1.
(HtVocGr 424, Aq 552, Dv; -th-SP(
A
), H). Cierto, seguro."Sûr"SP.
"Cierto, firme y constante, gertu: au gertu da [...] (AN)"Aq 552.
Gauza segura eta gerthua da [...] ezen hark bere Aitaganik inpetraturen duela. LçAdv *** 3r.
Testimoniaje segurez eta gerthuz deklaratu. Ib. ** 4r.
Il bear baituket nik? Bai, gertu date. Suescun
2.
Ethorkizuneko ere egin gerthu agintza [= agintza gerthua]. EZMan II 8.
Zurekin adiskidetzeko erremedio gerthua. Harb 193.
Gerthu da eta zerorrek ere badakizu. Ib. 130.
Fin gaitz egiteko seiñale gerthua. Ax 194 (V 130).
Eztela heriotzea bezain gauza segurik, eta orena noiz izanen den bezain guti gerthurik. Ib. 55 (V 36).
Zein gauza gerthua eta segura den zeruko graziaren idukitzekotzat munduko itxurapenari ihes egitea. SPImit III 45, 5 (Mst segür, Ol eskier
).
Egia gerthu bat da, baldin nihork desiratzen badu aphezpikutasuna, lan on bat eta saindu bat desiratzen duela. He1 Tim 3, 1.
Ordean ez dut deusere gerthurik huntaz eskribatzeko enperadoreari. HeAct 25, 26 (Lç zer segurik, Dv gauza garbirik
).
Agian baita da lerro horretan hitz gertu eta segur bakarra. MEIG V 87.
v. tbn. EA OlBe 12. Etxde JJ 44. Arti Tobera 280.
azpiadiera-1.1.1
Determinado.
Berriz ere seiñalatzen du egun gerthu bat. HeHe 4, 7 (Lç iakin
).
azpiadiera-1.1.2
Firme; fijo."Firme, gertua (AN)"Aq 552.
Pisu aundirik eztauka baña / gorputzez ain da gertuba. EusJok II 89.
Honek prezio gertua pagatzen zuela zekien. ArtiIpuin 56.
azpiadiera-1.1.2.1
"(AN-larr), bien afianzado"A.
Kargak aundiyak eman, / premuakin lotu, / saltorik egin gabe / egongo da gertu [zaldiya]. Noe 63.
azpiadiera-1.1.3
(Con izan
).Estar seguro."Cierto, firme y constante, gertu: au gertu da, ni gertu naiz (AN)"Aq 552.
Hunez gerthu garelarik. Lç2 Cor 5, 14 (TB segurantza dugularik, Dv hau baitadukagu, IBk, IBe jakinik
).
Menturaz banerreikioke, gerthu banintz Jainkoak hori nere ganik galdatzen duela. Birjin 200.
azpiadiera-1.2
2.
(V, G, BN-baig; Lar, MgNom, H)
Ref.:
A;
IzArOñ;
ElexpBerg;
GteErd 136, 262
. (Uso pred.).(Estar, etc.) dispuesto; (estar, etc.) preparado."(A) punto, dispuesto, prest, gertu
"Lar.
"(A la) vela"Ib."Apercebir, gertu euki
"Ib."Pronto, aparejado"Lar,
Añ.
v. gert. Tr. Usado por autores meridionales; aunque se documenta ya en Refranes y Sentencias, es bastante escaso hasta principios del s. XX. En DFrec hay 75 ejs., meridionales. Con complemento en caso alativo (en lugar de los habituales -rako o -tzeko ) lo hallamos en RS y Mirande (HaurB 6).
Totakoxe mirabe prestu, gauza gitxietara gertu. "Aparejada para pocas cosas"
.RS 306.
Ekix nago gertuago inox baño gudurako. Ib. 331.
Eta gertu eguanian, aurrez aurre arpegi emon eutsen Franzesai. Astar II XIII.
Zer edo zer esateko gertu ta ernai. ABeinB 42.
Bere borondatea egoan errime, sendo eta gertu, bere Aita Betikoak prestau eutsan kalizea edateko. ItzAzald 201.
Agintzen zizkioten gauza danak egiteko gertu. AgG 133.
Edozetarako gertu. KkAb I 94.
Jaiari noiz asiyera emongo gertu. Otx 36.
Baserritarra [...] eztegu oraindik ugari ta egunero irakurtzeko gertu. LdiIL 71.
Atsa (gogoa) gertu baitago, aragia ordea makal. (Mt 26, 41). IrYKBiz 469 (Ker gertu; Lç pronpto, He atzar, Ur prest, Dv, Echn erne, Ip zalhe, Ol pizkor, IBk bizkorra, IBe gartsu
).
Zernai bere alde egiteko gertu negon. ABarGoi 55.
Leiuan zagoz gertu. LauxAB 22.
Gertu al-zerate?TAgUzt 137.
Bultziak beti gertu arkitzea derriorrezkoa deritzaigu. EAEg 23-10-1936, 118.
Adixkideen nago zain gau ta egun gertu. MdePr 307.
Gertuago bainago Eneasen utsegiñak eta olakoak aanzteko, irakurten eta idazten aanzteko baiño. "Paratior sum"
.OrAitork 27.
Erne eta gertu lana egiteko. IzetaDirG 63.
Eskillaretan beera lagun egiteko ei ebillen gertuen. ErkiagBatB 11.
Zer nai gauza leporatzeko gertu nagola. LabSuEm 184.
Mokautxo bat jartzeko / beti zaude gertu.Olea 195.
An aien aurka eiteko barriz / guztiok gengozan gertu. FEtxeb 23.
Hemen naukazue, beraz, gogo onean edo txarrean etorria, zernahitarako gertu. MIH 309.
v. tbn. A Ardi 69. Alz Txib 87. ForuAB 91. GMant Goi 82. ArgiDL 43. Inza Azalp 123. Enb 184. Eguzk GizAuz 103. EA OlBe 93. Zait Sof 143. SMitx Aranz 45. NEtx Antz 147. Lek SClar 103. Etxde JJ 71. Anab Poli 112. Bilbao IpuiB 261. Akes Ipiñ 14. And AUzta 149. Osk Kurl 57. BEnb NereA 105. Auspoa 39, 112. Ibiñ Virgil 51. Etxabu Kontu 173. Onaind STeresa 67. AZink 174.
azpiadiera-1.2.1
(No ref. a personas).(Estar, etc.) preparado."
Bazkaixa gertu dago
"ElexpBerg.
Afariya gertu danean ekarri zan oneraxe. Apaol 27.
Jatekoa gertu eta prest imintea. ItzAzald 93.
Zazpiretako dana zegoan gertu. AgG 228.
Dana gertu eguan zorijoneko subak egitteko. Altuna 75.
Kaiola gertu daukanarentzat, / uraxen bai dek txoria!Enb 169.
Gertu ipiñi eskopetia. KkAb II 30.
Sarea neukan gertu. LabEEguna 114.
Nik gertu daukatzuet yaurgoa. IrYKBiz 436.
Maia gertu egongo da. ABarGoi 33.
Azitegiko lurra gertu eduki. Munita 41.
Begiak bizkor, sareak gertu. BEnbNereA 149.
Erantzuna gertu neukakean. NEtxLBB 126.
Erriko lau ontzi, bapor, gertu ziran, tiraka jarduteko. EtxabuKontu 200.
Gertu eukan bazkari edarra. Gerrika 289.
v. tbn. A Ardi 112. Alz Ram 22. Or Eus 90. Eguzk GizAuz 68. Anab Poli 112. Osk Kurl 174.
azpiadiera-1.2.2
(Como adj. pleno). Egogi Matxini mantua, ta ez afari gertua. "Cena aparejada"
.RS 160.
Berbazko erasoaldi luzeak aiñako iskillu eragikorrak eta gertuak zituan. ErkiagBatB 20.
azpiadiera-1.2.2.1
Presto, dispuesto. Argatik zuek ere zaudete gertuak: zeren ez dakizuten orduan, gizonaren Semea etorriko da. Ur(G)Mt 24, 44 (Ker gertu, Ol gerturik; Lç, He, Ip, IBk, IBe prest, Dv goait, Echn erne
).
Esangiña ixaten, barriz, gertuba. "Pronta"
.Otx 22.
Oraingo neskatilla kirol-zaleak oi diranetarikoa, gertua, ausarta, bipilla, edozertarakoa. ErkiagBatB 74.
Gaurko zenbaiten lanak [...] gertuagoak omen dira gure herriaren gogoa hondatzeko lantzeko baino. MIH 361.
azpiadiera-1.3
3.Cercano, próximo. Okasio edo peligro gertu edo urrean jarten. Gco II 61.
azpiadiera-1.4
4.gerto. "(AN-gip-5vill), recto, formal"A.
sense-2
II .(Adv.).
azpiadiera-2.1
1.
(V-gip, G; H)
Ref.:
A;
IzAls(
ankutsín
);
ElexpBerg;
GteErd 156
. Cerca.
"
Gertúbo báloó...
"IzAls.
"
Azkoititik gertu dao (G-azp)"GteErd 156.
Tr. Documentado en textos de dialecto guipuzcoano. Se emplea con complemento en ablativo, excepto Guerrico y B. Barandiaran (173) que usan genitivo (cf. tbn. gen. en Iztueta y Campión, en GERTUAN, GERTURA y GERTUTIK).
Zenbat eriotzaren gertuago anbat naigabetuago eta turbatuago arkitzen da. Gco II 90.
Izen berpereko baserri-etxea gertu daukalako. IztC 101.
Bildu ziran San Pedro guzien Burua, gertuena izaten ziran beste Apostoluak, Apaizak eta [...] ikasle zarretatik ere asko. Lard 510.
Bi adar zorrotz oiek gertu ikusi ezkero. UrruzZer 134.
Eguzkia baño milloika leguaz gertuago dagoala guregandik. InzaAzalp 33.
Bi akolito gazte-gazteak / gertu zituan berekin. TxB I 43.
Ziran alkargandik gertu. Ib. 192.
Su-tokitik gertuen arkitzen diran atzeko gudarien artetik.EAEg 18-10-1936, 77.
Ikaslêngana joana? Emen diteke gertu. OrPoem 543.
Elburua gertu jotzea. TxillLet 122.
Izakirik urrutiena, eta denpora berean gertuena. VillJaink 24.
Errenteritik gertuago dago. Salav 26.
Ortik gertu dezu erri ori. NEtxLBB 82.
Lantokitik gertu, frontera ondoan, famili jator batek etxe-bizitza utzi zigun geure kontura. Albeniz 244.
v. tbn. A Ardi 36. JAIraz Bizia 69. AIr EuskIp 10. Alkain 49. Insausti 40.
azpiadiera-2.2
2.Con seguridad, con certeza. Gure misiyo santu / biyotz-biyotziyak, / burura ditu gertu / geren siniskaiak. Ud 94.
Orduan jakingo genduke gertu asko. LekSClar 110.
azpiadiera-2.2.1
Con seguridad, sin peligro. Denbora dalik zentzu- / an ditezen sartu, / ta zuzeneko bide- / tan ibilli gertu.Yanzi 191.
sense-3
III .(Sust.).
azpiadiera-3.1
1.
(S ap. A
; Dv, H, Foix ap. Lh.). Suceso, acontecimiento fortuito; ocasión."Événement"Dv.
"Hasard, accident"H(aunque todos los ejs. que citan ambos son de gerthuz
).
"
Gerthu onari, iletik loth adi (S), a la buena ocasión agárrale del pelo"A.
"(S; Foix), hasard, cas fortuit, accident"Lh.
Zer nahi agi dakigün nahigabe eta gerthü gaisto. IpHil 127.
Oraiko gerthü huntan. Ib. 135 (v. tbn. 97).
azpiadiera-3.1.1
(El) azar. Haren kausa ezta zentzua, / baiña bakharrik gerthua. "Le hasard"
.Gy 197.
Eta horrela ukhan zuen, gerthuaren drolea! / diruak berea nola, sokak bere yabea. Ib. 119.
azpiadiera-3.2
2.Cuerpo de una tela."
Gerthü badü (S; Alth RIEV 1911), (cette étoffe) a du corps"Lh(aunque lo que encontramos en Alth in Lander RIEV 1911, 599 es "gerthü, esku oneko oihal bat").
azpisarrera-1
GERTUAGOAN. Más cerca.
Zeruak ere gertuagoan / dagola dirudi askoz. Auspoa 39, 84.
Zeruak ere gertuagoan / dagola dirudi askoz. Lazkao-Txiki(
inUztNoiz 69
).
azpisarrera-2
GERTUAN,
(V-gip, G-azp-nav; H)
Ref.:
IzUrrAnz;
IzAls(
gertuban
);
ElexpBerg;
GteErd 156
. Cerca.
Arabako Probinziaren gertuan. IztC 112 (v. tbn. 106).
Silotik gertuan zegoalako. Lard 119.
An gertuan zegoan txara baten. Apaol 73.
Oean, eri bat; oen gertuan, apaiz bat. CampEzale 1897, 268a.
Aientzat dena gertuan dago. EtxegEEs 1911, 133.
Artean gertuan zala lengusua, deitu dio. BBarand 54.
Etxetik gertuan bi errota.Albeniz 20.
Donostiatik gertuan. MEIG IX 138 (en colab. con NEtx).
v. tbn. Zab Gabon 105. TxGarm BordaB 32. Ostolaiz 75. Insausti 24.
azpisarrera-3
GERTU ASKOAN. Muy cerca.
Gertu askoan geneukan Santiago Carrero jauna. MEIG I 75.
azpisarrera-4
GERTUENEKO. Más próximo.
Bete bezate agindu au beroien gertueneko sendikideak edo ordezkariak.EAEg 22-12-1936, 615.
azpisarrera-5
GERTU-GERTU . (Intens. de gertu
).(Estar, etc.) muy dispuesto.
Galtzeko dagoz gertu gertu ta prest biziak. ABAmaE 461.
Beti zerbait egiteko gertu-gertu dagolarik. ZaitSof 19.
azpisarrera-6
GERTU-GERTUAN.
azpisarrerakoSense-6.1
a)"(V-ger-ple-arr-oroz-och), casi casi, a punto de, muy oportunamente"A.
azpisarrerakoSense-6.2
b)Muy cerca.
Gezurraren abantailak [...] ezin ukatuzkoak dira, gertu-gertuan eta eskumenean dauzkat; kalteak, berriz, oso urruti ikusten dira. VillJaink 86.
azpisarrera-7
GERTUKO (G ap. A). Próximo, cercano.
Pekatu mortalaren gertukoak; eta aiñ gertukoak batzuek, nun ezin argiro ezagutu ditekean mortalak edo benialak diran. Gco II 16.
Baldin ez balu aide gertukorik. UrLev 25, 26 (Dv ahaide hurbilik
).
Ta ez gertukoak bakarrik, baita ere Araoz [...] ta beste auzotegietakoak. AgG 34.
Gertuko parienteak zirala.BBarand 51.
Oraingoan, azken partidua gertukoakin zeukan: Atletik Bilbaorekin.Insausti 201.
azpisarrera-8
GERTURA. "(G), a un punto cercano"A.
Idiazabalko Erriaren gertura. IztC 114.
Gertura iritxi zanean, ezagutu zuala azkonarra zetorrela bidean.BBarand 54.
Gertura ekarriaz / zegona erbesten.Insausti 340.
azpisarrera-9
GERTURIKv. gerturik.
azpisarrera-10
GERTURIK GERTUEN. (Estar, etc.) muy dipuesto.
Begoz ba danok, baotxa bere neurriko indarrez, laguntasun ori emoteko gerturik-gertuen.(1917). ForuAB 91.
azpisarrera-11
GERTUTIK (H). De cerca; por cerca.
Gertutik ikusi bazuen ere promisioko lurra. Gco I 129.
Plazaren gertutik igaroaz. IztC 96.
Zer gertutikan ikusi duan eriotza. Apaol 60.
Naiz-ta berrian bizi nai izan / nola ez zaindu gertutik? Insausti 33 (cf. ib. 240 gertuti, en rima).
azpisarrera-12
GERTUZ.
azpisarrerakoSense-12.1
a)
(A; -th-SP, UrtGram 414, Dv, H). Ciertamente.
Nihaurk ere gerthuz maite bazitut. E 199 (v. tbn. 223).
Gertüz pena hartü dü gauaz eta egünaz haren amorekatik. Etchart 7.2r.
Gertuz ongi ari zara. Volt 263.
Nik, zupertuz, / badut gertuz / maitasarre zugana. "
Certainement"
.OPo 3 (Azkue traduce "por ventura").
Gertuz gauza gorez mintzatzeak eztu nihor egiten saindu. SPImit I 1, 3 (Ch egiaz, Mst egiazki, Ol noski, Leon zinez
).
Begitarte gerthuz amolsuak, baina garbiak. SPPhil 400.
Gerthuz ezin ukha daiteken gauza da. HePhil 298.
azpisarrerakoSense-12.2
b)
(-th-Dv, H). Baiña hementxet Aneta / gerthuz behatztopatzen da. Gy 15.
Batzen ditu gerthuz ohoiñak bidean. Ib. 286 (v. tbn. 118).
Astoaren gainean, jarria gurbilduz, / amatzera zoaken emazte bat gertuz. Ox 64.
azpisarrera-13
GERTUZKO. Casual; ocasional.
Jende ez-ezagutuak edo gertuzko ezagunak. MdePr 99.
Moldegaizki, ordea, gertuzko gaiztagin batek bezala. Ib. 157.