Tr. Sotil es la forma más usual. Emplean zotil Pouvreau (junto a sutil ) y J.C. Echeverria, y subtil Etcheberri de Ziburu, Tartas y Haraneder. En DFrec hay 5 ejs. de sotil y 2 de xotil.
sense-1
1.
(V-ger-ple-arr-oroz-m-gip ap. A; Añ (V, G), Izt 40r),
zotil (Añ, H). Hermoso."Donoso", "hermoso", "lindo", "pulido" Añ."
Ai, ai, ai, neure seintxu sotila [...] (V)"A.
Tr. Propio de la tradición meridional (aunque cf. infra ejs. septentrionales de xotil con este significado; varios de los ejs. de este apartado podrían corresponder a otras acepciones).
Gizon txipi sotil baten andra zan. "Pequeño y bien hecho"
.MLastur 21.
Ama-Seme guztien artean sotilena. AñEL1 192.
Dakutzula Jesus [...] pintetan daben legez, lirio ta eguzki guztiak baño sotilagoa. AñLoraS 96s.
Bere begi sotilak. AñNekeA 236.
Zein eder ta sotilla dan Jesus. UrMarIl 97.
Berariz da sotill jauregitarren agerketa. AgEEs 1917, 213.
Laura sotillari. Ib. 200.
Azala urdiñe, / gorputza sotille. EusJok II 48.
Gorputza sotilla. 'Esbelto el talle'
.LdiBB 122.
Sotil dagertzkigu soinekoz bigarren urteko Eusko-olerkiak. TAgY 1933, 21.
Yantziz sotil bada [ipuia]. Aitzol(
inLdiUO 7
).
Eguzkiz bete balitzaio-re / une gezala, / garden, jori ta sotillago ez / itxas-zabala. EAOlBe 73.
Alai barri barriak, atsoaren buruko zapiaren belarriak bezela txairo ta sotil zituala [untziak]. ErkiagArran 79s.
Aurrean eukan irudi sotillak, arnasea eten ala bakanduerazoten eutsan mutillari. ErkiagBatB 86.
Ogei ta iru-lau urte ditu, / sasoi ederra mutillak, / gutxi ikusi ditut munduan / ori dan bezin sotillak. UztSas 188.
azpiadiera-1.1
"(Sal, R), airoso, elegante (se dice del porte). Zer sotil duen korrek ebiltzea! (Sal)"A.
sense-2
2.(G, L, BN, Sal, R ap. A; SP, Lar in Aq 1318, H; -th- Ht VocGr 428), sutil, subtil (Urt I 125), zotil (SP, H).Inteligente, ingenioso, agudo; astuto."Subtil"SP y Ht VocGr..
"Acutus, subtilla, fiña
"Urt I 125.
"Reservado, astuto, discreto, circunspecto. [...] Elhestari sotilla (BN), uno que habla con discreción"A.
Tr. Poco frecuente a partir del s. XIX.
Ezen halako apostolu falsuak, obrari sotil dirade, Kristen Apostolutara transformaturik. Lç2 Cor 11, 13 (He enganios, TB enganatzaile, Dv amarrutsu, Ol gezurti
).
Etzaitezila ukhi gizonen hitz ederrez eta sotillez. SPImit III 43, 1 (Mst y Ol zorrotz).
Probetxu geiago egin zuen gauza guzien utzteaz sutillen estudiatzeaz baino. Ib. 43,4.
Gaizki errana [...] presentatzen zaienean zenbait hitz zotilletan eta alegeretan. SPPhil 354.
Gizonik sabantenak eta subtillenak. TtOnsa 17.
Sainduen pentsamendu halto eta sothilak modestki eta garazioski deklaratzen du. ES 192.
Enganio hau hanbatenaz da sotillagoa eta perillosagoa. HeGudu 67.
Hortarakotzat baliatu zen sugeaz, aliamalietarik sotilenaz. Lg I 18.
Mundu sotilla / gu tronpatu nahiz. Monho 94.
Suge pistirik sotillenaz baliatu zan. Lard 3.
Gizon aditua eta bulardetsua zan; ez ordea osaba bezain sotilla. Ib. 185.
Ministro oiek izandu dira / predikadore sotillak. TxB I 93.
Gaztetan ez giñaden / orai beziñ sotill. Yanzi 190.
Lilluragarri yakuz aren idatziak oro, lau ta errez burutuak; idazle sotil baten biotz-ondo ta jakituriz ondo jantziak. OnaindSTeresa 116.
Haren arrazoibide sotilak, lekukoen esanak deuseztatzeko eta zalantzaren haziak besteengan ereiteko, ez ditut agertuko. MEIG I 180.
sense-3
Irakur daiguzan aren idazlanak [...]; auxe da-ta biderik sotillena aren arima zoragarria ezagutu al izateko. OnaindSTeresa 127.
sense-4
3.+ sutil, subtil, zutil. Sutil, tenue, fino. Gerrian gerrikoa eder, / solea sotil oinean. Lazarraga B33, 1205r.
Airea ere eztaite subtil hura bezanbat. EZMan I 135.
Bainan hori zutilegi da lehen hasteko. SPPhil 103 (He 105 subtillegi zait).
Sutilezarén dotearéki paratuko dá gorputza ain sutil, ezi pasa daiken edozéin parete edo gauza sendotik bárna.LEDoc 248.
Zeruak aldiz bere urdina sotilago du itsaso haren gainetik, xixtez agertu zaikunarenetik baino. JEBer 81.
Egoak, beti, garden eta sotil iraungo diote olerkariari. "Transparentes y sutiles"
.Aitzol(
inLauxBBa VIII
).
Susmo berezia, intuizioa, edo musek igorritako doai sotil ori. Vill(
inGandElorri 12
).
Nik konta ditzakedan gertaerak ez dira gain gaineko axala baizik, muin gordea estali ez baina ukierazten digun itxura sotila. MIH 297.
Gorputza ere badu orain [ametsak], gorputz sotila, mehea, "gaiaren eta izipirituaren artekoa", baina halaz guztiz ere sendoa. MEIG III 80.
azpiadiera-4.1
Ligero. Oro barnean lorik sotillenean sarthuak zauden. Gy 297n.
sense-5
4.Refinado. Aparta ditzatzu ene ganik banitate sothilak hunetarakotz, o patriarka saindua, eta baroin onhetsia!Harb 467.
Iazkeraz ta gizabidez sotil eta itxura-naiak omen ziran ikasle gazteok. ZaitPlat 21.
sense-6
5.
(V-gip ap. Iz ArOñ; SP). Hábil, diestro (realizando un trabajo)."Accort, adroit"SP.
"
Sotilla da langillia, es trabajador curioso"Iz ArOñ. .
sense-7
6."(S), persona pequeña"A.
Zer da au? diote erriko mutillak, / atso, agure ta umetxo sotillak. Mg(
inVMg 100
).
Aberatsai ta beartsuai, aundiai ta sotillai, gazte ta zarreri. EgutAr 3-3-1925 (ap. DRA
).
v. tbn. Zav Fab RIEV 1909, 31.
sense-8
7.(V-ger-arr-oroz-och, G, AN-gip, L-ain, B, R ap. A; VocB
)."Dócil, manso, muy formal y calmoso"A.
Emen ere arkitu zituen Judu gogor galdu nai izan zutenak; baña bai Jentill sotil, Jesusgana jarrita, txit poz andia eman ziotenak ere. Lard 514.
Izanik zu aiñ sotill, zuri ta / otzan, leial ta gozoa. ABAmaE 58.
Usoa legez sotill izan zan arimeak. Ib. 111.
Odolak azkar berotzen zaizka, / ez dago mutill sotilla, / neri burura kolpe tira ta / puskatu zuan botilla. TxB I 242.
O txori gaxo, sotil, polita. EAOlBe 13.
azpiadiera-8.1
Cortés, amable. Kortesa edo zotilla. EchveDev(ed. 1885) 217.
azpiadiera-8.2
"Cariñoso"Asp ANaf. .
Gizonaren sotila! --esan zuen--. Aldi guzi ontan neu ikustera etorten zan eta noizean bein itz egiten zidan, eta gizonik oberena zan; eta orain zein zindo negar egiten duen, ni naizela-ta. ZaitPlat 107.
8.(V-ger-ple, AN-gip-5vill-araq ap. A).Triste. Geure Ama Euskal-erriaren izkerea izanaz ganera, laguntasunik ezaz sotil da etsaiz edo arerioz inguraturik estu dagoalako. ABeinB 35.
Iru bidar iausi zan Kalbarioko mendi sotillera eldu baiño leenago. ZamEzale 1898, 356b.
Mutilla dago orretxegaitik sotil edo triste. Ib. 165a.
Illun, sotill da atsekabez betea sartu zan etxean Mañasi. AgKr 58.
Norena ixan zan aiots sotilla?LauxAB 21.
sense-10
9."(L), ligero, hablando del trabajo. Lan sotilla, trabajo ligero"A.
sense-11
10.(V-ger-ple-arr-oroz-m-gip ap. A).Noble. Goi-Jaunaren begietan ordea azaldu diran gizonetan sotill (noble), apal (umill), otzan (manso) eta biotz biguñena. EEs 1913, 67.
sense-12
11.Silencioso. Iturri garden, aran sotil, baso itzal. "Valles silenciosos"
.Aitzol(
inLauxBBa X
).
sense-13
12."Acoquinado, acobardado"BU Arano. .
azpisarrera-1
SOTIL-SOTILA(-th- Hb). a) "D' une manière toute sournoise" Hb. b) "D' une manière [...] toute serieuse" Hb.
azpisarrera-2
XOTIL.
azpisarrerakoSense-2.1
a)(AN, BN; H; -th- BN, S; Dv, H), TXOTIL. Ref.: A (xothil); Lrq (xothil); Gketx Loiola (izpiritu). (Formas con palat.). Astuto; inteligente; ingenioso. "Fin, rusé, trompeur, subtil d'esprit, pénétrant" H. "1.º (BN?), prudente; 2.º (S), xotil (BN) astuto, diestro, sagaz" A. "Izpiritue badiduri eztuela xotille nexkato orrek (AN)" Gketx Loiola (s.v. izpiritu). Sokarraria, xotila bada, da gozogarri, toldea bada, erdeinagarri. "Un railleur subtil"
.OPr 408.
Etsaia gaixto da, xotil eta malezios. TtOnsa 168.
Otoitzako denbora pentsamendu seindu, bena xothil batzutan eremaiten dizie. AR 128.
Gizon xotila, baita ere zuhurra. "Prudent et sage"
.ArchFab 195.
Haxeria xotil duken. "Bien habile"
.Ib. 187.
Ergelak berehala agertzen du bere samurra; berriz, izan hidoia nork-ere gordetzen baitu, hura xothila da. DvProv 12, 16 (Ol y BiblE zu(h)ur, Ker maltzur
).
Parrez ito bearrean, esakera txotillak bialtzen zizkaten alkarri, leiotik leiora. AgG 302.
Gauza xotilak instantean erraiten zituzten etxe-txoriekin. MdePr 91.
Ona emen, antzara-soñuari atxiki bertsolariak eman zun ahapaldi xotilla. EtxdeJJ 204.
Gizon argi, xotil eta langillea. UgarteObaria 16.
azpiadiera-1.1
(Adv.). Emakumeak xotillago ta urrutiragotik joango zitzaizkion andre gazteari. NEtxLBB 20.
azpisarrerakoSense-2.2
b)(-th- H), TXOTIL (V? G-goi ap. A (que cita a FSeg); Lar). Hermoso, bello, bonito. "Mono, mona, cosa pulida", "lindo", "pulido" Lar. "Rapacilla, neska txotilla" Ib. "Gentil, joli, d'agréable mine, bien fait de corps" H. Izaiterainokoan ezarria, pollit eta xothil, urhe kolore, euskal-edari Izarra. LanderRIEV 1912, 555.
Constantin zenaren üskara garbi eta xotila. Lh(
inConst 14
).
Neska eder, mardul eta begi urdin gozoak zittun aur xotil bat jaio zitzaioten Alostorrean egun bi geruago. EtxdeAlosT 19.
Zelaigune ontako arboladi xotil baten alboan. EtxdeJJ 8.
Irudipena ere beti goxo, xotil... Fray Angelikoren irudiak bezela gure kanta ere. LekSClar 121.
Jainkoaz othoi bego eskuara den bezain xotil, zume eta zalhoin. LfELit 118.
azpiadiera-2.1
(Uso adv.). Txotil zebillen Mirele. Bertago ta mutilla liluratuago.AnabUsauri 57.
Ain xotil eta giartsu kontatzen baizekizkin ipuiñok. EtxdeJJ 96.
azpisarrerakoSense-2.3
c)(VocBN
A, Gèze, Dv). Hábil, diestro. "Adroit" VocBN y Gèze. "Habile" Dv. Gizon zuzena errotik, langille xotxila [sic, tal vez errata por xotila]. Herr 15-2-1962, 2.
Mutiko lerden, jantzari xotil, soineko ederrez jauntziak. Lf(
inCasveSGrazi 10
).
azpisarrerakoSense-2.4
d)(-th- Dv). Tenue, sutil. "Subtilis, subtil" Dv. Sukaldea argi xotilletan egongo da. NEtxAntz 119.
Soiñua indartu ta xotil gelditu. NEtxLBB 200.
Leiotik egunsentiaren argi xotilla sartzen zan gelan. Ib. 16.
Ez da [nobelan] gogogiro aldakor xotilik. Ez da, hitz batean, argi-ilunik, eta argi-ilunean dago maiz gizatasun mardula. MEIG II 56.
Gordean zegoen edertasuna idoro eta agerrarazi duela? [...] izango ditugu aurrerantzean hark biztu zituen itxura xotilak. MIH 175.
Suave, que actúa con suavidad.
Eriek maite zien, eskia xotil beitzian. Othoizlari 20 (1959) 227.
azpisarrerakoSense-2.5
e)Dócil, formal; dulce, bondadoso. "Cariñoso. Gizon xotila" Asp ANaf. Beste gauza bat ziran neskatxak, esanekoak, zuzenak, txotillak, paketsuak. AgG 68.
Ogei ta bi-iru urteko neskatxa gaztia. Oso txotilla dirudi. Moja-itxura zerbait ere badu. AlzBurr 19.
Xotil eta apal orain zaudena / baziña legez edozein, / Luteron kontra ikusten zaitut / Erromako Santu guren. SMitxAranz 169.
Aren izakera xotil eta esanekoak, etxeko biotz guziak bereala irabazi zituan. NEtxAntz 156.
Berak ez zuala uste alegia, Marzelaren on xotillagatik iñoiz entzundakoakin bat-bat zetorrenik. "
Recato y bondad"
.BerronKijote 158.
azpisarrerakoSense-2.6
f)(A; -th- S ap. Lrq). "Persona de constitución débil" A. "Malingre, petit, faible de constitution" Lrq.
azpisarrerakoSense-2.7
g)Discreto, no ostentoso.
Denbora haietan eta geroz ere, bereterrek etxekiten zien intsentsatzekua katiaren gain gainetik eta intsentsatzen zien besua lüzatüz, eliza bobedala huillan hel-erazten zielarik sü untzia. Oraiko intsentsatze muldia hanitxez xotilago da. Const 35.
Iratzabal, erdi xuberotar hura, beti ixil eta xotil. LarreArtzainE 270.