL 45. Enb 57. Laux AB 56. Or QA 123. Lastan:Balad 136.
azpisarrera-6
LAZTANEZ. Mediante caricias, besos, por medio de caricias, besos, acariciando, besando.
Esku orrein lastanez, / gazte, urik ez loitu. "Con el roce"
.LauxBBa 88.
Amor emango zuen, ordea, lausenguz edo laztanez enganatuz gero. MdePr 168.
Anima eri au maitasun garbizko laztanez eztitu [dizaidazu]. EtxdeJJ 236.
Aristotel, Pitagora-zaleen berri ematen: laztanez ari da, neurriz, ordea. ZaitPlat 61.
azpisarrera-7
LAZTANIK. Cariñosamente.
[Bakandereak] artu zittuzan mattero ta laztanik. "Gli fece molte carezze"
.Otx 145.
Hatorkit berriz laztanik. MdePo 97.
azpisarrera-8
LAZTAN IZAN (V-ger-arr-oroz, G ap. A
; Izt) . (Trans.).Amar, querer.
"Amar. Laztan dot umea, amo mucho a mi hijo"Izt.
Aoan laztan zaitudaz, baña / gogoan baterere ez. Lazarraga A4, 1165r.
Nik zu andiro laztan izana / an izango da probadu. Ib. B11, 1179r.
Inudea laztan dauenak sẽĩari bezuza. "A la ama quien tiene voluntad, al niño regala"
.RS 55.
Amudio andi bat laztan izaiteko geure prosimoak. Urqz 40.
Maitetu eta laztan izan [nozu]. AñEL1 6.
Gurasoai lotsia gordetia, maite edo laztan izatia. CrIc 65.
Eztago Ama, bere semia ain lastan, ain maite dabenik. Astar II 280.
O Yesus ona! Ta, ze laztan dozun zeuk egiñiko gizona. AñEL2 189.
Jaun Antonek laztan alabea / beti dau eta zurrau oi dau emaztea. ABAmaE 320.
Egunerik egunera ainbat lastanago ebezan euren alabea ta Josetxo. EchtaJos 363.
Yaunak maite, atsegin, laztan zaitu. IrYKBiz 5.
Gauza ederretan kolorea ta dirdira laztan ditu. ZaitPlat 116.
Zin egin deutsat bera bakarrik / laztan izango dotala. GandElorri 87.
Bera baiño ni laztanago ez ote naun izango beldurrez. "Praeferat"
.IbiñVirgil 37.
azpisarrerakoSense-8.1
[Jangoikoa] laztan-maite dabenak, gordetan dabela bere Lege Santua. AñLoraS 175.