Tr. Documentado en autores de todas las épocas y dialectos desde principios del s. XVII. Mehe es la forma propia de la tradición septentrional. Al Sur mee predomina en los textos más antiguos, si bien durante los ss. XIX y XX, tanto mee como me se documentan en proporción similar, alternando ambas formas en algunos autores. Con todo, ya desde los primeros textos (Larramendi, Mendiburu, Cardaberaz...) se observa el uso frecuente de mee como tema nudo pero mea para el det. (alternando a veces con meea en un mismo autor). Emplean sólo me, pero mei- ante vocal: J.A. y J.J. Moguel (BasEsc 114), E.M. Azcue, D. Agirre, Kirikiño (Ab I 57), Bilbao. Hay sólo mei en Otxolua (91) y N. Etxaniz, y mei ante consonante en Orixe (junto al menos frec. me(e) ) y D. Agirre (Kr 125). Lauaxeta emplea mee (BBa 80), pero mi- ante vocal. En DFrec hay 16 ejs. de mee, 1 de me y 1 de meia (det.).
1.
(gral.; SP, Urt V 21, HtVocGr, Lar, Lecl, ArchVocGr, VocBN, Gèze, Dv, H, VocB),
me (V, G, AN, Ae, Sal, R; Lcc(B), Mic 6r, VP 58v, Lar, Añ, Dv(G), H(V, G), ZamVoc),
mei (V),
be (Lcc)
Ref.:
Bon-Ond 155;
A(
mee, me, mei
);
AApend(
me
);
Lrq(/mẽhẽ/);
ContR 521, 533;
IzTo(
loriye
);
IzUlz(
mea
);
IzR 292, 310;
IzArOñ;
EtxbaEib(
meia
);
ElexpBerg(
mee
);
GteErd 164;
ZestErret(
me(e)
)
. Delgado, flaco.
"
Hari mehea, fil délié"SP.
"Peroné, bernezur mea
"Lar.
"Delgado"Añ,
A.
"Maigre","mince"Gèze.
"
Zaldi, aratxe, haur, begitharte... mehea, cheval, veau, enfant, visage... maigre"H.
"
Erhi, gerri meheak, doigts, taille effilés, minces"Ib."
Neskatxa luze mehea, fille longue et fluette"Ib."
Meen (V, G, AN), (lo) más delgado"A.
"
Bizi diran gauzak izaten dira argalak; ostianguak meiak
"EtxbaEib.
"
Ule mea deuko, pelo fino (V-arr, G-azp)"GteErd 164.
Ezten ere luzeak / orraze eta xarrantxak baita orratz meheak. EZMan I 103.
Adats ikustekoa / [...] leunez, baitare mehez, / zetaren gainekoa. OPo 26.
Et'ezta lodi [gorphutza] / ez mehe soberarik. Ib. 31.
Begirautzu hurbilzetik bidean ikusiko duzun punta meheari zeren punta beraren gainean itsasoak hautsten baitu. INav 113.
[Eskualdunak] eztira hain iharrak eta meheak nola eguerdi-aldekoak. ES 121.
Adar mee ostodunak. MbIArg I 268 (195 mea
).
[Ilar] mehenak saltsaturik / aita semei zerbitzatzen. "
Les plus maigres"
.Monho 36.
Berna ain me, argal ta mamigabeak. VMg 54.
Ari me bat erraz etetzen da. Ib. 70.
[Doatsuaren gorputza] geratuko da añ garbi ta mea non espiritu utsa baliz bezala sartu ta irten litekean edozeñ tokitatik. AA III 539 (v. tbn. en contexto similar Or QA 201 mei ta sarkor
).
Tentaziñorik txikienak kañabera mea legez makurtuten ditu. AñGGero 300.
Piper me pizkor ta gizen gezarotsuak. IztC 155.
Euli me, luze, berdaisa bat. ItDial 15 (Ur, Ip, me(h)e; Dv lerden
).
[Galburu] meak eta erreak joak. UrGen 41, 6 (Ol, Ker mee; Urt, Dv, BiblE mehar
).
Zazpi bei me-argal, ezur-uts egiñak. Lard 53.
Ointxo politak, gerriya mia. Bil 37.
Urte bi igaro ziran / egur me garra lez. Azc(
inUrPoBasc 188
).
Bere atzamarrak, luze ta meiak. AzcPB 122.
Gizon luze me bat. SorBar 77.
Lodien kulpak ditu / pagatutzen miak. UrruzUrz 62.
Emazteki luxe eta mehe bat. ElzbPAd 21s.
Otsoa mehe bezein / zakhurra lodi zen. ZbyRIEV 1908, 769.
Jantzi me-urratuari josi ziozkaten [...] arabaki lodi batzuek. BvAsL 185.
Bata upela baño lodiago, mallastua baño meiago bestea. AgKr 222.
Ezpeitira akhitzen nun ezten jatian / haboroxik gizentzen mehek galtzen tratian. Xikito 4.
Korpiz me bat edo mear bat. Mdg 142.
Gizon sabel mehiari eta emazte ezpain mehiari ez fida. (BN). LanderEusk 1925, 51.
Sur me luze ta begi zolijak. Enb 136.
Bidezabal-ertzetako makal txuxenak bai-liran, xut, mee. LdiIL 8.
Maiztarrarentzat izango da [...] lenengo urtetan egin oi dan egur me guzia. Munita 109.
Gorputzez mehe ta liraiña iruditu bazitzaion [...]. EtxdeJJ 84.
Altzairuzko hari mehe bat atera zuen sakelatik. MdePr 187.
Ixillik or, aizean, batera ta bestera dabil kulunka nere belar izpi mea. TxillLet 54.
Ezpain meiak. NEtxAntz 136.
Iguzki erreinu mehe bat atheratzerat zoan. JEtchep 101.
[Ardia] bortuko belar meheari tiraka. Ib. 55.
Zure beso ta txanka me orrek / ezin izan indartsuak.BEnbNereA 210.
Hemeretzi urte ditu, gogoa erne, bihotza bero, sakola mehe. "
La poche peu garnie"
.ArdoySFran 85.
Artalde mehe zonbaiten marrakak. I. 33.
Andre ona me. Gure etxerako meegie. (AN-ulz). InzaNaEsZarr 923.
Zer dala-ta, Rozinante, orren mee zaude?BerronKijote 30.
Goiko ezpana, meia ta arteza. OnaindSTeresa 12.
Kolonietan gerlan ibilia zen eta arrunt mehe. Etchebarne 121.
Pranko zaartua zegoan. Zerbait makurtua. Me xamarra. JAzpiroz 34.
Zigor mee bat eduki oi zuen maixtrak. Zendoia 16.
[Martyk] ez ditu neskatxak [...] liluratzen [...] lodixkoa delako. Gu ere [...] mehegiak aurkitzen gaituzte aukeran. MIH 325.
v. tbn.
Arch Fab 185. It Fab 258. Gy 48. Dv Lab 360. Laph 164. ChantP 238. AB AmaE 452. Jnn SBi 175. HU Aurp 132. JE Bur 94. Barb Sup 97. A Ardi 120. Zub 47. Zerb IxtS 26. Gand Elorri 48. Osk Kurl 204. Izeta DirG 19. Erkiag BatB 121. Arti MaldanB 198. Me: Gamiz 204. LE-Ir. Arr GB 6. AB AmaE 463. Iraola 14. Tx B I 32. FIr 156. Or Eus 358. TAg Uzt 37. EA OlBe 95. Mde Po 42. Akes Ipiñ 23. Ugalde Iltz 18. Anab Aprika 92. Ibiñ Virgil 96. Olea 86. ZMoso 64. Ataño TxanKan 73.
azpiadiera-1.1.1
(Uso pred.). Ah zeñ meea aria an iruten dan!CbEg II 287.
Esaten da [mirubak] me iruten dabela, txito zuurra ta arte andijetakua dalako [...] txitatxubak atrapetako. MgPAb 180 (v. tbn. 175).
Gerria mehe tinkatuz, / hatsik ere ezin hartuz, / beti nindoan mendratuz. Etcham 98.
azpiadiera-1.1.2
(Precedido de gen.). Ori da agurearen meia! [...]. Arroaterdi astun ez da bera. KkAb II 10.
azpiadiera-1.1.3
Afilado.
"Aiguisé, qui coupe bien. Segaren aho mehea, fil d'une faux bien aiguisée"H.
[Ifernuan] ezen arma mehea / sarthuagatikan ezta fiñatzen bizitzea. EZMan I 111.
azpiadiera-1.1.4
(V, B, L, BN, S ap. A
; Lar, H),
me (V, G, AN, Sal, R ap. A
; Lar),
mei (V)
Ref.:
A(
mee, me, mei
)
. Fino, delgado, de poco espesor.
"Tafilete, larru me
"Lar.
"Hila, cierta tripa delgada, este mee bat
"Ib."Zapatillas, zapatatxo mee politak
"Ib."
Oihal, ehun mehea
"H.
"Sutil"A.
[Eskuetako larrua] mehe, leun eta bera bazuen [...]. Ax 32 (V 19).
Ioanetak zaia oial mehez. "
Drap fin"
.OPr 268.
Gure begiak Sakramentuan ekusten duen, guzia da ogi mee, edo hostia zuri baten iduri, edo ainzura bat. Ub 201.
Ikusizúte ta edátu kasullabát mea miragarria. LEJMSB 301.
Mintz txito me ta etenerraza. MgPAb 85.
Eztabil zu legez [...] oñetako meiakaz. Ib. 45.
Bideriozko ontzi argal me bat. AñLoraS 114 (118 mee
).
Larmintz leun me guriak. IztC 28.
Pikazatzu filet trantxak arras mehe. ECocin 6. Burni me argizko ume-txintxarria. ECocin 6.
Burni me argizko ume-txintxarria. AgG 106.
Amarauna baño meiagoa. Ib. 52.
Yaunaenean dagoan ixiltasuna, / otoitzai ego mêak ematen dizkana!LdiUO 55.
Sare mee orren barnera. VillJaink 50.
Oial mee leun-leuna. BerronKijote 179.
[Behiak] larrua mea du. BBarand 160.
Larmintz mehea. MIH 88.
azpiadiera-1.1.4.1
(V-gip, AN, L, BN, S, R; H)
Ref.:
A;
Lh;
IzArOñ(
lur
)
. "
Lur mehea, terre maigre, qui a peu de sol arable, qui produit peu"H.
"Paraje poco fértil"A.
"Maigre, aride, peu fertile. Phentze mehe hunek ez du emaiten
"Lh.
"
Lur-méetan, en las tierras delgadas"IzArOñ.
Cf. IC II 322: "Llamándola Mena que quiere decir que es la más delgada tierra de la comarca". Ikusten da airean [Bardoitz] bere lur mehekin. HbEsk 151.
Larre mehe idorretan. DvLab 36.
Golde bat eta erdi lur mehe. DvLab 90.
Beste azi-alde bat toki arrizuan, lur mea zuen tokian erori zan. IrYKBiz 171.
Lur meagotan asi-garai da. OrEus 295.
Lur mehenak, malkhar gaixto, petar xut edo arroka hutsak direnak, diren bezala utzi beharko dire, horien lurtzeko gastu sobera delakotz. DassGAlm 1937, 82 (ap. DRA, s.v. lurtu
).
Lur idor eta mehe horietarat. ArdoySFran 175.
Lur mee xamarra dagoan lekuetan. Insausti 40.
azpiadiera-1.1.4.2
Tristurak beti kolore diferentea hartzen duela [...]: hori zabala batzutan, urdin mehea bestetan. PPerHarriP 61.
azpiadiera-1.2
2.Estrecho, angosto. Khirats eta urrin gaixto [...] / igaten zaio sudurpill mehetan barrena. EZMan I 105.
Hantxet, alhor mehe batean [...] iraulden ari. BarbSup 168.
Ikusmena hel bazainbatean zabaltzen zen haien aitzinean ondar zuri mehea. MdeHaurB 98.
Ihizgorriri behera, ur erreka mehe bat jausten zen, harroketan sartua. JEtchep 15 (v. tbn. en contexto similar JE Ber 17 lats mehe bat; v. mehar
).
azpiadiera-1.2.1
(Conciencia), estricta, rígida. Eta konzientzia mee baten jabe izatera etorri denari, zer ematen zaio saritzat? [...] Zenbat eta gorago igo birtutean, ainbat eta bortitzago izan oi da konzientziaren ausikia. VillJaink 106s.
azpiadiera-1.3
3.
(Lar, Añ, Dv, H). Ligero, poco denso; claro, transparente."Claro, no espeso"Lar, Añ.
"
Esne mehea, lait clair"Dv.
"
Salda mehea, bouillon clair; arno mehea, vin sans couleur ni force, petit vin"H.
"
Laino mea, la nube tenue"IzAls.
O halaber aire mehe batre ez korrunpitua, / bañan maiatzeko lore guztiz urrindatua. EZMan I 135 (Harriet traduce "subtil"; podría quizás tbn. interpretarse como 'claro, transparente').
Zeru klore urdiñak, nola aire meheak. Ib. 88.
Ezpadá áski idikitzen záña lanzétas, odól mea solamente atratzen baita, ez humore lodia ta gaistoa. LE(
inBOEanm 368
).
Txistu mea, nai loditzarra berriz irentsia gatik [...]. MgCC 228.
Jaunak bere apairuko / moillia mehe bat zien. "Un brouet clair"
.ArchFab 145.
Zeru me eder garbi alaia. 'Transparente, hermoso, limpio'
.IztC 24.
Egiten duzu krema bat banillan ez sobera mehia. ECocin 36.
Juduek nehon irabaztekotz, han behar zuten irabazi. Bertzetan saltsa mehe egin dute. HUZez 90 (v. algún otro ej. de la misma expr. en SALTSA MEHE, s.v. saltsa
).
Bulharrak gain hetako aire meheaz ezin asez. JEBur 161.
Harpeko ur hotx mehe garbitik edan. Ib. 158.
[Lañoa] oraiñ beruna bezela lo astunean ta gero, keiaren irudira, me, lasai ta ibilkor. AgSerm 569.
Oro laño / mê batek estalia. LdiBB 64.
Odei me bat. TxillLet 59.
Kafesne mee ta baltza edan dau. ErkiagBatB 110.
Aireko argi-une, geldiz irri nare, / zabaldi meian eder: apar edo esne. GandElorri 127.
Txokolatea egiten erakutsi bear dion! Meegi egin din, aukeran!AtañoTxanKan 155.
azpiadiera-1.4
4.(Ref. a cosas no materiales).Delicado, tenue, endeble, frágil, de poca consistencia. Egiazko Iainkoa [...] ogiaren eta arnoaren iduri eta itxura mehe batzuen azpian. SPImit IV 2, 5.
Orra bada nere sermoi-gaia. Ondo mea eta segalla, zeñaren [...] apaintzeko grazia askoren bearra daukat. LarSAgust 5.
Filigranazko birtute fiña, mea. CbJust 13.
Ukha eztaiteke emaztiek gizonek beno bihotza hobiago diela, hen izairia delakoz mehiago. Egiat 218.
Arima presontegian dagoelarik bere khorpitzian [...] gozomen mehia die gaizetan. Ib. 166.
Bertute argal meak. AñLoraS 108.
Amen-omenak funtsa mehe dik. Ox 207.
Izpiritu mei, beste mundukoak, gaiaren eta itxuraren bitartekoak. OrMi 71.
Itz ariña, itz mea, egalaria, alkoolaren izpiritua bezala gora dijoana. Vill(
inGandElorri 13
).
Hizkuntza ez da hor goien bi hegalez airean dabilen izpiritu mehea. MIH 392.
azpiadiera-1.4.1
(Uso pred.). Etsaien arabera ere, lehen eliza-gizonek mehe zuten izpiritua, bazen soseko hainitz. HbEgia 152.
Bihotz ilhunhari mehe dario sari. Ib. 73.
Naia mee daruat. "Mi voluntad está muy enflaquecida"
.LauxBBa 4.
azpiadiera-1.5
5.
(Urt I 407, H),
me (V, G, AN, Sal, R ap. A). "
Ur mehetan oinez iragaiten ahal da ibaia, en eaux basses"H.
"Poco profundo. Kan ura me dago, kantik igan gitian (Sal), allí el agua está poco profunda, pasemos por allí"A.
Eguzkiaren sartaldeko urak txit estu eta meak dira [...] eta urmeunetik noiznai igaro litezkeanak. ArrEE 1885b, 472.
Ur mehez mehe / garbi den hare. Ox 126.
[Izai gorriak] lur eta aize, me-ezkoak ditu naien; ez da txillar-zale. Munita 83.
Ur meietan galtzen dana, ur andietan itto. (V-m). EZBB II 126.
azpiadiera-1.6
6.Suave, delicado.Cf. Dgs-Lar 10: "Examen. Es bascuence. Esan-mee, decir con delicadeza". Hitz leun-meak eta begitarte ezin egoki obegoak ematen dioten atseginz [...] guziarekin. MbIArg I 240s.
Nola uste dezu? Bakez ta hitz mee zenbait leneko aldian bezala ari esatera?MbIArg II 332.
Lurreko janari meez ta atsegin gustoz asetzen diranak. MbOtGai II 147s.
Bere mai mee batean len ongi asetzen zen Ebanjelioko aberatsa. Ib. 148.
Zure dei leun-meak aditzeko. Ib. 238.
Zeruko hitz eder mee-meak. MbOtGai III 203.
Arratsa dagon me, odol-litsa, urria!"Que fina está la tarde con la franja de sangre transformada en oro"
.LauxAB 42.
Erle-soiñua baiño meiago / dan marmari zorakorra. "Tenue"
.OrPoem 554.
Itzaren ukitu legun eta mea, esan-al baiño meagoa!OrQA 182.
Ukitu mehe!"Toque delicado"
.Or(
inGaztMusIx 216
).
Oi errealdi mee!"¡Oh cauterio suave!"
.GaztMusIx 213.
azpiadiera-1.6.1
(Uso pred.)."Hablar con suavidad: (c.) me, eme, gozo berba, itz egin
"Añ.
Mehegi mintzatzea ere ezta eskuararena, zeren hala mintzo direnak mintzo baitira mihiaren puntaz, eta ezpainak bilduz; ustez ezen franzesezko mintzairan bezala eginez. ES 134 (v. tbn. 133 y 135).
azpiadiera-1.6.2
(Ref. al viento).Cf. infra11. Aize mee leun bat. MbIArg I 368.
Aixe me bigunak jo. ABAmaE 150.
Aize mei baten ufakoaz. 'Vent subtil'
.OrMi 125.
Axe miak. "El aura"
.LauxAB 72.
Ipar-aize meeak dantzan ziarduan [...] zuaitz goraetan. ErkiagArran 168s.
Aizearen ats mea, / txindor eztiaren maite-leloa. "El aspirar del aire"
.Onaind(
inGaztMusIx 210 (v. tbn. aize me(e) Etxde JJ 10, Ibiñ Virgil 117)
).
azpiadiera-1.6.2.1
(Pred.). Ipar aisia gozo mee dator. ABAmaE 22.
azpiadiera-1.6.3
(Ref. al fuego, a la luz). Su-xu me bat etzakegu / sofri mundu hontan, / nola behar den egon / hango su-lametan!Bordel 200.
Zeure argi miak / agertzen eustalako [...]. LauxBBa 68.
Ta barrupean argixka mee bat biztu zitzaidan. LdiIL 134.
Kristau bikainduek sumatu oi dute noizean bein beren izate osoan [...] argitasun mee bezalako bat. OrQA 178.
Arima, oien ustez zer zan? Su mee bat, putz bat edo arnas bat. VillJaink 59.
azpiadiera-1.7
7.
(V, L, B, BN, S ap. A),
me (V, G, AN, Sal, R ap. A
; Izt)
Ref.:
A(
mee, me
)
. Sutil, agudo, penetrante, perspicaz."Agudo, zorrotza, argia, mea
"Izt.
"
Mihi mehea, langue aiguë, méchante"H.
Baña zeiñ ere dan [gaia] goi, mee, ondatsu ala oi darabilzu [...] beargai errazen bat baliz bezala. LarCarta a Mb 277.
Zeñean darasaten eztala gure Euskera gauza andi, mee, goi diranak adirazteko. Ib. 278.
A. Larramendik [itz] oriek eta askoz meago ta gaitzagoak bere dikzionarioan ederki dakartzi. CbEBO 46.
Jaungoikoaren [...] dotrina, Zizeronen egitekoen aldean, zeñ gauza mea, preziatu ta andia dan edozeñek dakus. Ib. 59.
Onela munduaren desprezioan, umildade ta obedienzian aurreratu zan, ta txit mea ta puntuala izandu zan [Estanislao]. CbJust 112.
Gauza illun, gauza me Teologoai arazo asko ematen diena. AA III 554.
Anziñaerako gauza balioso goi me diradenak. 'Sutiles'
.IztC 217 (v. tbn. 7).
[Atsoaren] miña zan beti meia ta zorrotza. ABAmaE 236.
Ateraldi ta arrazoi-modu berri ta mee ustekabeko arekin izutu-xamarra geratu zan. AranSIgn 59s.
Kondaira pollit mee baten inguruan egilleak euskaldun nekazariaren bizitzako egikizun geienak josi ditu. LhItzald II 110.
Asmo mee lurrungeak lagun. "Sutiles ideas apenas nubladas"
.Aitzol(
inLauxBBa X
).
Gaurdaño entzungeko, iduri mee-goitarrak. "Sublimes y sutiles imágenes"
.Ib. IX.
Baña, erderaz batez ere eman oi-digu bere gogamen zoli-meearen berri. LdiIL 89.
Itz au iñolako sarkor eta mee da, anima bera ukitzen baitu. OrQA 183.
Ikuste mee ta zorrotzekoa biurtu oi da bere sailleko gauzetan. VillJaink 35.
Orori oar gatzaio, goarpen zorrotzenai, meenai, barne-zentzumenez senti oi danari ere. GaztMusIx 169.
azpiadiera-1.7.1
Duela meago bista ikusteko galdu duen ondasuna. '
Tiene más fina la vista'
.(315)LE-Ir.
azpiadiera-1.8
8.Humilde. Zoazte lepo ta buru humill meekin ta damuz beteak konfesor jaun baten oñetara. MbIArg I 92.
azpiadiera-1.9
9.
(V-gip; VocB),
me (V-m, B)
Ref.:
A(
mee, me, mei
);
AApend(
me
)
. "Pobre en Francia"VocB.
"El pobre"A.
"
Me (B), escaso de recursos"Ib."
Meien, lo más pobre"Ib."
Iente mea, gente sencilla (V-m)"AApend.
Nekezale, beargin [...] jostun ta onelako jende me ta bekokiko izerdi larriarekin ogia billatu bear duteenai. MgCC IV.
azpiadiera-1.9.1
(Uso pred.)."
Mee edo pobre zagoan, il était pauvre"H.
Pobretxu edo mee bizi dirian senar emaztiak. fBIc III 351.
Othe diteken nago nihon langilerik, / lan dorphe egiteko hain mehe bizirik. HbEsk 88.
azpiadiera-1.10
10.Barato.
(Sólo lo hallamos en superlativo)."
Meen (Vc), lo más barato"A.
v. behe (4). Gauza batek balio du prezio erdikoan ogei, gorenean ogei ta bi, menenean emezortzi. '
Al precio más bajo'
.(199)LE-Ir.
Dezake sal ogei ta bitan, ta yago ez; dezake erosi emezortzitan, gutiagotan ez; ta ark pasatzen dena andik ta onek faltatzen dena meneraño beaute errestituitu arimaren penan. '
Para llegar al precio mínimo'
.(199)Ib.
azpiadiera-1.10.1
(Con reduplicación intens.)."
Zenbat izango da me-mena, cuánto ha de ser lo más barato"AstDisc 602 (
A
).
azpiadiera-1.11
11.
(Dv, H, Lh). (Viento, aire) cortante, frío."
Haize mehea, bise"Dv.
"
Haize mehe batek begithartea ebakitzen zaukun, un vent vif, pénétrant et froid"H.
"
Haize mehe hunek hormatzen nu, ce petit vent me glace"Lh.
"
Ezpainak ebaki nahi ditu aize mii onek (AN-5vill)"GteErd 148.
Etorri zan barriro negu baltza, ta beragaz batera agertu ziran iparraldeko aize otz da meiak gizadi zar aulduai azurretarañoko ikarea sartuaz. AgKr 77.
Haize mehe figura bat heldu zitzaion [...] zango aztaletara. BarbSup 46.
Atheka batzuetarik haize mehe bat heldu zen. Hezurretaraino sartu nahi zuen. JEtchep 98.
Noizean behin haize mehearen hotzikarak inarrosten zuen. MEIG IX 94.
azpiadiera-1.12
12.
(H). (Comida, cena, etc.) frugal, ligera, escasa; (comida) de vigilia, de abstinencia."Maigre, où il n'entre ni viande, ni graisse. Ianhari, barazkari mehea
"H.
Bainan hartuz yakia, arthoz gehiago, / ezdu nahi ondoan egin meheago. HbEsk 178.
Denbora haietan seminarioko bizigarria mehe eta xuhur zen. Const 19.
Etxean eltze-mê. "Puchero de poca enjundia"
.OrEus 38.
Apairu mehea zuketela, ni beldur. "Que le repas fût maigre"
.ArdoySFran 115.
azpiadiera-1.13
13.(Ref. a la voz, sonido, ruido...). Agudo. Goi goitiko deadar me ta erdi negarrezkoan, katuaren aueneko miauaren irudira. AgKr 133.
Irri hits mehe bainan goxo batek ideki zaizkon ezpanak. JEBur 123.
[Beste bi ezkilak] ots goi meagodun dirala, meaezkilak. AArdi 45.
Irrati-otsak diran bezin arin eta meak. Aitzol(
inLdiUO 5
).
Bi mintzo mehe idorrek akulatzen gituzten. JEBer 98.
Rafael, kantatzen dezu / boz me ta lodiyan.Yanzi 88.
Enbor edo illatiak egiten duten menasta-ots me-meaz. JMBELG 86.
Zer esperantzak sor-arazi zituen gure bihotzetan hain ongi ezagutzen ginuen xixtu mehe harek!ZerbGerlan 80.
Kanta mee, intziri samur uxterren igesiak. ErkiagArran 149.
Neska-abots mehe batekin. OskKurl 175.
Erran zuen [...] boz mehe batekin. JEtchep 105.
(Irri mehe batekin). Ha, ha!LarzIru 132.
Oian-arteko barrendik mintzo mee batzuk ateratzen zirala iruditu zitzaion. BerronKijote 57.
Kokotxa luze-antxa. Oso arpegi polita. Boza mea.JAzpiroz 34.
azpiadiera-1.14
14."Miserablea, zekena [...]. Pertsona mia da behintzat. Horrek beriak beantzat berkottu
"ZestErret.
azpiadiera-1.15
15."Emandako hitza betetzen ez duena"ZestErret.
sense-2
II .(Sust.).
azpiadiera-2.1
1.
(L, BN, S; VocB)
Ref.:
A;
Lh;
SatrVocP
. Abstinencia de comer carne; comida de vigilia."Los franceses llaman a la vigilia"VocB.
"Abstinencia de carnes, comida de vigilia"A.
"
Mehea bethi sori, le maigre est toujours autorisé; [...] mehea hautsi, manquer à l'abstinence. Mehea begiratu, observer l'abstinence"Lh.
v. infra MEHE-EGILE, MEHE EGIN, MEHE-EGUN. Mendez mende nihori khoroa ematen, / mehe ala aisian errege egoten. HbEsk 39 (cf. supra (I, 4)
).
Gizon gazte batek mehe galdetzen du ostatu batean. HbEgia 36.
Zertako manatzen daizku elizak barura eta mehea?CatJauf 88.
Egun barur, bihar mehe. / Sortuz geroz ez dut uste / hertzea duela bethe. Ox 102.
Alabainan jana xuhur: / bethi mehe, usu barur. Ib. 121.
azpiadiera-2.2
2."Pris substantivement, la partie maigre de la chair. Emadazu niri mehetik, etzaut gizena lakhet, donnez-moi, à moi, du maigre"H.
azpisarrera-1
LODI-MEHEv. lodi.
azpisarrera-2
MEHE HARTU. "
Me artu, mirar con indiferencia o con desprecio [...], tomar por el pito de un sereno o coger de primo"SMEiTec1 146n.
"
Ezta pozik juan, me-artu dabela pentsau dau ta
"Ib.(s.v. barauts
).
azpisarrera-3
MEHE-EGILE. Abstinente.
Mehe egile horiek etzirena harrak bezain gizen?"Abstinent"
.ArdoySFran 221.
azpisarrera-4
MEHE EGIN (L, BN, S ap. Lh
; Dv, H). Hacer abstinencia.
"
Mehe egitea, faire maigre"Dv.
Zer adinetan hasi behar da mehe egiten?CatJauf 88.
Barur eta mehe egiteko moldeak. Lap 348 (V 159).
Ogi joiten bezala aphez bat hasi zen / mehe pür behar zela ikhasi egiten. // [...] Pribatü behar dügü gizenetik aurthen. Xikito 2.
Zerua beartzeko ein bear dala mei. "Hay que hacer abstinencia"
.OrEus 248.
v. tbn. Dih GirLeg 84.
azpisarrera-5
MEHE-EGUN (L, BN, S ap. A
; Dv, H). "Jour maigre"Dv.
"Día de abstinencia de carnes"A.
Ez du mehe-egunean / sartuko [...] / xingar-hezurrik eltzean. ElzbPo 196.
Barur egunak mehe egun dire fededun guzientzat. CatJauf 88.
Mehe egünez etzen Santa Grazialat agertzen. Const 37.
Mei-eguna diagu etxean maizegi. OrEus 39.
Guk aragi dugularik, me-egun. (AN-erro)'Aragia bakanetan izaten eta orduan Eliz-legez edo eritasunez, ezin jan'
.InzaNaEsZarr 2255.
Me-egunian gizen yaten duena, zerurako ez da ona. (B). Ib. 2062.
v. tbn. Lap 348 (V 159).
azpisarrera-6
MEHE IZAN . (Aux. intrans. bipers.)."Maigre, insuffisant. Hanbat nekheren saritzat ematen dautazu esker mila bat. Mehe zaut, [...] cela me semble maigre"H.
azpisarrera-7
MEHE JAN. "
Mehe egitea, iatea, faire, manger maigre"H.
v. MEHE EGIN. Ago lo ta jango duk me. EtxdeJJ 149.
Egin zak lo ta jango dek me, izan arren bi neskame. EZBB I 85.
azpisarrera-8
MEHEKO.
azpisarrerakoSense-8.1
a)"Qui est du maigre. Meheko gauzak, les mets maigres"Dv.
Meheko gisan egiteko, ez eman xingarrik eta urinaren plazan emazu olioa. ECocin 23.
azpisarrerakoSense-8.2
b)(El) que guarda abstinencia.
Lagun batek hirriz eta trufaz erraten dio: meheko zare holatan?HbEgia 36.
Hanbat gaxtoago, erraten dio mehekoak. Ib. 36.
Mehekoak ez direnentzat ere badela astean ortzirale bat. Eskual 24-1-1913, 2.
azpisarrera-9
MEHEKO EGUN. Día de abstinecia.
v. MEHE-EGUN. Meheko-egunetan ez / ez jan haragirik. Misionetako 22 (ap. DRA
).
azpisarrera-10
MEHE-MEHE . (Forma con reduplicación intensiva).
azpisarrerakoSense-10.1
a)"
Me mea, delgado"Lar(s.v. manto
).
"
Me mea, delicado, delgado"Ib.(s.v. metralla
).
Eun me-mez eta sedaz txit ederki apaindutzen zana. Lard 418.
Zirauna legezko saretxalopa [...], me-meiak eurak. AgKr 37.
Eguzkiak [...] Jaizkibelgo tontorraren lepoan urrea bezelako argi leiñuru me-meebat utzi-ta. LhYol 33.
Argizari-ttalo me-meaz. OrTormes 19.
[Erlojugiña] me-mea etorri zan; orain, ordea [...] lodi xamar arkitzen zan. AnabUsauri 7.
Narruzko amantal me-me ta birrist argi egitebana. KkAb II 14.
Zurgin-lerroak ikusi ditut mei-meiak amaraun-sare antzo. OrAitork 259.
[Taloak] mehe-meheak eta ongi erreak. OskKurl 94.
v. tbn. A BGuzur 154 (mee-mee).
azpiadiera-1.1
(Uso pred.)."
Zabaldu mée-mée, extiende muy delgado"IzArOñ.
Esnetarako artoa, me me zeñek ebaki?AgG 28.
azpisarrerakoSense-10.2
b)(Viento) muy cortante.
Me-me jotzen zun aizeak betik gora. EG 1958, 34.
azpisarrerakoSense-10.3
c)(Voz) muy aguda.
Umetxu baten abotsa irudian bereak: me-meia, fin-fiña. BilbaoIpuiB 186.
azpisarrera-11
MEHE-MEHEA.
azpisarrerakoSense-11.1
a)En capas delgadas, finas.
Ur hartaz bustitzen dira abere azpiak, mehe-mehea hedatzen diren arabera samats-tokian. DvLab 160s.
[Pasta] hedatzen duzu mehe-mehia makhil biribilarekin. ECocin 43.
azpisarrerakoSense-11.2
b)(Ref. a los labios). Hirria ezin gehiago atxikiz, ezpainak mehe mehea, erran nion beraz: [...]. BarbSup VIII.
Batixta [...] hortzak hirrikan zagon, ezpainak mehe mehea. Ib. 130.
azpisarrera-12
MEHEN-MEHENEAN. En lo más delgado.
Intxaur-ondoaren gerriak meen-meenean daukan tokian neurtzen ditu 4 metro. EgutTo 3-1-1918 (ap. DRA
).
azpisarrera-13
MEHETAN GELDITU. Quedarse en nada.
Joanbolai ta irrigilleak al kabo gelditzen dire meetan; aize anitz ta funtsa guti. '
Los casquivanos y burlones al fin se quedan en nada'
.(139)LE-Ir.