Tr. Documentado tanto al Norte como al Sur. Las formas más usuales son zaurt(h)u al Norte y zauritu al Sur. Entre los septentrionales emplean zauritu junto a zaurt(h)u Etcheberri de Ziburu, Goyhetche, Etchamendy e Iratzeder, y exclusivamante la primera Barbier, Mirande (Pr 189), Xalbador, Casenave (SGrazi 112) y Larre. Al Sur hay zaurtu en Gaztelu e Ibiñagabeitia (en ambos junto a zauritu ). Añibarro emplea la forma zaoritu. La forma de part. zauri se encuentra en Dechepare, Leiçarraga, una carta bajo-navarra de fines del s. XVI y algunos autores meridionales del s. XX, como Jautarkol, Gaztelu, Orixe, Lizardi y Onaindia (en estos tres últimos, así como en la carta bajo-navarra, empleado sólo como adj. en función de complemento predicativo). En DFrec hay 70 ejs. de zauritu y 1 de zaurtu.
sense-1
1.
(V, G, AN, L; SP, Lcc, Lar, Añ, Dv(V, G), H, VocB, ZamVoc),
zaurtu (L, BN, S; SP, Lar, Añ, ArchVocGr, VocBN, Gèze, Dv, H; -thuUrt I 163, zahurtuLar),
zauri (BN, S; Dv(que cita a E), A(que cita a E)),
zaoritu,
zaburtu (H(V))
Ref.:
A(
zauri, zauritu, zaurtu
);
IzArOñ(
sauríttu
);
ElexpBerg;
GteErd 180, 304
. (Vb.).Herir."Espolear, herir"Lcc.
"Herir haciendo llaga","lastimar hiriendo","llagar","ulcerar"Lar,
Añ.
"Acribillar, [...] zahurtu galbaea bezala
"Lar.
Zure iduri ederrak eta maina jentilak / gaizkiago zauri nizi ezi dardo zorrotzak. E 191.
Bihotzian zauri nuzu eta gathibatu nuzu. Ib. 193.
Egin liezoten imajina bat bestia hari, zein ezpataz zauri izan baitzén, baina biztu izan da. "Qui avait eté frapée"
.LçApoc 13, 14 (
IBe
zauritua izan;
IBk
zauria hartu
).
Bata zaurt zezaten, eta berzea hil. LçMt 21, 35 (
Or
zauritu;
He
zehatu,
Tb, Dv, Leon, IBk, IBe jo,
Ip
zaflatü,
Samper
maklukaldistatu,
Ol
sakaildu
).
Haur ere zaurthurik egotz zezaten kanpora. LçLc 20, 12.
Ene bihotz haur zaurt ezazu zeure amorioaren tragazaz. Mat 236.
Mutil gazte bat batalla batean zauritu eta artu zutela preso. BerTrat 114r.
Balea zauritu dugu arpoiñaren kolpeaz. EZMan II 155.
Eskumikuz zaurthua denarekin. EZEliç 105.
Urrikimendu haren puntaz neure arima hain bortitzki zaurthu. Harb 297s.
Presuna haserrekorrak, zuhaitz arantzetsuak bezala dira, eztira ferekatzeko on; nehork uki balitza zaurtzen dute. Ax 290 (V 193).
Hitz eztik mihia zaurtzen eztik. OPr 242.
Krokodilek eztute zaurtzen hekin beldur direnez bertzerik. SPPhil 223.
Dagaz zuen zaurthua [bihotza]. Gç 135.
Zeren hitz luzegiak [...] minberatzen eta zaurtzen dio beharria. ES 134.
Hitz moko bat asko da haren zaurtzeko. Ch III 46, 3.
Leen zauritu didazu amorez nere biotza. LarSAgust 14.
Zük zaurtzen gütüzü eta sendotzen. Mst III 50, 5.
Idoi humiliagarri hark zaurthu zuen Samsonen bihotza. Lg I 234.
Bihotz guzia dolore hunek behar du zaurthu, arrailatu, phorroskatu. Brtc 166.
Eragozten du iñor jotzea, kolpatzea, zauritzea. Ub 178.
Padezituzué gorputz dibinoain errejione guzían, zerengátik guzia zaurituzióte azoteés. LE(
inBOEanm 182
).
Suge ezain batek bere eztenagaz zaurituten eutsala bijotza. MgCO 186.
Zetozen gero beste egaztiak, ta beren moko ta atzaparrakin zauritzen zituzten. VMg 50.
Ikusten danean eriotzturik eta zaoriturik. AñLoraS 115.
Kolpez zaurituta. fBOlg 4.
Gatxak ta oe luziak zauritu eutseezan aragijak. JJMgBasEsc 281.
Ene arima zaurtzen duten gogoeta izigarriak. MarIl 76.
Eta zauritzen dio / txit bizkar-ezurra. ItFab 76.
Estekak zaurthu. ArchFab 83.
Nok orrelan zauritu dau zure semia?UrMarIl 108.
Batek bertzea atakatzen, / zauritzen eta odolstatzen. Gy 279 (319 zaurtu
).
Hitzez ala ezpataz zaurtzazu laguna ozarki. HbEgia 128.
Heien zangoek elgar joiten dute, ez ditezke higi elgar zaurthu gabe. Laph 96.
Franziskoren gorputza bere zauri sagraduakin zauritutzen du Jesusek. BvAsL 410.
Elhorriz khoroatürik eta khorpitza oro zaurthürik. IpHil 187.
Katu batek erpakaz / eskribau bat auzoa / zauritu eban gaisoa. AzcPB 264.
( s. XX)Jausi zirean lurrera ta zauritu ebezan euren esku, arpegi ta buruak. EchtaJos 32.
Zauritu edo eritu genduen gerotako bat. UrruzZer 53.
Aizeak erabiltzean igurtziaz zaurituko ditu [sagar-ondoaren adarrak] ta zaurietan miña jaio liteke. EEs 1916, 253.
Alkar armaz ezin zauritu ebela ikustean. OrTormes 107.
Iruñako guduan biarnesek zaurturik erori zitaken bezala. JEBer 56.
Goiak bazirudian Egunak urrezko azkonez zauritutako norbait. LdiIL 29.
Errizaiak tiroz zauritu ziñaten. TAgUzt 273.
Zuaitza zauritu badezu, galtzeko arriskuan ipiñi dezu. Munita 138.
Zauritu egin dit biotza bere berriak. TxillLet 53.
[Txarriak] zauritu ezkagizan agiñez. BEnbNereA 46.
Zauri nuzu-ta, ba zoaz. "Habiéndome herido"
.GaztMusIx 181 (183 zaurtu, 223 zauritu
).
Zezenak, aldikal, elkar zaurtzen asten dira. IbiñVirgil 98 (88 zauritu
).
Aiñ biotzian zauritzen nau gaiztokeri onek. EtxbaIbilt 479.
Arima zaurtzen ziotela zolaraino. ArdoySFran 173.
[Haur] batto goizean otoak zauritu / dauku bide-bazterrean. XaEzinB 70.
Aren begi-diztiren gezi aaltsuak zauriturik zeudeneri. BerronKijote 161.
Makiña bat lagun il eta zauritu ziguten.Alkain 133.
Nor ausartu duk hi zauritzera?MEIG IX 106.
v. tbn. Zuzaeta 162. Astar II 30. Añ EL2 121. MSIgn 356. AB AmaE 157. Apaol 58. A BeinB 36. Itz Azald 99. Ag G 163. GMant Goi 57. KIkV 68. KIkG 56. Altuna 50. Alz Ram 29. Etcham 162 (57 zaurtu). Enb 38. Anab Usauri 81. JMB ELG 47. Laux AB 97. Iratz 26 (64 zaurtu). EA OlBe 68. Zait Sof 197. Mde Pr 189. Etxde AlosT 15. Arti Ipuin 46. Gand Elorri 39. Osk Kurl 30. Erkiag BatB 147. Azurm HitzB 36. Zaurtu: Hm 51. Arg DevB 225. Tt Onsa 16. He Gudu 150. Monho 112. Myst 17. Dv Lab 3. Arb Igand 155.
azpiadiera-1.1
(B ap. A),
zaurtu (-th-H) . (Aux. intrans.).Herirse, resultar herido; llagarse."
Eria alderdi baten gainean luzeki egonez, zaurthu da, le malade s'est blessé [...]"H.
"
Beti alde batera egonez, alderdi bat zauritu zaio (B), por estar siempre en una postura se le ha llagado un lado"A.
"
Atzapar au berez zaurittu jata
"EtxbaEib.
Zauri baninz larruian, bada atxeter herrian. E 191.
Zenbait aldiz gudu espiritual hartan zaurt gaitezin. SPPhil 23.
Hanbat etsaien artetik nola iraganen naiz zaurthu gabe. Ch III 23, 5.
Agertu zitzaizkon bizkar ezurrak, zorroztu anka len gizena, laztu illea, zauritu bizkarra. VMg 47.
Josetxori zaurittu jakazan anka bat eta beso bat. EchtaJos 64.
An zijoazenak ill edo zauritu egin dirala. UrruzZer 26.
Muxikako Txindorra / zauritu zala-ta. Enb 197.
Eskuen legun au sumatzeko / nor zauritu litekean!OrEus 36.
Langilleren bat zauritu nai ilten zanean. EguzkGizAuz 161.
Guda zala-ta zuritu edo gaxotu zalako ilko balitz.EAEg 3-6-1937, 1754.
Gure ama zauri ortaz zauritu balitza. OrAitork 115.
Aman biotza zauritutzen da / seme bat galdu orduan. BEnbNereA 257.
Oiñak zauritu arren / oraindikan pozik. Ayesta 46.
Lagun mordo bat il edo zauritu ziran. AZink 66.
azpiadiera-1.2
(H) . (Ref. a cosas abstractas).Ofender, dañar."
Egia, Jainkoaren agintzak zauritzea, blesser la vérité, les commandements de Dieu"H.
Zerk ere karitatea eta anaien arteko bakea zaurt, huts, guti eta gibela baitezake. SPImit IV 9, 6.
Erraz da espos-ohearen ez lizuntzea, baina gaitz da espos amudioaren ez zaurtzea. SPPhil 453.
Solas hetarik hurren behiñere konzienzia zaurthu gabe ilkhitzen ez garelarik. Ch I 10, 1.
Sakramendu handi haren saindutasuna zaurtzeko atrebentzia luketenek. Lg I 58.
Ez othe duk bada egundaino zaurthu garbitasuneko prestugune Jainkozko bainan hautskorra. Dh 186.
Ondokoek zaurthu dituzte egia eta izpiritua. HbEgia 8s.
Adimendua zaurthu nahi dute iduriz holako erranek. Ib. X.
Eta zelebratzen da, obengabetasun iñoiz zauritua izan etzana bezela. UrBulaG 554.
Itxi eudela egoera txarrian eta zauriturik alango eretxiya. UrBulaAl 16.
Haren birjinitatia zaurthü gabe. IpHil 90.
azpiadiera-1.2.1
(Aux. intrans.). Zeren orazione egin bazeneza othurunza hartu bezain sarri [...] zure osasuna zaurt liteke. SPPhil 94 (He 97 kalte ekharri
).
Bañan gaxtoegi izan naiz, / niri orai barkhatzeko: / zure justizia justua / hagitz leiteke zaurthuko. Gç 102.
azpiadiera-1.3
(Part. en función de adj. o sust.)."
Zaldi zaurthua, cheval blessé"H.
Gizon zauriaz. "De l'homme navré"LçLc 10, tít.
.Itsuei ikhustearen rekubramenduaren predikatzera, eta zaurthuén delibranzatan ezartera. Ib. 4, 19.
Sobera zaudela errea, zaurtua eta giharran ukitua. Ax 323 (V 214).
Haren zauriz bihotzean / zaurthua nabillala. ArgDevB 226.
Ene bihotz zaurthuaren auhenak. ES 149.
Bihotz zaurthu eta humiliatu bati. Mih 17.
Onen arpegi zauritu ta banatuba. MgCO 54.
Belarri makaldu ta zaurituak. VMg 46.
San Roke gaisuari ta zauritubari. fBIc I 70.
Bihotz egiazki zaurthu eta penitent bat. JesBih 396.
Ehorzteko errekan soldadu zaurthua. HbEsk 13.
Ozkatu eta zauritu guziak sendatzen ziran. Lard 100.
Menbro zaurthua agertzean. Laph 167.
Ezekian zer erantzun zaurituak. AgAL 147.
Gure izate argal eta zaurituak. ItzAzald 177.
Garbittu eutsen betondo zaurittua. EchtaJos 54.
Sahets-hezurrak minberatuak, gibel-aldea zaurtua. JEBur 189.
Illak eta zaurituak zenbat diran. ZinkCrit 53.
Leoi zauritu baten antzera. LhYol 12.
Soldado zaurituen arthatzen arizanik. BarbSup 67.
Zure amari agian deika / zauri ta illotzen artean. JaukolBiozk 83.
Idigi neban astiro kutxa zauritua. "La llagada arca"
.OrTormes 51.
Gune zauritua gatz eta ozpinez bortizki torratzen zakotelarik. Zub 64.
Zaurituak baziran bi aldeetatik. AnabUsauri 73.
Karlistak mutil zauritu batzuk itxi biarra ixan eben. KkAb II 46.
Ixai zaurittu bat yirudik. LauxAB 91.
Zauritua sendatzen jardun zan osalariak.EAEg 13-12-1936, 530.
San Prantzisko zaurituaren eskaria. SMitxAranz 114.
Iztar zauritu arekin. NEtxAntz 138.
Zauritua eta, erran dudan bezala, erdi illa zagon. IzetaDirG 44.
Badagoz banakak lurrean luze, zaurituak nunbait. ErkiagBatB 185.
Gizon asko galdu zan nola illak ala zaurituak. Salav 82.
Zaldun zauritua ikustera. BerronKijote 179.
Nere mando zauritua. Alkain 131.
Prisioneru ta zaurituak.FEtxeb 33.
Bere alabak eta Juanita emaztea lehertuak, bainan ez zaurituegiak, zorionez. LarreArtzainE 75.
v. tbn. AB AmaE 449. Azc PB 179. Ill Pill 22. ArgiDL 35. FIr 148. Lab EEguna 114. Goen Y 1934, 179. TAg Uzt 273. Ol 1 Cor 5, 22. Mde Po 31. Onaind in Gazt MusIx 205. Azurm HitzB 68. Balad 93 (S). Zaurtu: MarIl 59. Jnn SBi 47. Arb Igand 159. Iratz 64.
azpiadiera-1.4
zauri . (Uso predicativo). Errege zauri dela.
CartEspBN
449.
Lesakan zauri dauzkazun iru liberal aiek. OrSCruz 73.
Bañan, ega-baldar baitabil txoria / lurrera-bearka zauri doanean. LdiBB 80.
So-eta an atzi geldi / baitziñan, eta zauri / erori begi otako batean. GaztMusIx 193 (Or ib. 201 zauri ziñan erori, Onaind ib. 209 jaus ziñan zauri
).