1.
(L, BN, S; SP, Dv; -nalG-azp, Sal, R; Lar(
-ñal
), Añ(
-nal
)),
einahal,
inalRef.:
A(
egin-ahala
);
IzR 402;
ZestErret(
egiñalak in
)
. (Lo) posible; empeño, esfuerzo.(Empleado frecuentemente en la expresión eginahala(k) egin
)."(Todo lo) possible [...], egiñal guzia
"Lar.
"Esmero"Añ.
"Procurar, hacer diligencia, (c.) eginala, alegiña egin
"Ib."
Eginála éginen diár (R-is), haré lo posible"IzR 402.
La trad. "faculté, pouvoir de faire" que da Duvoisin y recoge Azkue, no parece referirse a otra acepción, a tenor de los ejs. que aduce. v. ahalegin. Para los ejs. del tipo nik egin ahal guztia v. ahal (IV). Tr. Documentado ya a finales del s. XVI, se emplea tanto al Norte como al Sur. En DFrec hay 16 ejs. de eginahal, 3 de eginal, 2 de egiñal y uno de egiñaal .
Asegura bedi, Jauna, eginalik <-allic> estalzen <ez-> eztuela karta bidaldu duenak.
CartEsp
445.
Eta zuk ene aingeru / Begiraille leiala, / Ziñez enplega ezazu / Zeure egin ahala. 'Poder'
.EZEliç 76.
Iainkoaren benediziñoa ezten lekhuan nihoren egin ahalak ezpaititezke suma. Harb 136.
Ezin daidienak nahi bezala, begi egin ahala. "Ce qu'il pourra"
.OPr 588.
Egin ahala eginen dut debozioneari itxekitzeko. SPImit IV 4, 4.
Egin dut egin ahala haren beldurraren zure bihotzaren barnian sar-eraziteko. TtOnsa 158.
Egizu eginala, eta egor bereala.
CartBasa
131.
Nahi dut egin dezaten egin ahala, bitartean ordea berandu zaie. ES 181.
Zure egiñ ahal guziak egitzu zeruko erresuman lekhu baten izateko. Ch III 58, 7.
Uhuren jardiesteko egin ahalaren egitia. Mst I 1, 4.
Nekaldi guzietan egin-ala egiten dutenak. MbIArg I 209.
Aien guzien egiñala baño geiago beti merezi duela. CbEg II 34.
Ez dutela zeren kondatu bere egin-ahal flakoen gainean. Lg I 214.
Ein ahalak oro eiten tizi. AR 28.
Egin behar due egiñ-ala eren aldetik dotriña ikasteko. Ub 197.
In bada inala. (248). LE-Ir(s.v. in
).
Egiñ alak eginda bere. MgCO 293.
Egiñ al guzia egin bazuan ere. AA II 215.
Horien egin ahal guziak asko aldiz alferretan doazi. Dh 200.
Egin ahalak egiten baditugu ihes egiteko. Jaur 123.
Ikusi dira ondo beren egiñ-alak. IztC 242.
Egin alak egin zituzan sartuteko. UrMarIl 69.
Ez esan oiekin, ez lengo egin-alakin iritsi zuen Jesusi pakean uztea. Lard 452s.
Azken egin-ahalak egitea. DvLEd 237.
Garziak bere egin ahalak egin zituen lan hortarik Iñazioren gibelatzeko. Laph 17.
Egin dualarikan / egiñalik aski. Xe 183.
Alperrak izan dira egiñ alak danak. ABAmaE 273.
Enperadoreak egin ziozkan egin-ahalak bere jainkoen adorarazteko. JnnSBi 175.
( s. XX)Zuzenki eta gizonki egin-ahalak oro egin ditu beti. HUAurp 168.
Atzeneko egiñalaz igo eban zerbait gorago. EchtaJos 339s.
Iru aldiz etxeratzeko eginalak egin. AArdi 141.
Egiñalak egin-arren. KkAb I 80.
Egiñala baño lan geiago eragiteko. GMantLEItz 62.
Zazpi egin ahalak egiten zituen bada. BarbSup 34.
Santa Cruzen izena nola belztu egiñalak egiñ arren. OrSCruz 107.
Egiñal latz askoen bidez. LdiIL 62.
Egin bear du bai egiñala [...] bear dituen gauzak biltzeko. IrYKBiz 132.
Bere egin ahalak eginen zituela Juduen alde. ZerbIxtS 73.
Bere zazpi egin-ahalak egiten ditu barnerat utz dezatentzat. MdePr 103.
Egiñalak eginda ere naiko lana baziok. AnabPoli 42.
Ontan saiatu zan ahal guzizaz, eginalik bizkorrenez. ZaitPlat 89.
Gizon xoilaren egiñalak uste den baiño gutxiago dezake. VillJaink 171.
Gure egin ahalak egin ditugu Gizonaren agerian ezartzeko. ArdoySFran 281.
Egiñal danak egiñagatik / bat benik ez nun aurkitu. AZink 154.
Da, egiñalak egin, ez zituan lortu al izan da. Gerrika 219.
Inon makurrik ikusten baldin badut, orain hizkuntza egungo premietarako egokitzeko darabiltzagun eginahaletan ikusten dut. MEIG VIII 103.
v. tbn. Hm 168. Gç 193. He Gudu 83. AstLas 36. CrIc 111. Xarlem 663. Monho 66. VMg 54. Añ CatAN 72. Gco II 88. Astar II 134. Zav Fab RIEV 1907, 533. CatB 46. Echag 52. CatLuz 41. MarIl 120. UskLiB 68. Hb Egia 17. Arr GB 17. CatS IX. ChantP 392. JanEd I 14. Bv AsL 144. Elzb PAd 48. Zby RIEV 1908, 88. Elsb Fram 72. Ip Hil 210. Ag AL 86. Mdg 136. EusJok II 153. Inza Azalp 90. Muj PAm 76. Ox 52. Altuna 24. FIr 184. Zub 34. Etcham 36. Tx B II 81. Yanzi 50. Eguzk GizAuz 187. JEtchep 60. Arti Tobera 279. Izeta DirG 48. Osk Kurl 199. Larz Senper 82. Salav 102. NEtx LBB 121. Olea 29. Mattin 80. Uzt Sas 57. Berron Kijote 176. Alkain 55. Larre ArtzainE 274. Albeniz 261.
azpiadiera-1.1
Baña, egiñalak-ein ez eben billatzen durorik. SMZirik 54.
azpiadiera-1.2
eginahala. Egiñala guziya / egingo dizut nik. TxB II 103.
Elizgintzaren alde egiñala guzia egin bear zala. SMitxAranz 169.
sense-2
2.
+egial. Potencia, facultad de hacer. Ematen ditu [penitenziak] bekatuaren anditasunari eta bekatariaren egin-ahalari begiratzen diola. Ub 209.
Nundik jatorke indar, edo egial au?CrIc 169.
Konfesore jakintsubak begiratuko deutse bakotxaren biotz ta eginalai. Ib. 103.
Arima onek daukaz iru egial, zenzun, edo potenzija. Astar I 28.
Animen salbazioagatik sakrifikatu zituen [Jesu-Kristok] bere indar, egiñal, pensamentu, obra eta bere izatea. AntJesBi 113.
azpisarrera-1
EGINAHALA . (Adv.).Todo lo posible; con todas las fuerzas.
Cf. Lar: "Batalla campal, batalla egiñala, diandez diande"; cf. tbn. Etxba Eib: "Eiñ-ala (modo adv.), tanto como pueda hacerse, a discreción. Matio Eiñ-ala esaten zetsen bati, eiñ-ala biar beti eukitzia zalako bere arrokerixia". Para laister egiñala (Or Mi 120), alde egin-ala (Etxde JJ 151), galde egin-ala (Zait Plat 128), kontuak egin-ala (Erkiag BatB 71), etc., v. AHALA (s.v. 2 ahal). Tr. Documentado desde mediados del s. XIX, generalmente en autores de la tradición septentrional.
Bihotzez egin ahala / Madarikatzen nuela. Gy 219.
Egin ahala lanean hari gare etxeko guziak. HbEgia 20s.
Mentu onak billatzen / saia egiñala. PE 130.
Egin-ahala lagundu zuen. JnnSBi 39.
Egin ahala klarki. (In Lap pról.
).
Beti seta txarra, / ari da egiñala. AzpPr 72.
Bethi arizan behar haatik ephe hortan, erran nahi deat egin ahala eta ixilik. JEBur 114.
Pirka pirka zoazin, inahala azantza guti eginez. LeonGH 1924, 301.
Egin ahala pipa eta pipa. BarbSup 35.
Ein-ahala kontsolatu. Etcham 227.
Inhala, bururik altxatu gabe. Zub 98 (91 egin ahala
).
Bethi begiratu zituzten egin-ahala herriko intresak. LfMurtuts 23.
Begiak egin ahala zabaldurik. JEtchep 25.
Egin ahala bilatuz beti / familiako bakia. Mattin 77.
Bertso auek egin ala gipuzkoeraz jarrita daudela. XaEzinB 60.
Eta esan dit: "Oraiñ / saia egiñala!" . Olea 75.
Lurra ardi ungarriz ongi hundurik eta inahala prekozionerekin ereiten dut.Etchebarne 41.
Ni joatekotan, egiñala al badet irabaztera joango nauk. Albeniz 115.
EGINAHALAZ. Todo lo posible; en la medida de lo posible.
Edozein gudutarik egin ahalaz aparta beitea. Harb 441.
Bertzek-ere ohora zezaten egin ahalaz entseiatzen ziren. ES 165.
Bethi egin ahalaz gure beithan pensamendü hunak erabiliz. CatLan 67.
Ein-ahalaz guziek / Detzagun ohora. Monho 90.
Egin alaz bekatuek gogora ekartea. AñCatAN 47.
Egin ahalaz egün oroz Meza enzün ezazü. UskLiB 74s.
Egin-ahalaz bermatu behar da atheka txarretik ilkhitzera. DvLab 158.
Saiatzen da egiñalez. Xe 238.
Munduan egin ahalez / emotzue graziak. (In SMitxAranz 198
).
azpisarrerakoSense-3.1
"
Ene eginahalaz lagunduko zaitut, je vous aiderai de mon mieux"Dv.
Bera bakarrik Gorputz ta Arimeko egin alaz adoratzea. AñCatAN 36.
azpisarrera-4
EGINAHAL BIZIAN. Con todas las fuerzas.
Egiñal bizian, beraren jarraian ekiten zioten. ElizdoEEs 1925, 213.
azpisarrera-5
EGINAHALEAN (V, G-bet, AN-5vill)
Ref.:
AEY III 325;
GteErd 2
. "
Eginalean da euria (V)"AEY III 325.
"
Egiñalian ari da (G-bet), está haciendo todo lo que puede"Zt(comunicación personal).
"
Egiñalean darame (AN-5vill)"GteErd 2 (junto a oso bizkor, azkar, aguro de otras zonas).
Cf. EGINAHALETAN, EGINAHAL GUZTIAN. Tr. Documentado en autores de la tradición meridional desde mediados del s. XVIII.
Bildu bear du, egin alean, bere bihotza. MbJBDev 107.
Ontzi erdi-autsiari egin-alean lagunduaz. Lard 528.
Ekiñ zion [...] animen onera ere egiñ-alean begiratzeari. AranSIgn 89.
Sartu zan egiñalean ondarrera. AgKr 64.
Begira nola dijuan egiñ-alan, zezena atzetik duala. UrruzZer 143.
Egiñalean aritu arren, uts eta putz-askoa atera zitzaidan. LdiIL 32.
Orok egiten dute lan egiñâlean. "Según su capacidad"
.OrEus 275.
Arnas batean zijoan egiñalan eskalea. TAgUzt 255.
Jatorrizko auleria ori egiñalean erremediatzeko. VillJaink 132.
Bularka dagi egiñ / alean. "Esfuerza, opone el pecho"
.GaztMusIx 121.
Danak ixil-ixilik / ta egiñalean. UztSas 97.
Propaganda egiten dau / etxura apalean, / konbentzitu gurean / gu egiñalean. FEtxeb 150.
Bereizkuntzak gehi ez daitezen eginahalean saiatuz. MIH 141.
v. tbn. Muj PAm 22. EA OlBe 97. SMitx Aranz 95. Etxde AlosT 48. Anab Poli 102. NEtx LBB 66. Berron Kijote 146.
azpisarrerakoSense-5.1
Biotz osotik otoitz / gure egiñalean. Echag 267.
Orduan, nork bere egin-alean, igesegin genduen. Lard 470.
Ala ere, onik erten nintzan nere egiñalean. AZink 105.
azpisarrera-6
EGINAHALETAN (egiñaletanAN-gip, egiñalatanG-azp). Con todas las fuerzas; a toda velocidad.
"
Egiñaletan dioa (AN-gip)"GteErd 2.
"
Etzan egiñalatan iya egunero ibiltzekua
"ZestErret.
Cf. EGINAHALEAN. Aterpekoak baziarduen egiñaletan Berrio-Otxoaren bizitzea ereztuten. AgKr 98.
Ekaitza indarrean eta egiñaletan gañera badatorkio. AgG 152.
Eta egiñaletan an joan zan Pernandoren billa. MujPAm 59.
Egiñaletan saia gaitezen. SMitxAranz 96.
Berengana noa egiñaletan. TxillLet 139.
Arraitxoak arri-azpitik atera ta egiñaletan biurtzen ziran. AnabPoli 14.
Ofizinan egiñaletan ari ziren gauzak antolatzen. IzetaDirG 103.
azpisarrera-7
EGINAHAL GUZTIAN (eginala guztianG-goi-azp, eginal guzietanAN-gip)
Ref.:
GteErd 2
. Con todas las fuerzas, lo máximo posible; a toda velocidad.
Cf. EGINAHALEAN. [Bekatu] oriek egin al guzian bere baitatik edo beregandik kenzen ez dituena. MbIArg I 215.
Gozarotuko du egin-al guztian, adiskiderik amatuena balu bezalaixen. IztC 227.
Egin-al guzian arreba alaitu nai izan zuen. Lard 194.
Goazen bada egiñal guzian bertara. ArrGB 126.
Alabatzera nua / egiñal guziyan. Xe 174.
Abiatu naiz egiñal guztian beregana. IllTestim 27.
Iñal guzian burrukan ari direla. TPKattalin 194.
Lotu ziren nekazariak beren lurrari egin aal guzian. IzetaDirG 111.
An asi zan ezkutari gizajoa bi bideetatik ustutzen egiñ-aal guzian. BerronKijote 189.
azpisarrerakoSense-7.1
Gure egiñ al guztian burua kendu bear genioke. AA III 628.
Nere egin-ahal guzian bilhatu dudala [...] guzien ona. JnnSBi 132.
azpisarrera-8
EGINAHAL GUZTIAZ. Con todas las fuerzas, todo lo posible.
Egiñal guziaz saiatzen zan. ArrGB 16.
Makilakin lurrean jotzen du iñal guziz. TPKattalin 183.
Ogen-ematen zioten egiñal guziaz. IrYKBiz 488.
azpisarrerakoSense-8.1
Alde orotarik eta bere egin-ahal guziaz zu damuztatu zaituen jendeaz. DvLEd 93.
Bere egiñal guziaz ere ezin aurrera eraman zezakean. ArrEE 1882a, 100.