Onom.: Samurco Ortiz. (1072) Arzam 393.
Por illos molinos de Eizsamur. (1186) Ib. 393.
Las mugas estan ata Samurra. (1284) Ib. 393.
Machin samur. (1366) Ib. 393.
sense-1
I .(Adj.).
azpiadiera-1.1
1.
(B, BN, S; VocBN, Dv)
Ref.:
A;
SatrVocP;
IzetaBHizt
. Enfadado, irritado, enojado. Tr. Documentado en autores septentrionales y en Izeta.
Hunekin erakhartzen du beregana beldurrak / zeren berze miñ aphaintzen dioen etsai samurrak. EZMan I 100.
Eta aire samur batekin erraiten dio: [...].Laph 110.
Behinere ikusi ez ginion begitarte samur bizi bat hartu zuen. HUAurp 178.
Oihu samur bat egin zion aitak.HUZez 148.
Hiruetan hogoi! Trabesa haizu! Mintzo samurrik baizen ez da entzuten eskuin eta ezker.JEBur 27.
[Salbaien] aire eta / behatze samurrak / laster eztitzen ditu / makilen beldurrak. Etcham 82.
azpiadiera-1.1.1
(Uso pred.)."
Biziki samur dugu aitaso, grand-père est très fâché"Lh.
"
Zuretzat samur da, il est fâché contre vous [...]. Il arrive que le génitif possessif soit pris avec le sens destinatif. Ex.: samur omen da zure, il est, dit-on, fâché contre vous"LfGram 297.
"Enfadado (Iparralde). Samur nerekin
"IzetaBHizt.
Arren bada gelditzatzu goaia eta haizea, / lehorrera eztezaten butha samur barkhea. EZMan II 149.
Ene soberaren doitzen / iarririk, ari zen noiz goitzen / ene samurreg' izanaren. 'Elle s'occupait tantôt de modérer mon emportement excessif'
.OPo 50.
Gaitzaren eztitzeko egiazko erremedioa da, samur girenian, gihauren ematzea. "Alors que nous nous sentons irrités"
.ArchGram 34.
Zenbat holako Frantziako zokoetan. Eta gero Jainkoa zertako dugun ote samur, estonatuko gira gu. HUZez 149.
Leon eta Pettan, hasarre, samur egonak dire hilabethe batez. BarbSup 66.
Elgarrekilan samur. LuzKant 74.
Jean Pierrek etzuen onetsi bere illobaren erabakia: tristerik eta samur gelditu zen osaba zaarra. IzetaDirG 110.
Kexu daude, samur, kopeta ilun. JEtchep 46.
Bekatuak baditu bi ondorio. Samur ezartzenzitu Jainkorekin, eta zordun. LarzSenper 52.
Nahiago ukanen samur edo mutur bizi izan balira?"Fâchés ou hostiles"
.ArdoySFran 324.
Ez nahiz erreintarekin ere samur gelditu. Etchebarne 102s.
v. tbn. Ox 57. JE Ber 16. Balad 118.
azpiadiera-1.1.2
(Ref. al mar). Franzizkok eskuan hartu zuen bere khurutzefika eta, itsaso samurrean sartzerat zeramalarik, itsasoak ereman zion. Laph 214.
Etzen samur itsasoa. Goxo-aldian zen. JEBer 78.
azpiadiera-1.1.3
"(AN, R), de mal genio, que fácilmente se encoleriza"A.
"(L, BN), sensible, irascible"Lh.
azpiadiera-1.2
2.
(V, G, AN, L; SP, Urt I 381, Lar, Añ, H, VocB),
zamurRef.:
Bon-Ond 155;
A;
Lh;
EtxbaEib;
ElexpBerg
. Tierno, blando."Tierno, blando"Lar, Añ.
"(No haber cerrado la) mollera es ser de poco juicio, koskarai samur
"Lar.
"Manida carne, (c.) samurra, biguña
"Añ.
"
Aratxekia idikia baino, eta bildoskia aharikia baino samurragoak dire
"H.
"Tendre, frais. Hosto samur, feuille tendre"Lh.
"
Okela au ez da samurra, alperrik karuena
"EtxbaEib.
"
Oso samurra dago txuleta au
"ElexpBerg.
Tr. Documentado en Axular, Pouvreau, Etcheberri de Sara (182), Haraneder, Hiribarren, Duvoisin, y desde principios del s. XIX en autores meridionales. En DFrec hay 21 ejs. (3 septentrionales), correspondientes en su mayoría a esta acepción.
Ahuntz-umea, gazte deiño, on da iateko, samur da, uxter da. Ax 97 (V 66).
Fruitu samurrenak eta bustelkorrak nolakoak baitira gereziak, abrikotat eta arregak. SPPhil 162 (He 164samurrenak
).
[Fiko-arbolaren] adarrak ja samurrak direnean eta direnean ostatzen, ezagutzen duzue uda hurbill dela. "
Tener fuerit"
.HeMt 24, 32 (Dv adarra guritu
).
Jangoikoaren graziareki planta zamurrak (aurrak) gogortzera ta usteltzera baño len. 'Las plantas tiernas (los niños)'.(110)LE-Ir.
Sutegiti atera barrija dan burdinia samur ta biguna dago. MgCO 105.
Argizai samur baten bezela eraasten da gauza ona edo txaarra gazteen biotzetan. MgCC 205.
[Usakumeak] eztaukee burdunzijan sartutia baño, samur ta koipatsubak egoteko. MgPAb 104.
Landara gazteen orri samurra. Ib. 110.
Zertako nauzute ni, o gizonak! / Ezpaditut aragi samur, ta onak!Mg(
inVMg 95s (dicho por un gallo; tbn. en Zav Fab RIEV 1907, 532)
).
Nola ori ere, ortzak irten ezbadidate? Nola jan belarra oi uts ta samurrekin?VMg 2.
Gizen ta aragi samurrekoa. Ib. 82.
Zerren usoak zeinbat gazteago ainbat bigunago, samurrago, obeago, gozoago. AñGGero 129.
Aume-aragia / [...] ze gozo samurra!ZavFab,
RIEV 1907, 532.
Sustraia samur dago, / indarrean lurra. Echag 136.
Belar [...] samurra. ItDial 82 (Dv samurra; Ip bella
).
[Marmaloak du] sakhailatzen bottoina, oraino samurra. HbEsk 236.
Txuleta, bildots, ollasko samurrak. ABAmaE 310.
Frutarik samurrenak. ItzAzald 157.
[Pagoak] kima bakoitzean, elur zerrenda samur kizkurrez arro arro apainduak. AgG 201.
Bedar orlegiz ta samurrez beterik. Altuna 43.
Paguak zallak eta samurrak / zezen-plazetara ekarri. MendaroTx 329.
Abar leka samurrak. "Tiernas yemas"
.LauxBBa 90.
Landare samurrak edozein izotzak galtzen bai ditu. LabEEguna 68.
Erria euskozaletzearentzat alegin-zati eder samur bat gorde dezagun. LdiIL 144.
Larru legun eta zuri, / bulhar samur, / sabel guri / nire neska Oianone. MdePo 95.
[Haurraren] gorputz samur ezindua. MdeHaurB 63.
Ipiñeburuko artalde guztiek ango bedartza samurretan yaten daude [=dute]. AkesIpiñ 19s.
azpiadiera-1.2.1
Umeak joaten ziran amarengana gosiak, eta amak emateko ezer ez, eta esaten zien joateko danboliteroagana kalera, an zebiltzala besteak eta. A zan meriendia samurra. AndAUzta 66.
(Tierra) friable."
Lur samurra, terre friable"H.
"
Lur samurra, la tierra fácil"IzAls.
Lurra samur ta biar-erraza bazan bere. MgPAb 149.
Arantzatu ta lartu jakola lur berez bigun ta samurra zana. Ib. 149.
Lur bigun eta samur atatik [...] sustrairik geratu baga [atera]. Astar II 92.
[Lur] lodi ta meak; zail ta samur, biguñ ta gogorrak. IztC 25.
Erein bedi au lur samurrean. ABAmaE 460.
Soro batzuek [...], lur beltz eta asta-putza ondo eldu baño samurragoak. Apaol 22.
Lur barri samurrean. ErkiagBatB 128.
Txispa-kertenaz jo du lurra; samurra ta zula-bera dirudio. NEtxAntz 149.
azpiadiera-1.2.4
Suave. Zuk baizen esku bigun samurrak baleukeez ta ez laija, atxur ta askora-kirtenakaz azalduak. MgPAb 48s.
Zu alkandora eder, samur edo bigun zalia zara. Ib. 137.
[Alkandorak] barriro biar dau bogada edo lisibara samurrago ta zuritubago geratu dedin. Ib. 141.
Perrestupezkoa edo kirru samurrez eginiko euneti ateria? Ib. 117.
Bera zen guztia ematen zion haren esku samurraren laztanari. MdeHaurB 88.
Ezpan gozuok arnasa doguz, / begi barriok izar bi, / esku samurrok kabirik epel, / beso altsuok erruki. GandElorri 137.
azpiadiera-1.2.4.1
R samurrarekin bukatzen diren hitzak. MIH 98.
azpiadiera-1.2.5
(En la expr. samurra ez izan 'ser duro de roer'). Santa Kruz apaiza il omen da. Oraingoan bai, egia da. Noizpait il-bearra ere ba zan. Etzan samurra gizagajoa, baño arenak ere egin du. OrSCruz 7.
azpiadiera-1.2.6
[Ama lurrak bere magala zabaltzen du]. Gaiñez egiten dio izerdi samurrak. 'Tener umor'
.IbiñVirgil 89.
azpiadiera-1.3
3.
(V, L, B, BN, Sal, R-uzt; H, ZamVoc),
zamurRef.:
A;
Lh
. (Ref. a cosas).Frágil, delicado."Tendre, qui se laisse facilement diviser, couper. Zur, harri samurrak, [...]. Hezur samurra, os tendre"H.
"
Baxera samur horren ebilteko, pour manier une vaisselle si fragile"Lh.
Zer da beirazko untzia baiño gauza samurragorik eta hautskorragorik?Ax 61 (V 40).
Ikasi genduban guk gerra egiten [...] bide garbi ta zuzenez. Ez da zorroztu biar burdiñarik, esku utseetan ta burdiña baga dabiltzanen gorputz samurrak igaroteko. MgPAb 218.
Ze gorputztxu samurra! Zelako otza eukiko ez ete eban neguaren bijotzian!UrMarIl 96 (ref. al niño Jesús en el pesebre).
[Sansonek] sokak mullo-ari samur bat bezala eten zituen. Lard 144.
Orri samurra, laño-lurruna, / auts ezereza da gizona. GMantGoi 38.
azpiadiera-1.3.1
(Ref. a personas). Persona bi dagozanean eguzkitan [...] batari ezteutso [...] gatxik egiten; baña besteari bereala buruko mina egiten deutso [...]. Eta, zegaiti ori? Bata baño bestea argalago, samurrago [...] sentikorragoa dalako. AñGGero 368s.
Beti etxian bildurrak, / naiz ez izan gu samurrak, / noiz puskatuko sudurrak. UztSas 240.
azpiadiera-1.3.1.1
Débil.
En AxN se explica urri (372 gogoa urri, aldatzen errax) por samur. Andraren batek oben egin arren, atxakigarri dira, gixonen aldian samurraguak diralako eta olako utsetan jauskorraguak. Otx 21.
azpiadiera-1.4
4.
(V-gip; Urt, Añ, Dv, H) . (No ref. a personas).Tierno, dulce; enternecedor."Canor, melodia, kanta eme dultzea, [...] kanta samurra
"Urt IV 154.
"Clemencia, clemente, (c.) biotz beraa, biguna, samurra
"Añ.
"Sensible, délicat, tendre au phys. et au moral"Dv.
"
Kontzientzia samurra, conscience tendre, délicate. [...] Bihotz, ama, aita samurrak, [...]"H.
"Tierno, benigno. Biotz samurrekoa eta laguntzallia
"EtxbaEib.
Tr. Documentado desde mediados del s. XVII, se encuentra tanto al Norte como al Sur.
Idukazue [...] amorio samur, finko eta bihotzezko bat zuen emazteak gana. SPPhil 395 (He 399 samur; v. tbn. Mih 23 amore samur, Brtc 222, CrIc 56, Astar II 34, Arr May 45, Lap 223 (V 100) amodio samur, Dh 170 maithagune samur
).
Orduan beharriak erne tuzte, irria prest, samur eta goihara. ES 196 (v. tbn. 145).
Eztuzu sobra fidatu behar bihotzeko sentimendu samur horietan. Ch III 7, 1 (SP afekzione gozo; v. tbn. Ch III 5, 5).
Bihotz karsu, emaille, samur eta konstant bat. Mih 51.
Mutuarasten, ithotzen ditutzu zure baitan naturalezak sorarasten dituen sentimendu samurrenak. Ib. 96 (ref. a la Virgen María y la muerte de Jesus).
[Ama hark] ithotzen zituen amakarako mobimendu samur guziak. Lg I 252 (v. tbn. II 259).
Hainitz gaitz dela [...] Eskualdun horientzat Nazioneko bilkuiaren dekret ungi-egile eta samurren ezagutzea.Iraultza 102.
Berba samur ta bigunakaz. MgCO 180 (v. tbn. CC 237).
Lagun urkoai on egiteko borondate prest, samur eta gozoa idukitzea. AA I 615.
Zenbat zizpuru samur bota ez zituban [...] bere ama santa [...] ill zanian. JJMgBasEsc 268.
Geure Yaunaren nekeen ganeko gogarte txito samurrak. AñEL2 214.
Egiazko debozione samur bat Andre-dena Mariarentzat. MarIl 2 (v. tbn. debozio samur en Ch III 23, 9, Dh 90 y JesBih 409).
Erreginatzen zuten karitate samurra, bakea eta unioena. Ib. 32.
Erakhutsi du urrikalmendu samur bat. Jaur 151.
Haren baithan dute justuek [...] bere konfientzia samurra eta solidoa. Ib. 369.
Begirakune samur bat. UrMarIl 10 (v. tbn. 112).
Abegi samurra ta berba bigunak. Ib. 10.
Jaun bihotz-samurra. DvLEd 44.
[Ignazioren deadarrak] Jaunak aitu zituen oparo ta samur txit aurki. 'No tardó mucho en escucharlos piadosamente'
.AranSIgn 101.
Ene amaren begi samurrak. ElzbPo 194.
Kanta samur au / gorde egizu biotzian. ABAmaE 24.
Eztia zarioten solhas samur batzu. JnnSBi 136.
Arrenak esan da bereala, berbaldi samur bat egin eban gizonaren ezerezaren gaiñean. AgAL 101.
Guztiz zala ona, arima samurrekoa. Ib. 73.
Erregeak, alako egite on eta samurraren saritzat emon eutsan [...].ItzAzald 106.
Bere errukitasun guztiz samurrak parkatu dagidezala. Ib. 168.
Negar samurra egieben egun atan, pozaren pozez!AgKr 222 (v. tbn. 53).
( s. XX)Naibage andia artu eban, baña zer egingo eban? artu aleban eroapen andiena edo samurrena. EchtaJos 50 (v. tbn. 81).
Eskeintzen dio Egilleari arrenik errez, samur, apal ta egiazkoena. AgG 151.
Ixen bat da / eder samur / ezti gozo / biguna. GMantGoi 51.
Arpegi erdi samur ta erdi minkaitz batekiñ erantzun zion. LhYol 24.
Begi batzu bazituen! Handiak, [...] bera bezen onak eta samurrak. BarbSup 68.
Itzaldi bigun ta samurra egin zien. ArgiDL 133.
Kanta samur aek, ezarian-ezarian biotz osoa menderatu zioten. Mok 8.
Asi eban otoiz luze ta samur bat. Jente guztiari negar eragin eutson. "Una oración [...] devota"
.OrTormes 115.
Laztan samurra. LauxAB 56 (v. tbn. BBa 60).
Aur-jaia gauza samurra izan zan, malkoak ixurtzerañokoa. LabEEguna 102.
Ille urdiñarenganako itzal samurra bear nuke aski. LdiIL 114.
Begikaldu samur batez. "Con una mirada tierna"
.OrBM 30 (v. tbn. Aitork 182).
Musika goibel bat entzun nahi zuen, [...]Alemania edo Rusiakoa [...]; samur eta hozena. MdeHaurB 26.
Eskutitz bat, edo ile-kizkur bat, edo bestelako oroigarri samur bat. MdePr 176.
Eresi gozo, musika samur. ErkiagArran 190.
Lo samur batek bere besoetan artu eban. Ib. 158.
Begirakune samur baiño samurragoz. Ib. 173.
Adiskide gisako itz samurrez. Ib. 69.
[Familiko bizieraren] amodiozko giro bigun samurra. VillJaink 161.
Baserritxuko sukalde samur, / apal, maitati, otzana. BEnbNereA 96 (v. tbn. 156).
Maite-kanta ezti samurra. Onaind(
inGaztMusIx 146 (v. tbn. Or ib. 40)
).
Aren izketa samurra sakon sartzen jakon biotzeraño. EtxbaIbilt 463.
Ama Handiari ekartzen zioten kar samur sakon bat. LfCEEN 1973, 129.
Betargi pozez farre samurra / amari dautsazu jarri. Ayesta 81.
Baina bihotz samur baten jabe denaren dohakabea. Ez baitu mundu honetan nahigabea besterik ikusiko. MEIG I 182.
v. tbn. Monho 48. VMg 67. Gco I 465. fB Ic III 368. Zav Fab RIEV 1907, 94. In Hm 178. It Fab 27. Arr GB 3. Azc PB 130. JE Bur 136. A Ardi 114. Inza Azalp 156. Ox 21. Altuna 80. FIr 133. TP Kattalin 188. Enb 98. Aitzol in Laux BBa XII. Bilbao IpuiB 142. Gand Elorri 33. NEtx LBB 205. Xa Odol 273. Uzt Auspoa 67, 103.
azpiadiera-1.4.1
(Con reduplicación intensiva). Egin oi eban arren samur-samurra. AgAL 150.
Ikusikozu zelan [abade orrek] Eladiren biotza, ipiñiko daben samur-samur esangiña izan deittean bere gurasoakaz.EchtaJos 173.
Erantzungo eutsala baietz, biotz samur-samurraz. Ib. 169.
azpiadiera-1.4.2
(Aplicado a personas).Tierno, dulce, cariñoso, afectuoso.
Izan nadin kasto, garbi [...] / samur (pío), zuzen [...]. LarSTomas 2.
Errege handi eta aita samur hark. Lg I 315.
Ama samur eta urrikalmenduz bethea. Mih 17 (v. tbn. Ama samur en JesBih 433, MarIl 8, Brtc 258, Azc PB 317, Jnn SBi 45, A BeinB 36, GMant Goi 115, KIkV 115, KIkG 84, SMitx Aranz 191 y Osk Kurl 22).
Jinko samur eta maitagarria. Ib. 45.
Espos bat sentimendu gabea ez izateko, deskansuan othe lauke espos samurrena galdu ondoan?Ib. 116.
Zu zare, Jesus, aita samurra. Brtc 230.
Ugaria eta samurra da barkatzeko gure Jaun. AA II 4 (v. tbn. I 573).
Hain samurra, hain izuria haiz hire lagunen alderat. Dh 539.
Premiñia daukana sokorrietia, kodiziosua ez izatia, ta bai samurra errazoiak eskatuten dabenian. JJMgBasEsc 275s.
Espos samur horren errepustak. EgunO(
inArbIgand 177
).
Lagun edo esposo ain samur bati. UrMarIl 90.
Aita ongiegile samurra. DvLEd 135.
Emakume guztijak dozuz mazal, samur, bijotz-bera, eztitsu [...]. Otx 30.
Ene Aberri maite laztana, / garbi, samur ta ona zarana. Enb 38.
Geure artzai samurra. "Nuestro dulcísimo pastor"
.LauxBBa 104.
Emakumetxo samurra, apala, etxekoia. TAgUzt 285.
Beretzat beti ain maitekor, ain samur eta ain eztitsu izan zan ama. Ib. 256s.
Ama samur bat. Lf Murtuts 45. Oinazearen beldur izanen bide zen Theresa samurra. LfMurtuts 45.
Oinazearen beldur izanen bide zen Theresa samurra. MdeHaurB 73.
Aita samur Zu. "Dulcis pater"
.OrAitork 33.
Mutil samur, mazal, xalo ta begibetegarria. ErkiagArran 81.
Elizanburu euskal-olerkari samurrak. Ib. 9.
v. tbn. He Gudu 143. Astar II 279. AB AmaE 28. Ag G 330. Enb 128. Onaind STeresa 13.
azpiadiera-1.4.2.1
Maleable, dócil.
"(B), dócil"A.
[Saulo] Damaskora itzuli zan, Damaskoarrak utzi zituenean baño samurragoak, eta Ebanjelioa artzeko prestatuagoak arkituko zituelakoan. Lard 495.
azpiadiera-1.5
5.Inmaduro. [Fruituak] oraino samurrak eta ondugabeak direnean. SPPhil 222 (He 223 ñiñikatua eta ondu gabe
).
Zeren espiritua oraino samurra, uzterra eta delikatua baitugu. Ib. 480.
(Iltzeko orduan egiten diren propositoak) jaio berriak dire, ta orgatik zamurrak, ez azkarrak ta iraupetsuak. "Son recién nacidos, y por lo mismo frágiles"
.(356)LE-Ir.
An arturiko jakituri orrezaz baliau egiten zan, orraitio, beste gaztetxu buru-zentzun samurrago batzuk iratzartuteko. ErkiagBatB 37.
azpiadiera-1.5.1
--Samurra zegok neskatxa. --Poliki-poliki egosi egingo diagu. Ia orrela biguntzen dan. NEtxLBB 148.
azpiadiera-1.5.2
Tierno (infante); tierna (edad). Adin samurrean edo gaztean oraino daudenetan. SPPhil 317 (He 318 adin gastean edo samurrean diren presunetan
).
[Gurasoek] asko orduz eta gehienean ezbaitiote uzten bere umei estudiatzera adin samurra dela kausa. ES 180.
Zittalkeri andija ixango litzake, olako umetxu samurrik edur-artian gosez ta otzez iltzen istia. Altuna 92.
Ogetabi urteko emakume bat alargun gelditu zan ume zamur bategaz, mutilla bera. KkAb II 71.
Aur samur-azitxuon / lo-lo biguñena. LdiBB 10.
azpiadiera-1.6
6.(Sensación, color, fuego...) intenso, vivo. Hanbat badu fin gabeko doloreak handia / hemen sofritzen denaren ganik diferenzia. // Ezen sentimendua du are samurragoa / damnatuak bizi zela zuen bañoagoa. EZMan I 110.
Hain gordin eta samur urre-apaindura, nun itsutzen baitzitu. JEBer 58.
[Daukat lurra etzela] iguzkiaren errai samurretarik arroltzearen idurirat osoki biribil eta leun jauzi pikorra. Ib. 52.
azpiadiera-1.7
7.
(V-gip, G-bet)
Ref.:
Zt;
IzArOñ;
ElexpBerg
. Fácil."Fácil. --Ixtanpatian au konpondu bi(ar d)ek. --Samurra ziok!
"Zt(comunicación personal).
"
Samúr da, es fácil. [...] Samúrra, lo fácil"IzArOñ.
Tr. Documentado sólo en la tradición meridional.
Jesu-Kristok berak dio bere uztarria samur, biguñ edo eraman erraza dala. MgCC 102.
Austen gera lanian ta, [...] ez gera illtzen samurrak. SorBar 101.
Etzan, ez, egikizun bererakoa ta samurra goizalde artan lo egitea. AArdi 124.
Emen jendia bizi liteke / elkarri ondo egiñez, / ez izan arren gauza samurra, / ez badator bere griñez. TxB II 33.
Zakur-erria zapal duzute / laisterka-apustu onetan. / Ez zan samurra. "No ha sido fácil"
.OrEus 230.
Ai, egunaren bikaintasuna / ez da samurra esaten. Basarri 22.
Gaztaren gisa ebaten dezu / jartzen dizuten egurra, / kontrariorik zuretzat sortzen / oraingoz ez da samurra. Ib. 82.
Gogo orren sustraiak billatzen ezta ain samur. VillJaink 140.
Ziñez, ezta samur ateo izatea!Ib. 63.
[...] jakitea, ezta batere gauza samurra. Ib. 21.
Diru samurrak ditu / gazteok gaizki oitu. AndAUzta 142.
Ene andretxo, zurekikoa / egiten ezta samurra. Olea 45.
Obrak ematen zigun / naikua bildurra; / gu bezelakuentzat / ez baita samurra, / bai iduki ezkero / naikua ezkurra.UztSas 256.
Arratsaldeko pesta aguro / bukatuko zan bildurra, / erriko pestak ziradelako / etzan izaten samurra. Ib. 45.
[Perretxiku] batzuek ere badira / emen bildutzen samurrak / onak da txarrak danerakuak / ematen baiditu lurrak. Ib. 134.
Etzan egoera samurra, Ogetabat udabarri joanak yakozan, ordua eban beraz zirt edo zart egiteko. OnaindSTeresa 35.
Bai bait zekinat malko samurrekoa haizanela. PPerFLV 1987, 192.
Juduen profetak kristautasunaren aintzindariak dira guretzat, erlijio samurrago baten bideak zabaldu zituztenak. MEIG III 117.
Ez da egiteko hori samurra izaten beti, itxurak [...] engainagarri izan ohi baitira larregitan.MEIG VI 131.
v. tbn. Gand Eusk 1956, 207.
azpiadiera-1.7.1
--Gabiltzan a la kinkirrinera? [nombre de un juego]. --Bai, bai; a la kinkirrinera samurrera. Iraola 123.
azpiadiera-1.8
8.
(B, BN-mix ap. A). "6.º malo, desagradable, hablando del tiempo; [...] 8.º (tiempo) malo, precursor de lluvias"A.
azpiadiera-1.8.1
Goizetik odei samurrek, euriz / jario zuten tanta bi. "Las nubes propensas"
.OrEus 296.
Zerua samur da. Euria burrustan hasten eta lana utzi behar. JEtchep 49.
azpiadiera-1.9
9."(V-ple-arr-oroz), franco, largo, dadivoso"A.
sense-2
II .(Sust.).
azpiadiera-2.1
(Ae ap. AAezk 298
; SP, Dv). Enfado, cólera, irritación."
Samurra, colère, haserrea. Bere samurrean, en sa colère"SP.
"
Samurra (subst.), [...] colère, indignation"Dv.
Eztiagu izanen gehiago samurrik. "Nous ne sommes plus en querelle"
.ArchFab 111.
Gizon harruaren samurra handiagotü zen. "Le mécontentement"
.ArchGram 12.
[Loiolako komentuaren] aitzinaldea iparrari dagokio, halako samur batean, leihoak bakan, teilatua hegatzik gabe.JEBer 53 (de interpr. no segura).
Zure bozaren azkartzera, / itsasoa, berma! / Amatto baten samurra / zait gaur orroama (itsas-orroa) / Bihotza urratzen dautan / harrabots bat. Iratz 24.
azpiadiera-2.1.1
"Vehemencia, [...]samurra
"Izt 120v.
sense-3
III .(Adv.).
azpiadiera-3.1
1.Tiernamente, delicadamente. O zein ur ta samur jarioko zazikan negarrak bere begietatik geure erregiñari! LarSermAzc 46.
Eta mun emon eikiezu guztiz samur. AñEL2 49.
Bere aita laztanari baño askoz samurrago eta biotzagotik nai zioten guzti guztiyak. AranSIgn 110.
Astiro ta samur [...] ereztu eben. AgKr 207.
Baserritarrak ukulluko beiari txit samur begiratzen diola. AgG 89.
Mutikuai dirautso, / samur, maitetsu: [...].Enb 97.
Belarri ondora samur itz-dagitzat. "Tiernamente"
.LauxBBa 112.
Odei zuri bat [...] / bedar eze-gain bai samur dabil!"Pasa delicadamente sobre el verde hierbal"
.LauxAB 74.
Oieri egin diet / goiz-goizian agur / bihotza erori zait / beregana samur. UztEBT 88.
Leun, samur ta
ezti diño esan nai dauana. OnaindSTeresa 14.
v. tbn. Erkiag BatB 82.
2.
(V-gip; VocB)
Ref.:
IzArOñ;
ElexpBerg
. Fácilmente."
Sámur ein dda, se ha hecho fácilmente"IzArOñ.
"
Samur irabazi zostan
"ElexpBerg.
Cf. infra SAMURRERA. Nola ditudan berriz lur onak ta asko, / bizimodua, ez det samur aterako?ABAmaE 284.
Jokuan dozunean samur irabazten [...].Ib. 212.
Eta orra, [...] samur senda zitezken zauriak [...] sendakaitz billakatuak. VillJaink 161.
Ondasunak bildu, guri eta samur bizitzen ikasi. Ib. 173.
Len artutako oitura txarrak / ezditu samur utziko. AndAUzta 118.
Aspaldi ontan baserri-tresna / bikaiñak dira agertu, / nekatu gabe samur oi dira / lurrak itzuli ta aztertu. Ib. 130.
Samurrago batzen zan azken alderuntz. Gerrika 269.
SAMUR GORRIAN. (Estar, etc.) encolerizado, rojo de ira.
Erdaldun askok diote beraz / odolez girela hustu... / egin bezate, samur gorrian, / sugeak bezenbat hixtu. Ox 162.
azpisarrera-4
SAMUR-POTRO BATEAN. (Estar, etc.) irritado, furioso, encolerizado.
Badakit iragan bozez geroz arras samur-potro batean direla zonbait, hexur bat zintzurrean kokatua. Herr 8-7-1965, 2.
azpisarrera-5
SAMURRAREN SAMURREZ. A causa de la ira, de ira, de furia, de cólera.
Jaun Peña badoha eskol-etxeko aintzindariaren ganat eta samurraren samurrez gorri-belztua. Laph 111.
azpisarrera-6
SAMURRAREN SAMURREZKO. De gran ternura.
Gerozkoan, guztiok dakigu [...] zenbat bihotz prestu [...] ukitu dituzten Genovevaren poz-nahigabeek samurraren samurrezko negar-orritsetan. MEIG III 44.
azpisarrera-7
SAMURREAN. (Estar, etc.) enfadado, irritado, enojado.
Jauna, dio axuriak, / etzitiela, othoi, egon samurrian. ArchFab 89.
Badutela dakizuen gazte batzuen eite [...] samurrean zer ari ziren jakin gabe, edo gaixtakeriaz edo jostatzeko su eman berek edo utzi lagunak emaiterat. HUAurp 197.
azpisarrera-8
SAMURRERA. "A lo fácil. Emen lanak samurrera eindda dare, kuidao asko barik
"ElexpBerg.
azpisarrera-9
SAMURREZ. (Estar, etc.) enojado, encolerizado, irritado.
Ikhararik egonen da nihor haren beldurrez, / guztiz ere giristiñoak hekin kontra samurrez. EZMan I 69.
azpisarrera-10
SAMURRIK.
azpisarrerakoSense-10.1
a)(Estar, etc.) enojado, furioso.
Tenpestatez igorziriz aire oro samurrik / mendi eta harri oro elgar zatikaturik / mundu oro iarriren da suiak arrasaturik. E 61.
Hañitz bere eginen du tormentaren beldurrik / berzei iarraikiren zaie hekin kontra samurrik. EZMan I 66.
Eta lasterrez da joaiten / bere buriaren kontra samurrik. "Mal content de son stratagème"
.ArchFab 113.
Kixkila! erran zuen samurrik. Zer ninduzun presondegirat ereman nahi, he!JEtchep 116.
a)(Estar, etc.) muy enojado, enfadado, irritado.
Bi hitz zuri erraiteko, / zur' eskuari banatxeko, / bertarik nola, samur-samurra, / belar hori zimur-zimurra, / utzi zitzadan manuz baitzauzat. OPo 16.
Igortzen dauzkigu Réveil Basque-k [...] lauetan hogoi-ta hamalau lerro, samur-samurra; eta gehiago dena, biziki samur. Zer egin diogu ote [...] horrela samurtzeko?HUZez 41.
v. tbn. Elsb Fram 139.
azpisarrerakoSense-11.2
b)Tiernamente.
Batean samur samurra [mintzo da], emakume maitemindua antzo, bestean isaz eta isekaz. MdePr 140.
azpisarrera-12
SAMURTXEAGO. Un poco más friable.
Eta lur-saillak buztin utsak geienak. Batzuk samurxeagoak, baiña danak naiko zekenak. BAyerbe 24.
azpisarrera-13
XAMUR . (Forma con palat. expresiva). Tr. Documentado casi sólo en la tradición meridional. Al Norte hay ejs. de Haraneder e Iratzeder.
azpisarrerakoSense-13.1
A)(Adj.).
azpiadiera-1.1
a)
(G-azp-bet, B)
Ref.:
A;
IzetaBHizt;
ZestErret
. "Tiernecito"A.
"Tiernecito. Aragi hau zein xamurra den. Xamur-xamurre
"IzetaBHizt.
"
Atzo, bai, jan genun txuleta earra; xamur askua
"ZestErret.
[Badire fruitu batzu] xamurrak eta delikatuak izanez, [...].HePhil 408.
[Erlea] eztigai ona miazten dago / [...] [liliaren] barne xamurretik. EAOlBe 26.
Zenbat arkume xamur, gazta eder!Munita 127.
[Intxaur] ale xamur, goxo ta atsegiña. Ib. 51.
[Belar-izpi] xamur, etenerraz [...]. TxillLet 54.
Aize-bala xamur ozkirri batek [...]. Ib. 31.
Ostoño xamurrak. EtxdeJJ 10.
Sagarrik mardulenak, marrubirik xamurrenak. Ib. 228.
Ez uste prailleetan / lore xamurretan / biziko zareanik. GandElorri 81.
Ernemin xamurrak. IbiñVirgil 62.
Lenengoz osto-berritzen ari direnean ez landarerik ukitu, xamurregiak baitira. Ib. 89.
Mami goxua, arkume xamur, / eta gazta usaidunak.Olea 35.
Oetako barazkia xamurragoa dala ziotek. AtañoTxanKan 146.
[Txakurrai] eman janari xamurrak.Ostolaiz 35.
azpiadiera-1.1.1
(Ref. a la tierra)."
Lur xamúrre, la tierra fácil"IzUlz(s.v. lurpian
).
Zuaitzetako lurra xamurragoa, gozoagoa ta aberatsagoa dala. Munita 16.
Galiziko [...] zelai berdeak aurrean zituzten. Lur xamur arek, ordea [...]. NEtxLBB 31.
azpiadiera-1.2
b)(Aplicado a cosas).Tierno, dulce; enternecedor.
Faltsiyarikan ez zeguela / nere biyotz xamurrian. Bil 53.
Euskera xamur eta eztitsuaren itzak. MujRIEV 1907, 546.
Txakurrak egin diyo alako begiratu xamur bat bere señorari. Iraola 130.
Zure bihotz gorde hura hain xamurra baitzen, / oi ene Aitatxi!Iratz 171.
Olerki xamur, sentikor eta kementsuak. EtxdeJJ 11 (v. tbn. 198).
Asto-lasterren ondorenak etziran xamurrak izan Xalbatentzat. Ib. 266.
Maitasunik xamurrena. Ib. 227.
Eman diteken musurik xamurrena. TxillLet 68.
Erritarren abesti xamurrak. NEtxAntz 155.
Gura dozue entzun ipuiñ polit-xamur au?BilbaoIpuiB 211.
Euskeraz izan oi dira beti / gure izketa xamurrak. Basarri 174.
Bizi-leku xamurrago bat antolatzeko. VillJaink 49.
Agur xamur bat bialtzen dizut / biotzan erdi-erditik. Lizaso(
inUztNoiz 92 (v. tbn. Sas 225)
).
Negar xamur ixila. MEIG II 102.
Ederra da benetan: badu halako bere gisako bihotz-isuri xamurra. MIH 149.
v. tbn. Muj PAm 10. Jaukol Biozk 60. Enb 154. Anab Usauri 61. Ldi IL 45. Aitzol in Ldi UO 9. EA OlBe 12. SMitx Aranz 71. Lek SClar 132. Or Aitork 80. Gand Elorri 63. Olea 149. Ataño TxanKan 130.
azpiadiera-1.2.1
(Ref. a personas). Ea liluratu-ta neskatxa xamurren baten sarean erortzen ote zeran. LabEEguna 93.
Emakume onbera, xamur eta maitekor oietakoa zan. EtxdeJJ 98.
v. tbn. Inza in Jaukol Biozk XIV. SMitx Aranz 22. Onaind in Gazt MusIx 145.
azpiadiera-1.3
c)(Ref. a la edad).Tierno, jovencito.
Otsoko negarrez ari zen bildots xamur bailitzan. EtxdeJJ 279.
[Zekorrak] adiñez xamur eta iraurriz malgu-errex diran bitartean. IbiñVirgil 97.
Nere urteetan, emakumeak naste gutxi sortu dezakete. Ezpainago xamurra. NEtxLBB 89.
azpiadiera-1.4
d)"(G-to), fácil. Liburu txiki au noranai aldatzen gauza xamurra iruritzen zat (G-to)"A.
"
Nigarra xamur, qui a la larme facile. Dim. de samur
"Lh.
Gu etxian ez giñan / ekaitzaren bildur, / etxian sartu nitun / zazpi gurdi egur, / lengo ekaitz-aldia / pasa degu xamur. UztAuspoa 22, 108.
Neguan izaten zan / birian elurra, / estalirik lurra, / eta zuzen juaten / etzan ain xamurra. UztSas 110.
Oientzat oso gauza xamurra bait da [...] beraiek nai dutena guri ikustaraztea. "Es muy fácil"
.BerronKijote 201.
Lau zugaitz aundi bota eta oso xamurra izan zan zubia egitea. Alkain 125.
Gero, liburuxka xamur bat, Jesusa, letra aundi batzuekin. Zendoia 15.
v. tbn. AZink 175. Insausti 277.