Tr. Usado por autores septentrionales y navarros, se encuentra tbn. en algunos vizcaínos (Moguel, Kirkikiño) y guipuzcoanos (Lizardi, Orixe, E. Arrese).
sense-1
1.
(gral.; Ht VocGr 395, Lar, VocS 140, Añ (AN), Izt 24r, Arch VocGr , VocBN , Hb, Gèze, Dv, H),
zara (V),
zarre (BN-mix),
sare (V-gip, BN-mix; SP)
Ref.:
A (zare, zara); Lrq /sáe/; Etxba Eib (saria); SM EiTec2 (zara); ZMoso 66; EAEL 142. Cesto."Cesta, cesto"Lar, Añ.
"Cuébano"Lar.
"Panier"Ht VocGr 395, VocS 140, Arch VocGr,VocBN, Dv, H y Lrq."Corbeille"Gèze.
"
Zara esaten da Markiña-aldean goi-estu ta barru-sakonagaitik"AEzale 1897, 150n.
Cf. VocNav: "Zaria, cestillo enlutado y cubierto, conteniendo un rollo de cera [...]. Lo colocan sobre la sepultura [...] (V. de Roncal)". v. eskuzare. Palma adar batzuk harturik, hetzaz zare, saski eta otharre egiten haritzen zela. Ax 23 (V 13).
Hila obira, bizia zarera. Saug 42.
Bi iaberen horak, zarea gora. "Sa mangeaille"
.OPr 102 (Azkue, que cita este refrán, transcribe sare; v. tbn. zaria en la var. de Bela 9).
Zaraak. MgPAb 135 (en una lista de utensilios de ferrería).
Ophilez zaria beitzen / betherik jente prauben. Balad 41.
Bertzeak [zakurrak] ezen zarea goardatzeko hobeki, / laster lepotik khendurik aldean zuen utzi. Gy 164.
Ezarten da lürra edo hautsa zare batetan. IpDial 116 (It, Dv saski, Ur otzara).
Haitatzen dütie [arrañ] hunak eta zaretan ezarten. "In vasa"
.IpMt 13, 48 (Lç, TB, SalabBN, Echn un(t)zi, He otharre, Dv borboil, Ol, Or, IBk, IBe saski, Ker otzara).
Sobratu zenetik biltu zein amabi zare beterik puzkaz. HualMt 14, 20 (Echn zare, Ur (V) zara; Ip zareta).
Zare bat fruturekin ethorri zitzaion. Laph 156.
Bakhotxak zaukala besoan zare bat luzernaz betherik. Prop 1876-77, 114.
Soka muztü zian eta zaria bere ganat bildü. Const 19.
Etxetik ateratzen da zare bat buruan daramala. TPKattalin 189.
Begi gorriz neskari / kargatuz zarea. Etcham 142.
Ekarri eben zara bat, berau auzpez ipiñirik; mutilla lurrian belaunikatu zan eta zara-ganian makurtu zan. KkAb II 147.
Bi zirrika andiek ibiliazten dute sokatik dilindan paratzen dituzten burdinezko zareak eta oken barnean mia edo egurra. FIr 134.
Baditeke hel ahal dezon medikuak, gider luxe baten puntan, zare ñimiño zalantzari bat. JEMed 68.
Zenbat ortondo (zare)-bete puska yaso zenituzten?IrYKBiz 235.
Alea arturik, zarea dar-dar. OrEus 314.
Emazte larri bat, bethi zare bat besoan. LarzIru 22.
Oraingo arraintzariak gain gainetik muntatuak dira arraintzako arropa, amu, sare eta zarez. Herr 21-2-1963, 2.
Gure etxean badira lau zare; hetarik zaharrena zure! (Elizako amarrenak ematean). EZBB I 137s.
sense-2
2."
Zara (V), medida de dos fanegas"A.
Arroa bi maats legor ta zara bete (bi anega) garien ordain, ongi, zintzoro ta aguro-askorik itzultzeko itza eman zidan. (Quijote IX). LdiRIEV 1929, 209 (Anab RIEV 1928, 610 y AIr ib. 603 bi zarerdi; Or RIEV 1929, 8 lau erreu).
azpisarrera-1
XARE(B, BN; VocBN, H). Ref.: A; EAEL 142. (Forma de dim.). "Panier" H. "Cestito" A. Zortziko arin bat Pellok / eskatu dit gaur goizean. / Ariña nai? Ona emen / lastozko xare batean. EAOlBe 43.
Kadiren pean berrogoi xare, / aldarea dena urre. IratzArgiz 98 (ap. DRA
).
ZAREPEAN. En capilla."Ume batek urteak betetan dauzan aurreko egunean esan oi jako: Gaur gabean zarapian ipiñi bear zaituguz ta biar arte zarapian egon biarkozu. Bat-edo-bat ezkontzeko danean be, aurreko egunean orixe esan oi jako: Zarapian zagoz onezkero. Baita azterketa naiz zein-geiagoketa bat iñok egin bear badau be, oituraz zarapian zagoz esaten jako aurregunean. Zarapean itz ori dator onetatik: Oilloa ilteko danean, aurregun illuntzean otan arrapetan da, ta zara bat auspez ipiñi ta arexen azpian eukiten da biaramonean ilteko ordura arte"KkEuzkadi 27-11-1928, 5.
v. BANASTAPEAN