Tr. Aunque aparecen formas con esk- o con ezk- tanto al Norte como al Sur, y a menudo alternan en los mismos autores, las primeras son más usuales en los textos vizcaínos (sobre todo en los del siglo XX), entre los guipuzcoanos tienen más o menos la misma frecuencia, y en los septentrionales dominan las segundas. Hay ejs. seguros de -tza en Inza y Anduaga, y de -tze en un texto alto-navarro del s. XVIII, en F. Irigaray y en Txillardegi. Hemos hallado eskatz en E.M. Azcue, Enbeita, Bilbao y Ugalde, y en un texto suletino de la revista GH; en éste último, en Azcue (PB 89), en Oskillaso y en Casenave ezkatz; hay además eskabatz en Prop .
sense-1
1.
(Lar, Añ, Dv, H),
eskaratz (V, G-goi; LarSup, Añ),
eskaratza,
eskatz (V),
ezkatzRef.:
A (eskaratz, eskatz); Ort Voc (eskatza); Iz ArOñ (eskáatza); Etxba Eib y Elexp Berg (eskatza); Holmer ApuntV (eskaratz); EAEL 123. Cocina."Hogar"Lar Sup y Añ."Berba au --eskaratza-- gitxi usetan dogu. Bere ordez koziñea esaten dogu geienetan"BerriatBermeo 388.
"
Ezkaraz, fogón"Baraib 141.
Tr. Documentado en textos vizcaínos (o de autor vizcaíno) ya desde RS; fuera de éstos, el único ej. --no del todo seguro-- que encontramos es el del cantar de Alostorrea.
Milla ollo ill eta / ezkaratzian. (Cantar de Alostorrea). Balad 47.
Eskaratz bako etsea ta andra lotsagea ta ipirdiko putza gustia onez hutsa. RS 469.
Seiak danzuana eskaratzean esan daroa ataartean. "En el fogar"
.Ib. 238.
Xarririk eskaratzean. Acto 426.
Guazan orain eskaratzera. MgPAb 118 (154 ezk-).
Ezkaratz betian klaru guztien aurrian. fBOlg 111.
Ez oi da ezkaratzeko suba baino beste argirik. Ib. 110.
Gela, eskaratz edo etxekuak errosarijua errezetara batu oi diran lekuan. UrMarIl 1s.
Zer da gaur gure ezkaratz edo su ingurua?ABAmaE 168.
Eskaratzean sartu ta gero. ABeinB 77.
Nundi ekarri da neure eskatzera / orain bigarren argia. AzcPB 94.
Euren bizitzea sukaldean (ezkaratzean) egin oi eben. AgAL 60.
Eztira orain Arranondoko eskaratz sukaldeak sapio, mulo ta amukoen autsagaz loituten. AgKr 131.
Eskaratz da sokondo guztietako garbitasunak egiten. EchtaJos 12.
Ezkaratz edo sukalde ona. Ib. 9.
Mendia erri ta zelaia eskaratz. AgG 254.
Neure jauregiko eskaratzeko morroiak janedean emon dagitxubela. KkAb I 25.
Bigarren sukaldari, eskatzako lanetan, Anai Pedrori laguntzeko jarri eben. BelausAndoni 8.
Eskaratz aldean sutondoan / panparreria bagenduan. JanEd II 47.
Ijuika ta ikotika / sartu dok eskatzera. Enb 164.
Montorrak eiten dabez / eskaratzian. Ib. 96.
Gure eskaratzeko maskeluak. Otx 147.
Garagartzako "Lamiñen eskatzan". JMBELG 57.
Sopa apur bat imintera joan zan eskatzera. BilbaoIpuiB 166 (45 eskaratz).
Dutxan perrezila landatu dute, eta eskaratzean zerri bat gizentzen dute. ArtiIpuin 82.
Goizian goizik eskaratzan. AndAUzta 124.
Beste egunian sagu higuingarri bat ekarri euskun ezkatzera. OskKurl 48.
Argi makal bat egoten zan eskaratzean, al bazan ate marku azpian, kanpo aldea be zerbait argitu eian. EtxabuKontu 204.
sense-2
2.
(Arch VocGr, Gèze, H). Era."Aire dépicatoire"Gèze.
Leiçarraga (Decl ã 7v) da ezkaratza como equivalente suletino de larraina. Eskian dü bere bahia eta xahatüko dü bere ezkaratza. IpMt 3, 12 (SalabBN ezkaratz; Lç, TB, Ur, Dv, Ker, IBk larrain).
Etxe aintzinerat heltzean, astoak muthila eskaratzean artho baholatzen ari entzuten du eta orroaz hasten da. Egunaria 17-8-1957 (ap. DRA
).
sense-3
3.(G-nav, B; Ht VocGr, Gèze, Dv, H, VocB), ezkaratze, eskaratz (G, B, Sal; SP), eskaratze (AN, L, B, BN, S, R-is; A Apend), ezkaratza, eskaratza, eskaatz, eskatz (VocZeg 288), ezkatze (Ae), eskaraz (Lar, Añ), ezkabatz (Dv). Ref.: A (ezkaratz, eskaratz); A Apend (eskaratze); JMB AEF 1926, 15; EI 384; Iz To y Als (ezkaatza), Ulz (eskarátzia); CEEN 1971, 331; Izeta BHizt (eskaratz).Vestíbulo; zaguán, portal."Place de maison. Eskaratzaren garbitzea, balier la place"SP.
"Salle basse"HtVocGr 420.
"Remise"Gèze.
"Recibidor o sala de visitas en una casa de aldea"A.
"El pasillo que media entre la puerta de casa y la cocina"IzTo.
Harriet da además la forma azkaratz, tomada erróneamente del pasaje de Haraneder que citamos. Tr. Documentado desde comienzos del s. XVII en autores septentrionales, alto-navarros y guipuzcoanos.
Eta nola ezkaratza holtzean den argiak / Klaratzen baitu, bai eta han diraden guztiak. EZMan II 69.
Eztadiela danza [...] ez eremuetan, ez ezkaratzeetan.
OrrioD
81.
Jarraiki zitzaioen urrundik aphez handiaren etxeko eskaratz barneraiño eta jarri zen sehiekin su basterrean berotzen. HeMc 14, 54 (Dv, Leon ezkaratz; Lç sala, Ol, Or atari).
Eskaratza, lorioa, labea eta garlea izanen dire komun. (1758). SenperEus 52.
Ezkaratzetan, eskalleretan, zokoetan. AA III 489.
Bere Jauregiko ezkaratzean sartu eta eskuirontz dagoen Orman. IztC 192.
Maiordomoari eskaratzean albora joan. Lard 56.
Erregen yauregiko ezkaratzean. HbEgia 150.
Mahain bat ezartzen da ezkaratzean. DvLab 44.
Eskaratz guzia saku ogiz eta barrika arnoz ihaurria. Laph 245.
Jenobebak bere jauregiko eskaratz edo soto andira zanean. ArrGB 121.
Ezkaratzetik beha han zagon beldurrez. ZbyRIEV 1908, 212.
( s. XX)Biltzen zituen bere etxera eta han ezkaratzean egite zeien, berex, heieri katixima. HUAurp 118.
Atherbe hura da Jaun handi horren eskabatza, jateko eta lo egiteko [...] tokia. Prop 1909, 142.
Etxeko-jaunak ezkaratzean bazkari aundi nasai bat zerbitzarazi zion. LhYol 11 (53 ezkaratzan
).
Etxeko beko bizitzan ezkaratza. AlzRam 21.
[Pilatosen] eskaratzan zigorpean ainbat odol ixuria. InzaAzalp 64.
Eliza ezkaratzeko xoko batetan. Const 28.
Ezkaratze edo iragitzaren ezkin baten gerizan. FIr 139.
Aiuntamentua gertu zegoan eskaratz zabalean. Ereslariak ere bai, kalean. AnabUsauri 33.
Baserri-etxe eder bateko eskaratza "hall" antzera antolatua. LabEEguna 62.
Marbrezko ezkaratz xuri ederretik barna bagoazi. JEBer 59.
Ezkaratzera arthikitzen du haitzurrotxa. "Vestibule"
.BarbLeg 127.
Gizon azkar batek iskilloturik (armaturik) zaintzen badu bere eskaratza. IrYKBiz 162.
Arzulo-sarreran edo eskaratzean. JMBELG 45.
Ezkaratzetan petrillak dauzke, / erromesa non eseri. SMitxAranz 22.
Arreba ezkaratzean agertu zen. EtxdeJJ 84.
Bere eskaratze-aurretik igaro aal izateko. TxillLet 38.
Nere laguna eskatz batean izkutatu zan. UgaldeIltz 16.
Athe handian sarreta [sic] ezkaratza, zola buztin lurraz egina. EtchebZeruari 163 (ap. DRA).
Ezkaratzetik deika asi zaio. MAtxGazt 46.
Non egiñik ez zuenak, eskaratza laiatzen asi omen zen. (AN-ulz). InzaNaEsZarr 1332.
Eskaratzean piztu-ta zegon krisaillu baten argia. "Portal"
.BerronKijote 176.
Izketa marmarra entzun nuan eskaratz moduko barrunbe batean.AZink 81.
Ezkaratzea arditegi bilakatua.LarreArtzainE 44.
v. tbn. Ox 109. Eskaratz: TxGarm BordaB 172. Eskaatz: Olea 78.
azpiadiera-3.1
(Gèze, Dv, H), eskaratz (B), ezkatz (S), eskatz. Ref.: A (eskaratz); Giese CasaS 15."Écurie"Gèze.
"Establo, cuadra"A.
Aren horduko oatze guzia zen eskaratzeko gorotz loitsu zikiña. MbIArg I 195.
Ez du izutzen Jesus [...] ganadutegi, ezkaratzak eta estalbiak. Ib. 128.
Ari zia nur sarthü othe den besterik eskatzin eta nurekin ari den etxeko-jauna elhestan: nurekin ari den? Bena bere kabaleki. GH 1929, 173.
Sartzen denin ezkatzian. Ib. 173.
Abil, hihaurek hobe dük / ezkatzian ikhusirik. CasveSGrazi 104.