Tr. Documentado desde principios del s. XIX en textos meridionales, casi todos de carácter popular. En DFrec hay 9 ejs. Hallamos la forma de part. buelta en unos versos vizcaínos.
sense-1
1.
(V-gip (-au), AN-gip),
bueltaRef.:
EtxbaEib(bueltau);
ElexpBerg;
GteErd 63
. Volver, regresar. "Bide erdittik bueltau zan ukat eiñda" Etxba Eib. "Beiñ okerra artu ezkero, bueltatzia gatxa" Ib. "Volver, regresar. Ameriketara joan zan da etzan bueltau" Elexp Berg. "Bueltatu gitezen le(he)ngo galderara (AN-gip)" Gte Erd 63 (junto a berriz ere hasi e itzul de otras zonas). v. itzuli. Bueltatu zren bere erriara berze bide batarik. HualMt 2, 12 (Samper bueltatu; Echn itzuli).
Teille-posture egin da / juan Bizkargire. / Andikan bueltatu ta / Taberna-barrire. EusJok II 93.
Txalupa txar batian / guaz itxasora, / legorrik azaldutzen / eztan parajera, / jakin be bueltatuko / geraden etxera. Arrantz 98.
Ejitotik bueltatu / ziran Israela. Xe 158.
Gañera bueltatzeko / jendea beldur zen, / etxera juanak dira / kamiñoak neurtzen. JanEd I 57.
Eta zuk, Iñaxio, gu bueltatu artean kontu egingo diyozu etxeari. MocDamu 7.
Gaztiak eraman zion / lenik bueltatzian, / bañan zarra aurrera / danak bukatzian. EusJok 116.
Aurrena errira bueltatu ta etxekoai ta ezagunai agur egin bear ziela. AZavala( inGoñi 7
).
Mutil gizarajoa negar-malkoa zeriola bueltatu zan bere tokira. Salav 77.
Arrazoiakin ai da izketan / mendia probatu duna, / ustez goiz erten etxetik baña / bueltatzerako illuna. UztSas 80.
Pixka batean arnasa bueltatu eziñik. Albeniz 36.
Etxera gustorago etorri edo bueltatu giñan.Ib. 54.
v. tbn. BBarand 118. AZink 161. Gerrika 267.
(Trans.).
Hacer volver. Nere iriyak Frantziyarako / gogo txikiya daukate, / bire erditik bueltatu ditut / nola baitagon aparte. Tx B I 237.
sense-2
2.Volverse, girarse. Bueltatruk edo utzulirik arengana erran zaun. HualMt 16, 23 (Samper itzuli).
Eta nai diyo bridetatik eldu, bañan Baiardo bueltatzen zaio atziaz eta tiratzen dizka pullankazo bi. Bil 164.
Orrenbeste erronka Pardillak / entzun ebanien, / buelta zan besterantza / formalidadien. EusJok II 122.
Bueltatuta mutil gaztiak / begira dauzkat atzian, / neroni berriz neskatx ederra / ta gauza pranko etxian. TxB I 71.
Bueltatu ta begiratu nion aitari. BBarand 61.
azpiadiera-2.1
Volcarse. Kurban bueltatzen asi zanian / ardatza zitzaion autsi, / adios gure karroza ederra / bere neskatxa ta guzi!TxB I 249.
azpiadiera-2.2
(Trans.).Girar, volver (hacia). Ots, bada, Andrea, gore defensiua, buelta betza gutra orren miserikordiazko begi korik. Mdg 159.
Aitonak bere burua bueltatu ta esan zuan: --Ara, emen zetorrek mutilla!UgaldeIltz 39.
Baña beste batera / Bueltatu begiak.Auspoa 39, 58.
azpiadiera-2.2.1
Hacer girar. Eltiari sepulturara, bueltatu zion edo azkatu zion arria. HualMt 28, 2.
Baño bueltatzen etzan erreza / ango zarrallaren giltza. TxB III 20.
azpiadiera-2.2.2
Eta jentillek esa' ementzion urdûn: "Nei atzaparrik bueltauko din gizonik bada, atâ deilla". "Que me doble [...] los dedos" (G-goi). JMB Mund II 129.
azpiadiera-2.2.3
Revolver. Desgrazi batek Antxon askori / bueltatu ziyon barrena, / dozenatxo bat bertso jartzeko / eman dirate ordena. TxB I 247.
4.Devolver."
Auto txarra saldu doste ta bueltau ein biot
"Elexp Berg. .
Bueltatzeko denboran / atzera eskuak, / zorra eztu pagatzen / auzoko juzguak. FrantzesB I 47.
Gatza egitan bada geza, zerekin bueltaten zitzaud saboria?"Con qué se le volverá el sabor"
.HualMt 5, 13 (Samper itzuli).
Koneki xunto oiltan daud karta, ele liztareki oiltu zaitadana; ez badu nai, astra bueltatu edo gidatu, eztaitad faltarik egiten. Mdg 146.
Bueltatu eman zidan diruaren ordaiña eta aurrera.BAyerbe 74.
Gero, berriz ere dirurik ez erriak bueltatzeko, ta mendiak saltzera atera.JAzpiroz 70.
azpiadiera-4.1
Ni arrituta gelditu nintzan itz aiek esatearekin, baiña ez nion itzik ere bueltatu berari.BAyerbe 164.
sense-5
5.Traducir. Erdiren diola seme bat, zoini izaren dabei izenez Emanuel, zoinek bueltatruk nai du erran Jangeikoa goreki. HualMt 1, 23 (Samper itzuli).
sense-6
6.Recobrar. An ibilli ziran biargin guztiak [...] senera ekarri eziñik. Alako batian arnasia bueltau eban. SMZirik 75.
sense-7
7."Idiskoak estali arren ernari gelditu ezta gero, berriro umesketu behia. Bueltau ein dda, antzu urten dosku
"Elexp Berg. .