Etim. Del gasc. bachère . En zonas guipuzcoanas hay tbn. bajera, con [x].
sense-1
1.
(S; SP, Urt I 16, HtVocGr 435, Lar, VocS, Lecl, ArchVocGr, VocBN, Gèze, Dv, H),
batxera (AN, L; Lar)
Ref.:
A (batxera); Lrq
. Vajilla."Meuble, vaisselle"SP.
"
Baxera alhasea
"Ib."Vaxilla, vasos, platos, etc., que sirven a la mesa, maiontziak [...]. Item, batxera, baxera
"Lar.
"Vaisselle; futaille"Dv.
"Vajilla, olla"A.
Cf. Peillen inVocS 144: "Orain gure euskalkian ontziak da erabiliena". Tr. Documentado en la tradición septentrional; al Sur se encuentra en EgiaK . Tbn. lo emplea Aresti. En DFrec hay 3 ejs. de baxera .
Berrogeta sei bandera peleakoak, / arkabuz da pistola muniziñokoak, / Arzobispoen oea, Prinzipen baxera / gureak ekardezan lepoaz etsera. EgiaK 88.
Ekharri zerautkatela egun batez errege Kotys hari present handi bat, baxera eder bat. Ordea hautskorra, lurrezkoa eta beirakizkoa. Ax 288 (V 192).
Baigorrin baxera lurrez, nik haragei nuenean urrez. "A Baigorri la vaisselle est de terre; lors qu'on parlait de m'y marier, elle était toute d'or"
.OPr 66.
Ezta beraz emütskeriarik gü bara ahal gitzanik gure khorpitzaren, gure arropen, gure baxeraren ikhüztetik. ArchGram 35.
Boketa-latsera edo baxera garbitzera zoakela erranen zuen gure Amaxo zenak. BarbSup VII (v. BAXERA EGIN).
Ba eta asarrean mahaina uzkaildurik, baxera guzia puskatu eta xeakatu zen. Zub 107.
Eta xure esku pollitak ez dituxu andeatuko xurrutategian baxera ikuzten. Ib. 62.
Zer nahi puska bazeramatela; haratekoan: harri, egur edo zur, ilhe, azienda, ilhar, ikhatz, burdingei; hunatekoan: oihal, baxera, tresna, xokolet, tindu, itze, olio, arno, eta holako!LfMurtuts 1.
Erregalatu nizun / zilarrezko baxera. ArtiMaldanB 222.
Lehenik baxera garbitzeko eta lan larrietako hartu ginuen. LarzIru 104.
Baxerak lehenik, eta jatsarekin sukalde-ezkaratzak sosa bezain garbi atxik. LarreArtzainE 70.
sense-2
2.
(G, AN, BN, S ap. A),
batxera (L, AN ap. A). Cada una de las piezas de la vajilla."Olla, vasija de tierra"A.
Etxe handi batean alabaiñan badire ez xoilki urrezko eta zilharrezko baxerak, baiñan oraiño zurezkoak eta lurrezkoak ere. He2 Tim 2, 20 (TB baxera; Lç, TB, Dv un(t)zi, Ker, IBk, IBe ontzi
).
Baxera hainitz gabe egiten bazkari. HbEsk 186.
Baxera handi gauza on gutiz betheak. HbEgia 129.
Zaurietako zorne usaindua baxera muthur batekin karrakatuz eta khenduz. 'Testa'
.(Iob 2, 8)ZerbIxtS 32 (Dv eltzeki puska batez, Ol eltzeki bat artuta, Ker teilla-zati bat arturik).
sense-3
3.Arcilla, barro, material de cerámica.v. BAXERA-LUR. Drainak dira baxerazko tutu batzuek, muthurra batak bertzearen barnean sartzen dutenak. Dv Lab 112. Ikhusi ditutzun bezala oinetako erhiak, pharte burdinaz eta pharte baxeraz. Dv Dan 2, 42. Burdina eta baxera. Zby RIEV 1908, 766.
sense-4
4."Fûtaille"Dv.
azpisarrera-1
BAXERA EGIN.
Lavar la vajilla. Aitarekin emanik zerbeit errepika, / Lehenago bezala, zuk garbi, nik xuka, / Biek eginen dugu baxera otoitzka. Iratz 159.
Zurekin egiteko, zurekin, baxera. Ib. 159.
azpisarrera-2
BAXERA-LUR.
Arcilla, barro, material de cerámica. Ikhusi ditutzun bezala oinak eta erhiak, pharte baxera lurrez eta pharte burdinaz; erresuma ere erdiazkakoa izanen da, nahiz burdin ethorkitik den ilkhitzen, ikhusi duzunaren arabera burdina, baxera lurrarekin nahasia. DvDan 2, 41.