(G-goi-azp, AN, L, B, BN-ciz-arb, Ae, S; O VocPo , Urt I 118, Ht VocGr , Mg Nom , Añ, Lecl, Dv, H, VocB)
Ref.:
A; A Aezk 291; Gte Erd 13, 27, 203. (Uso pred.).(Estar, etc.) despierto; atento, vigilante."Diligentemente"Mg Nom y Añ.v. 1 ernai, esna. Tr. Documentado desde principios del s. XVII en textos de autores septentrionales, alto-navarros y guipuzcoanos (en estos últimos en menor medida, al menos hasta el s. XX); en el s. XX tbn. lo encontramos en algunos vizcaínos. En DFrec hay 41 ejs.
Zu bethi zaude erne eta iratzarririk. Mat 293.
Gu bagina emaitera prest, erne eta bolondres. Ax 228 (V 152).
Hura erne dagoela zu lo zauntzan bizkitartean. SPPhil 167s.
Beharriak erne tuzte. ES 196.
Hala ere, anaia maiteak, zuetarik batbedera izan bedi erne aditzerat, uzkur ordean mintzatzerat. HeIac 1, 19.
Ots, begira ta erne, Jerusalen ta Jerusalengo guziok. MbIArg I 159.
Lo daude erne bear duten guziak. LarCarta a Gandara 161.
Erne bailagoke balaki zer mugaz edo zein gauez ethorri gogo duten ohoinek. Lg II 186.
Izialdurak erne itxikiko nau. Mih 9.
Aski dea Katiximan erne egoitia?CatLan 20.
Otoitzari erne jarraiki zite. AR 105.
Kontuzago eta erneago aurrera egoteko alegiñak. Gco II 54.
Guardatzenbaináu érne. LEOng 36r.
Guardiak erne zauden. Bordel 40.
Sugearen pare erne bethi zaren. Gy 123.
Zaudezte erne gizonen kontra. DvMt 10, 17 (Lç, He begira zaitezte, Ur gorde zaitezte).
Burua oso, izpiritua xuxen eta erne. Laph 250.
Begiyak erne zeuzkan. Xe 207.
Beharriak erne atxikitzea. ElzbPAd 10.
Ez dut uste ihiztaria erneago dagoen ihiziari. ArbIgand 8.
Han dagozilarik erne. JEBur 210.
Txopiñ bat ardogatik edozertarako erne. AgG 166.
Begiak erne, hurbildu zen Attitto. BarbSup 175.
Etxekoeri erne behatzen denean. FIr 190.
Erne ebillan. KkAb II 188.
Erne! Uitzi ta lagunak sartu dira berriro beribillean. LdiIL 42.
Erne zegokion bere adiskide izanaren bizimoduari. EtxdeJJ 200.
Atxik begia erne. JEtchep 96.
Kale ertzetan dagoz seiñan seiñan, erne, artega, urduri. ErkiagBatB 146.
Illargiaren aldi negurtuei erne baldin bazaude. IbiñVirgil 78.
Ardier erne begia. XaOdol 97.
Erne die egürükiren. CasveSGrazi 148.
Entzun erne. BerronKijote 196.
Begiak erne jende arekin.AZink 91.
Au ez da txorakeria. Erne!Ostolaiz 55.
Hunek behar zuen eme ta zalu ibili, guziz antxu gazte basa batzuekin. LarreArtzainE 58.
Erne ez bagabiltza. MIH 328.
v. tbn. EZ Eliç 112. Hm 38. Ch III 1, 1. Hb Esk 175. Zby RIEV 1908, 93. HU Aurp 206. Goñi 53. Lh Yol 49. Inza Azalp 123. Ox 173. Tx B II 162. Etcham 171. Zub 98. Anab Usauri 62. Lek EunD 45. Or BM 132. Ir YKBiz 283. TAg Uzt 200. Zait Sof 23. Munita 115. LuzKant 106. Zerb Azk 43. NEtx Antz 155. Mde HaurB 14. Basarri 182. Izeta DirG 21. Osk Kurl 129. Lab SuEm 166. Uzt Sas 89. Ataño TxanKan 143.
azpiadiera-1.1
(AN-5vill-ulz; SP, Lar, Aq, Añ, Lecl, VocBN, Dv, H, VocB)
Ref.:
Iz Ulz; Gte Erd 27. (Como adj. pleno). "Argos, vigilante, listo" Lar. "Advertido, despejado" Aq 894. "Agudo, ingenioso" Lar ib. 1318. "Activo", "despierto, despejado" Añ. "Érnia, el vivaracho" Iz Ulz. "Beharri ernik ttu orrek (AN-5vill)" Gte Erd 27. Oillar erneak zueneko / hiruretan kantatu. EZNoel 95.
Konzientzia batzuk dira erne, sentikor, minbera, hertsi. Ax 425 (V 275).
Egiten dizkigu geren biotzera bere txistu meak eta belarri ernera [...] ojuak. MbIArg I 310.
Galdetu zuen itsu erneak. Ib. 219.
Ez dire aski erneak bere umeen eta sehien gainean. Lg II 177.
Erneak baitu topatzen erneagoa bethi. Gy 52.
Etsai erne eta atzarriak. HbEgia 79.
Emen daukazu jende / erne eta fiña. Afrika 37.
Haren begi ernea. Laph 2.
Gizon izpiritu ernekoak. Lap 5 (V 5).
Gure arbaso atzar eta erne, giristino azkarrek. HUZez 80.
Axeri zar bat bainan ernia, / ladron eta ollo jalia.LuzKant 25.
Zuzendari erneari. Inza(
inJaukolBiozk II
).
Begi erne batek aski errazki bila dezake aita. FIr 159.Irakurtzeak argitzen du ernearen adimendua, bainan gizon ilunarena mutzitzen du. Zub 35.
Mutil erne aski batekin. OrMi 35.
Bestetan nintzen ernia, / Lan egunetan nagia. Etcham 98.
Iñoren utsak ikusi ta maiseatzeko begi erneak ditugu. IrYKBiz 136.
Haren arima erneak eni irakatsiz. MdeHaurB 93.
Begi ttipi erne batzu baditu. JEtchep 25.
Mutil ernea zirudian. AnabAprika 76.
Jendaki erne ta eragiñak. ErkiagBatB 170.
Ikusmen ernea adierazten digute. Onaind(
inGaztMusIx 145
).
Gazte suhar eta erne batekin. ArdoySFran 103.
Gizon ernea baitzen eta alaia, frango ausarta. LarreArtzainE 148.
Begi-belarri erneak. MIH 226.
v. tbn. Arg DevB 2. He Gudu 125. Arch Gram 25. Zab Gabon 72. Elzb Po 197. Arb Igand 53. JE Bur 48. StPierre 30. Lh Yol 35. MendaroTx 101. Yanzi 110. Kk Ab II 168. Barb Leg 149. TAg Uzt 14. Lf Murtuts 1. SMitx Aranz 28. Zerb Azk 85. Bilbao IpuiB 51. Osk Kurl 38. Ibiñ Virgil 84. Xa Odol 61. Uzt Sas 295.
azpisarrera-1
ERNEAREN ERNEZ.
De tan despierto. Asko begiduni aitzindu baitzazkote [itsuak] ernearen ernez, jarraikiaren jarraikiz. HUAurp 189.
azpisarrera-2
ERNE-ERNE(Con reduplicación expresiva). v. ERNE-ERNEA. Zakurrak ala ogi-puskari / erne erne begiratu oi. OrEus 420.
ERNE-ERNEA(Estar, etc.) muy despierto, muy atento. Bertze biligarrorik non ikusiko zuen erne ernea. BarbSup 168.
Etxek-ande gaztia gizunen askaria zari xuri batetan, burian bullutian phausaturik, bi eskiak anka ezurretan badua erne ernia sohualat. D. BéhétyGH 1931, 108.
Nafarrotik erne ernea joan behartu baitzitzaioten hor gaindi hedatuak ziren soldadoeri. ArdoySFran 77.
Naparra ere hor etzaukuia / erne-ernea atzarri?XaEzinB 56.
azpisarrera-4
ERNERIK(Estar, etc.) despierto, atento; diligente. Zure manuei begira nagotela ernerik. EZEliç 236.
Ene bihotza dago ernerik. SPPhil 499.
Iainkoa zegoen ernerik zure gainean. Ib. 506.
Eskalduna gelditu ernerik athetan. HbEsk 58.
Ernerik banago zure solasari. DvLab 350.
Ernerik hartzen eta izkribatzen zituela Eskualdunen kantu ederrak. ArbIgand 8.
Bazabiltzan harat-hunat, ernerik. JEBur 73.
Ernerik zauden artzainak. Ox 91.
[Mendiak] guk ernerik iragan ginituela.LarreArtzainE 238.
v. tbn. Etcham 71. Zait Plat 99.
azpisarrerakoSense-4.1
"
Begiak ernerik da (BN-ciz)"GteErd 136.
Han zen, bethi xuxen, beharriak ernerik. BarbSup 5.
Lerroan guri so daudenak begiak ernerik. JEBer 28.
Mikel Eleder ez dabil nagi, ernerik begi ta esku. OrEus 81.
azpisarrera-5
ERNEXEAGO.
Algo más despierto, vivo. Izpiritua ernexagoa izan bazindu, etzinduen gogotik galtzera utziko. DvLab 81.