1.
(gral.; Urt, Ht VocGr 377, Dv, H (s.v. xuxentasuna)),
zuzentarzun (A),
zuzendasun (V-arrig, G-nav, AN-ulz, BN-ad)
Ref.:
A;
EI 324
. Justicia."Aequabilitas"Urt I 324.
Tr. Documentado desde el s. XVIII, algo más en la tradición septentrional. En DFrec hay 90 ejs., 75 de ellos meridionales.
Zure obra guziak perfetak dire, zure iuiamenduak zuzentasunez betheak. Ch III 21, (Ol zuzen
).
Zuen izpiritu zuzentasunez betheak. He2 Petr 3, 1.
Bere zuzentasunaren ta justizi izugarriaren ezpat zorrotza. MbIArg I 116.
Partitu ziotzoten hango hiriak eta lurrak Israelgo populuei; eta hori egin zuen zuzentasun eta zuhurtzia miragarrienekin. Lg I 199.
Jainkoaren yuiamenduen zuzentasuna. Ib. 201.
Zure hitzak saindutasuna eta zuzentasuna bera dire. Mih 90.
Egia, zuzentasuna eta nazione guziaren dohatsutasuna. Revol 115.
Eman zion [Adani] graziaren doai ederra, eta zuzentasun edo justizia orijinala. AA I 399.
Zeiñ-ere andia eta baztergabea dan Jaunaren ontasun eta miserikordia, ez da txikiagoa beraren zuzentasun edo justizia. AA III 433.
Zoini berea ta merezi duena zuzentasun guzian. Dh 184.
Zuzentasuna eztu batere kolpatuko [...] uzten bagitu sekulako zorigaitzean erortzerat. Ib. 240.
Eragotzita dago gurarija, zuzentasuna okertuten dabelako. fBIc II 266.
Jueza izateko euki biar dau sendotasun ta zuzentasuna. JJMgBasEsc 79.
Ezagutzak eta zuzentasunak ez othe dute galdegiten guziez balia eta zerbitza gaiten haren loriakotz?Jaur 180.
Baña Jainkoak au zeukan, nerekiko, aukeratua, onen bidez bere zuzentasun andia agertzeko. Lard 121.
Doatsuak zuzentasunaren gosea eta egarria dutenak: zergatik berak izango dira asetuak. UrMt 5, 6 (Ur (V), Leon, Ker, IBk zuzentasun; Lç, He, TB, Echn, SalabBN, Samper, Hual justizia, Dv zuzenbide, Ip untsa, Ol, Arriand zuzen, IBe Jainkoaren nahia betetze-
).
Auzija imiñi jakela gure Foruben egija ta zuzentasunari. "La verdad y justicia"
.(1864)BBatzarN 207.
Egun artino, ez dugu zuzentasunaren itzalik ere ikhusi. Prop 1876-77, 134.
Erregeari [...] beartzan zuzentasuna eskatzeko. EE 1883b, 225.
Gure eginbide hertsienetik baztertzea laiteke eta zuzentasun guzien haustea. ArbIgand 58.
Debruak darama laster [...], herriko buruzagien zuzentasuna. HUZez 83.
Zuzentasuna lenbizi: bakoitzari zor zaiona eman. Etxeg( inAgAL 7
)Zuzentasunaren kontra [...] emon direan erabagiak. AgSerm 492.
(s. XX)Zuzentasunak aginduten dausku gaizkiñak zigortau egin biar dirala. KkAb I 27.
Baldin zuzentasunaren eta egiaren eskubideai kalterik egin ez ba-die. ZinkCrit 71.
Gaiztakerien bat / egin ete dabe? / zuzendasunarren / dagoz lotuta?GMantGoi 85 (29 zuzentasun
).
Gai ontan jaumaitasuna edo karidadea baño zuzentasuna naiago dutelako. JBDei 1919, 226.
Jaungoikoaren zuzentasunak lurraren baittan egiñik daukan itxitegia dala [infernua]. InzaAzalp 115.
Sozialismoa gizartean zuzentasuna ipintera [...] datorrela. EguzkGizAuz 148.
Zuzentasunari ta erriaren onari begiratuta. Munita 31.
Iainkoaren zuzentasuna aldakor al da orregatik?OrAitork 65.
Leengo artzaien ezten-miztoa, zuzentasun-ezpata biurturik. ErkiagArran 187.
Zuzentasua gura badozu / diruen kontra ez asi. BEnbNereA 242.
Zuzentasuna eta xuxentasuna izan dira zure ahal haundienak. SoEg
Herr 28-11-1963, 1.
Ementxe utzi zituen noski Zuzentasunak bere azkeneko oñatzak lurretik igesi ioan zenean. IbiñVirgil 91.
Ez da baitezpada saindu izaitea zuzentasunari uko egitea!ArdoySFran 117.
Beti burrukan ibilli gabe / zuzentasunaren eske. Olea 175.
Hor ederki agiri bait dira jokabide bien --alde, kontra-- zuzentasuna eta arrazoizkotasuna. AzurmIraultza 110.
Batzutan nortzen ere dituzte Zuzentasuna, Bakea, Egia, Urrikalmena. Lf(
inCasve
SGrazi 8
).
Nun ere ez baita zuzentasunik, ez da izaiten ohorerik. EZBB II 72.
Peru arlotea egiaren eta zuzentasunaren martiri bihurtua. MIH 337.
Zuzentasun eta bidegabekeria hitzen erabateko balioa. MEIG IX 96.
v. tbn. Brtc 254. Añ CatAN 65. Lap 207 (V 92). Ag AL 127. Itz Azald 183. Kortazar Serm 6. CatJauf 93. ForuAG 315. KIkV 65. KIkG 79. ArgiDL 114. Altuna 112. Enb 126. Otx 143. Ir YKBiz 134. Etxde JJ 225. Zait Plat 145. Vill Jaink 107. Xa Odol 265.
azpiadiera-1.1
(Con -(z)ko, adnom.)."Qui est de droiture"Dv(que cita a Zby).
Zuzentasunezko szeptro bat da zure erregetasuneko szeptroa. HeHe 1, 8 (Lç zuzenezko
).
Gure Aita Saindu handi eta maitea bera, zuzentasunezko eta ohorezko lege guzien kontra [...] hantxe baitagoke gathibo. ZbyPel 10.
Jesus zuzentasunezko iguzkia. Dh 78.
Zuzentasuneko eguzkija. UrMarIl 88 (Arr May 103 zuzentasunezko eguzkia).
Baiña zuzentasunezko ispilu [= Kristo] artan askoz geldiago ta garbiago ta bizkorrago erraiñutzen zan Iainkoaren begia. OrQA 171.
azpiadiera-1.2
Justicia, autoridad judicial. Zuzentasunaren (justicia) zigorpean erortzeko arrisku aundirik gabe. EtxdeJJ 146.
Nora ezean eta berriz ere zuzentasunari igesi. Ib. 189.
azpiadiera-1.3
(L, B, BN; Ht VocGr, Dv, VocB),
zuzentarzun (BN, S; VocS 132)
Ref.:
A; Lh; Etxba Eib.
. Rectitud, honradez, honestidad."Droiture"Ht VocGr, VocS y Dv."
Zuzentasuna lekutzen ari da geroago ta geiago (B), cada vez va desapareciendo más la rectitud"A.
"
Job-en zuzentasuna probatzen izan ziran gauzak dagoz Eskrituretan
"Etxba Eib. .
Ikhusten duzunean norbait zuhurtziaz, zuzentasunez, mansotasunez, edo bertze zenbait bertutez berregindua. HeGudu 131.
Ordean izan dezagun heien fede on eta zuzentasun bera. Lg I 249.
Bertute moralak: Justizia-zuzentasuna. Monho 96.
Kristauzko prudenzia zer da? --Da birtute bat, euskeraz zuzentasuna esan deikiogu, ezagutu, eta artu eragiten diguna Jaungoikoagana garamazan bidea. Gco II 83.
Eurak euki biar ebeen ontasunaren ta zuzentasunaren ezauberia. fBIc III 288.
Zuzentasuna biar genduen, / gertatu gera biyurri. PE 138.
Onen bidez iritxi bear dute beren salbazioa zuzentasunaren eskalleratik eta bide zuzenetik joan nai dutenak. ArrMay 160.
Judas, añ ondo zekiana Jesusen zuzentasun da errueza. AgSerm 350.
Graziako eta zuzentasun oso bateko egoera izatez gañetiko baten. ItzAzald 189.
Etzuela lana baizik maite, zuzentasunez ala zuhurtziaz ez ziztakola nehor hurbiltzen herrian. JEBur 11.
Zuzentasunak eraikitzen ditu erriak; pekatuak ordea errukarri egiten ditu. OrSCruz 145.
Gaxuxaren zuzentasuna bat-batean yazartzen da eta xutiturik erraiten dako: --Debru franximent lizuna! Zub 106.
Zeure goguaren zintzotasun eta zuzentasuanren erakuskarri ixanez ganera. Otx 119.
Zeru ortan sartzeko bear dan zuzentasun ta sandutasuna. IrYKBiz 134.
Ni aien lizunkerizko zaletasunak itsusitzen! Ta zer izan naiz ba ni? Ongose ta zuzentasun auek nondik sortu zaizkit neri? ABarGoi 58.
Lagun-urkoaren jardueraren zuzentasunagan uste onik izan deike.EAEg 2-3-1937, 1186.
Amatxorentzat lotsagarri litzake alabatxo bat zuzentasun eske joatea. EtxdeJJ 246.
Maite diat aita bere indar eta zuzentasunaren gatik. JEtchep 66.
Lenago edarikeriak bezela, orain zuzentasunak atseginduko zaitu. MAtxGazt 89.
Ikasbide txar aiek baiño geiago eragitzen zion amandrearen zuzentasunak. NEtxLBB 39.
Sosegau zan alakoren baten, emaztian zuzentasunak kalterik ez ebanetik. EtxbaIbilt 458.
Etxe ontako nagusi jaunak / koplatutzera narama, / paregabea zuzentasunez / eta ospetsu dodana. Ayesta 77.
azpiadiera-1.3.1
(Con -ko, adnom)."
Ez du zuzentasuneko bidea baizik ezagutzen, il ne connaît d'autre chemin que celui de la droiture"Dv.
Epalle ona dan Jaunak emango didan zuzentasuneko koroia. NEtxNola 38.
3.Dirección, gobierno. Zergaitik sartu bear dau Eleizeak politikan edo erreñuetako gauzen zuzentasunean? ItzAzald 51.
Ezin itxi ginaike egin eta bete baga, bere nagusitasunak irakatsi eta aginduten deuskuna, Eleizearen ontasunerako eta zuzentasunerako dan guztia.Ib. 48.
5.Precisión. Makineria gallendu zaigu / ta balio aundikoa, / egiten duten lana da berriz / zuzentasun guzikoa. Basarri 132.
sense-6
6.Orden."
Billera au bere ordenan egin bear degu (G-azp), zuzentasunean (V-gip)"GteErd 42.
sense-7
7.Sobriedad. Ni ikaratu nintzan aien zuzentasunarekin jan-edanean. Jan ere neurri-neurrian, edo gutxi. Edateko, ura.Insausti 201.
azpisarrera-1
ZUZENTASUN-EGARRI.
Sed de justicia. Gizasemeak euren barruan daroen zuzentasun-egarria. ErkiagBatB 127.
Bere eskuz zuzentasun-egarria asetzeko era aukerakoa. Ib. 90.