Tr. Documentado en textos septentrionales desde mediados del s. XVIII. Hay algunos ejs. meridionales del s. XX. En DFrec hay 13 ejs. de itzulika y 1 de itzulka, todos ellos meridionales.
sense-1
I.(Adv.).
azpiadiera-1.1
1.
(L-sar, BN; H),
itzulka (H)
Ref.:
A;
GteErd 218
. Girando, dando vueltas."
Makhila buruaren gainean itzulika erabiltzea
"H.
"
Burua itzulika ari zako (BN-arb)"GteErd 218.
Bekhatutik kofesiora, kofesiotik bekhatura itzulika dabiltzanek. Dh 449.
Yainkoa adoratu behar zen itzulika ibiliz. HbEgia 71.
Abiarazi ezkilak itzulika. Prop 1904, 179.
Plazan ikusirik mutil eta neskato gazteak birazka zabiltzala halaxet, jauzi, itzulika. JEBur 79.
Hamar bat airetako aleman [...] gure buruen gainean itzulika han zabiltzan. ZerbGerlan 87.
Kanpoan itzulika zabiltzan bi muthiko gazteak. JEtchep 99.
v. tbn. Ox 103. Mde HaurB 100. Larz Iru 134.
azpiadiera-1.1.1
Girando, volviendo(se)."
Itzulika dabila haizea
"Dv.
Begiak bazter guzietarat itzulika darabiltzatela. Dh 224.
Haste da [...] kadiran itzulika. HbEgia 143.
Begiak, itzulika, makurtzen ditu. BarbSup 94.
Alde batera ta bestera buru-itzulka zebillen. TAgUzt 303.
Tresna berri haundi horiek ez dute maite leku ttipian beti itzulka ibiltzea, horiek behar dituzte lur eremu zabal haundiak. LarreArtzainE 41.
v. tbn. Or Mi 150 (itzulka).
azpiadiera-1.1.1.1
(Fig.)."
Itzulika dabila zure gogoa
"Dv.
azpiadiera-1.1.2
(Dv),
utzuluka (R ap. A). Rodando; revolcándose."
Harria itzulika goan da
"Dv(s.v. itzuli).
"De tumbo en tumbo (caerse)"A.
Eta lurrerat eroririk itzulika zebillan haguna zarioela. HeMc 9, 19 (Lç, HeH iraulzkatzen, Dv ihauska, Leon ihalozka, Or iraultzizka).
Ihauska, itzulika, hatzka [astoa phentzean]. Gy 86.
Lerratu eta herrestaka eta itzulika pentzeari behiti peko sasiraino yuan ziauk. Zub 75.
azpiadiera-1.1.3
"Au fig., par tours et détours. Itzulika zabiltza; mintza zaite garbiki eta egiazki
"H.
azpiadiera-1.1.3.1
Indarka edo itzulika, hurriki baizik ezin edek.HU Aurp 219.
azpiadiera-1.2
2.Haciendo ciertas florituras al cantar. Nola zarabillkan boza / Gora behera itzulika. "Il faisait des passages" [= 'certain roulement de voix qui se fait en passant d'une note à une autre']. Gy 79.
sense-2
II.(Sust.).
azpiadiera-2.1
1.
(H). Rodeo, circunloquio. Et-etzakizkidala abia itzuliketan. "N'allez pas avec moi par des détours"
.Birjin 299.
Bertze zenbaitek itzulika eta gorde-joko gehiago dute. HUAurp 82.
Eta nola ikasiak oraiko gerlatiarrik argituenen itzulika guziak!EOnAlm 1905, 29.
(ap. DRA)Elhe hanitz, itzulika, harat-hunat, estakuru. JEBur 170.
Hoek erran aitzinean hameka itzulika egin-araziko diozkatzu zure mihinari. EgutTo 18-11-1924 (ap. DRA
).
azpiadiera-2.2
2.
(H). Vuelta."
Gure etxearen inguruan egiteintutzun itzulika hoiek
"H.
Jendea ohi baino gehiagoko itzulika batean, hara hunaka bazabillala. Prop 1912, 293.
(ap. DRA)Nola arranoa [...] hala gure kantariak, goreneko bere itzulikak, bulhar bethez zerabilzkan. LanderRIEV 1912, 556.
azpiadiera-2.2.1
"
Lurraren itzulika, la rotation de la terre"Lh.
Bere itzulikatik gelditzen balitz noizbeit [mundua]. JEBur 42.
azpiadiera-2.2.2
Revolución (de un motor). Lasterragotzen du oraino ene lagunak motorraren itzulika. JEBer 25.
azpiadiera-2.3
3.Curva. Badioa [kalexa] abiatu tokirat, itzulika guzien gatik. HbEgia 146.
azpiadiera-2.4
4.Vuelco, revolución. Erreg' Enperadore et' Errepublika, / xuxen, makhur, nahaste, zenbat itzulika!ZbyRIEV 1909, 229.
azpiadiera-2.4.1
Vicisitud. Deus ez da mundu hau; deus ez dire hemengo itzulika guziak. HUAurp 124.
Bere itzulika guzien ondoan. Ib. 149.
Lur huntako itzulikez. JEBur 166.
Hunat zer itzulikak ibili zituen Lutxokik Ondikolaren ondotik. ZerbGH 1923, 87.
Traidorekerietan / zonbat itzulika!Etcham 222.
Komedia jostagarriaren itzulika guziak. Herr 14-1-1965, 2.
azpiadiera-2.5
5.utzuluka (R-uzt ap. A). "Lucha a derribarse" A.
azpiadiera-2.6
6."Fonctionnement, mécanisme. Erloia horren itzulika nehork ez du ezagutzen
"Lh.
azpiadiera-2.7
7.Giro lingüístico. Zer hitz eta itzulika irringarriak ateratzen diren haren ahotik. Zub 66.
ITZULIKA-INGURUKA.
"Itzulika-inguruka jotzen tute eskilak (AN), tocan las campanas bandeando" Inza Eusk 1926 (3-4), 16. v. itzulinguruka.
azpisarrera-2
ITZULIKA-ITZULIKA.
azpisarrerakoSense-2.1
a)"Itzulka itzulka erretzen da oilaskoa gerrenean [...], en tournant, tournant. Itzulka itzulka dabila ardi burtxoratua" H.
azpisarrerakoSense-2.2
b)Volviendo, retrocediendo.
Marchand eta beltzak beren lanari utzirik, itzulika-itzulika bideari lothu. ZerbGerlan 60.
azpisarrera-3
ITZULIKA-MITZULIKA.
Dando vueltas. Itzulka, / mitzulika, / ikusten du Balujanek / lepo gaina Gardianek / haragi bizi duela. Ox 104.
azpisarrera-4
ITZULIKAN.
Rotando. Horietarik 50 joanen ziren lehen igandean Katedraleko meza-nausi bezperetako, beste bi 50ekoak semenarioko mezarentzat geldituz eta hiru taldeak holaxe itzulikan aldizka.LarreArtzainE 166.
azpisarrera-5
ITZULIKA-ZANGOKA.
"Utzuluka-zainkuka (R-uzt), dando vueltas" A.