Tr. La forma general es zeru. Hay zelü en textos suletinos (junto a algún ej. de zerü en Eguiateguy (257)), zeuri en roncaleses (CatR, Hualde y Mendigacha) y zeiru en la versión de Saldías de Orreaga . En textos mixanos hay zerü en CatLan (12) y zelu en López (AR 261). En DFrec hay 410 ejs. de zeru.
etimologikoa
Etim. De lat. cælum, con asibilación, al ser palabra introducida por mediación romance.
sense-1
1.
(V, G, AN, L, BN, R; Lcc, Volt 63, Mic 6r, SP, Urt I 179, HtVocGr, VP 13r, Lar, Añ, ArchVocGr, VocBN, Dv, H),
zelu (S; ArchVocGr, Gèze, Dv(S), H(S)),
zeiru (AN-gip, BN, R-vid),
zeuru (R; Dv(R)),
zelo (Dv(V-m, G)),
selo (Dv(V))
Ref.:
Bon-Ond;
A(zeru, zeiru, zeuru);
Lrq(zelü);
IzR 295;
EtxbaEib;
HolmerApuntV;
EAEL 113;
ElexpBerg;
ZestErret
. (Empleado tanto en sing. como, menos frec., en plural).Cielo (de la religión cristiana)."Çelestialmente, zeruan legez
"Lcc.
"
Zeruak, los Cielos"Madar 107v."
Zeruraz gero, après être arrivé au ciel. Zerutik ilkhia, sorti du ciel"SP.
"
Zeruetara ikaitea, monter aux cieux"Ib."Ad caelum, [...] zeruráko entrada, pasáia
"Urt I 179.
"Ciencia infusa, jakinde zerutik isuria
"Lar.
"
Zerurat igaitea, monter au ciel"Dv.
"
Zeruetan gora igaitea (avec le pluriel), monter vers les cieux"Ib."
Zéuria dundu diozu, el cielo está azul; zéuriara, al cielo; zéuritik, desde el cielo (R-uzt)"IzR 295.
"Cielo de los bienaventurados"Etxba Eib..
Leiçarraga da zeluia (Decl a 7v), como equivalente suletino de zerua. Tr. De uso general en todas las épocas y dialectos.
Bidaldu dogu zeruetara kartea.
MLastur
31.
Ezen resurrekzionean eztu nehork emazterik hartzen ez emaiten ezkonzaz; baina dirade Iainkoaren Aingeruak zeruan bezala. "Au ciel", (Vulgata) 'in cælo'. Lç Mt 22, 30 (He, TB, Dv, Ur, Echn, Samper, Ol, Leon, Ker zeruan, Ur (V) zeruban, Ip zelian, SalabBN zerian, Hual zeurian). Zeren zuen saria handi baita zeruetan. "Ès cieux", (Vulgata) 'in cælis'. Ib. 5, 12 (He, TB, Dv, Ur, Ur (V), Echn, Samper, Leon, Ker, IBk zeruetaan; Ip zelian, SalabBN zerian, Hual zeurian, Ol, IBe zeruan). Pensamentuok / ifini baga zeruan, / traspasadurik / oi ene mandamentuak. Lazarraga A26 1199v. Ezkontzea ta agintzea zerurean jatorguz. RS 232. Zeruetan zagozana. Bet 3. Zeruak etxirik egon ziran. MPortal 49. Baitago zeruan bere Aitaren eskuiñeko aldean. Mat 131. Iesu Kristo zeruan dagona. Ber Trat 8v. Aita gurea zeruetan zaudena. Ber Doc 84r. Igo Eban zeruetara. Cap 6. Kantaz eta eresiaz daramate zerura, / Iongoikoak prometatu zioen ostatura. EZ Man I 132. Zeruetan bizitzeko bethi gloriosorik. EZ Noel 112. Haur du gorputzak hobia, / Zeru'arimak hobia. O Po (ed. Michel), 249. Zeru guziak eztire aski zure idukitzeko. SP Imit 245. Zeru aingeruz bethea. Gç 201. Iauna, iasi zaitez / Zeruetarean. Zubia 138. Zelia, zoin baitha egiazko lekhu saintia. Bp II 50. Dohatsuen zorionaz zeruan goza dadintzat. Ch III 50, 3. Zeruaren jabegai, primo edo heredero. CatBurg 34. Zerurako esperanza ta gogoa. Cb Eg III 346. Edadearen lorean zeruak eraman zigun. Cb Just 13. Zeru bera agintzen daroku. Lg II 89. Beti deskantsuan zeruaz gozatzeko. Monho 78. Betiko utzi nai dituzu zeru eder oriek? Betiko, Birjiña guziz Santa? AA I 405. Zeruaren uste ta esperanza egiazkoa. Añ CatAN 68. Zeruban dagozan santu eta aingerubak. Astar II 23. Hagitz zitzaion gaitzi / Nolaz zeru arthatsuak moda etzuen ezarri. "Les soins de la Providence"
.Gy 79.
Ill zan ta bere arimiak igon eban zeruetara. UrMarIl 73.
Aingeruen erdian zure zeru dohatsuan. DvLEd 18.
Bainan zeruak nahi duenean gauza bat, utzi behar da egiterat. HbEgia 98.
Zure sakrifizioak laztu zituen zeruak. Ib. 146.
Zer egin biat baldin zeruak doaitu banau orrela. Bil 133.
Asonpzionia edo zelialat altxatzia. CatS 129.
Munduan obra onak eginta / gero betiko zerua. Xe 336.
Umeak azi detzaten zerurako. Legaz 46.
Alaba eder bat euken zeruak emonik. AzcPB 80.
Egidazu grazia egun batez zeruan sartzeko. ArbIgand 179.
Jesüs igain zenian zelietarat. IpHil 189.
Eta eztiteke ttikia guk zeruan izanen dugun zoriona. JnnSBi 113.
Arima salbetako edo zerura joateko. ItzAzald 113.
Inpernua, Garbitokia ta Zerua. KIkG 27.
Eta igo zan zerura eta Aittaren eskuñean dago jarririk. InzaAzalp 77.
Ziñopa eginda il zan; / Orain dago zeruetan. Enb 90.
Kristau onentzat dago zerua, gaixtuak ez du parterik. TxB I 253.
Zerutik kanpo zen debrua jada. ZerbIxtS 9.
Iguriki behar zuen zeruak edo zoriak eskainiko zion abagunea. MdeHaurB 34.
Jaungoikoak bere zeru ederrean eukiko al du! Munita 104.
Uso txuri ederra: zeruan zer berri? Zeruan berri onak orain eta beti. LekSClar 105.
Etzazute negarrik egin, umeak, ama zeruan dago-ta. Salav 23.
Zeruak eta alabearrak eta aldarte onak lagundu ez balidate [...]. BerronKijote 108.
Iduri zuten bi aingeruño zeruetarik jautsiak. XaOdol 322.
Alferrik izan diren ahaleginak, sarituko ahal ditu zeruan Jainko onak!MEIG II 68.
azpiadiera-1.1
Seindu lorios hark ukhan zuen zoriona hirurgarren zeruraino altxatua izateko. Dh 169.
azpiadiera-1.2
Ethor bedi ene aitzinerat paganoen zeru guzia; ez da han ni belhaunikaraziko nauen Yainkorik. HbEgia 89.
azpiadiera-1.3
(Como primer miembro de comp.)."Arx, regia palatia caeli, zeru gaztelua
"Urt IV 26.
Zeru-irabaztea. AñEL1 65.
Min tzar bat, izigarria, zeru-khexuk igorria, lurreko gaiztokerien zehatzeko. ArchFab 203.
Ungiaren bidetan egoten gogorki / Etzaiote ahalke zeru bilhatzea. HbEsk 89.
Bere antzera bizirik, [...] berekiñ gozatzeko zeru-jauregiyak. AranSIgn 214.
Zeru-zati bat ekarriko dot eta biontzat gloria. AzcPB 124.
Baña, ara nola zeru-zaldunak / asitzen diran egatzen, / Farra gozoan, esanaz, agur, / Zeruronz zaizkit goratzen. Ib. 214.
Lurrean barriz, kalerik kale edo itxasoak austen dabillenartean, euki daroat nik emengo zeru-apurra. Etxean sartuaz batera, agur nire barruko bakea. ABeinB 42.
Santuaren etorrerarekin guziak artzen du zeru-antz bat. BvAsL 190.
Mikel Gongotzan Euzko-Zaindari, / Zeru-almenez betia. Enb 113.
Aitarik maiteena ,/ zeru-emallea, / Ostian zaudela / Degu sinisten. ArgiDL 159.
Zeru-irriparrez auxe esan zidan maiteki. JaukolBiozk 10.
Zerutik-bera jetxi, aingerutxoak, [...] bildu gure Amaren negar-malkoak [...] eta jaso Zeru-kutxetan. Ib. 99.
Itxaso aundi orrek, zabal, zeru-atiak. Erijotza or dabil. LauxBBa 138.
Ai nere poza, zeru-gainkia ikustera aal-ba-ningoke! LdiBB 22.
Bilduko dituzte aren autetsiak lau-aldetatik, zeru-aieka batetik besteraño. IrYKBiz 412.
Lora zaitezte zeru-karrikak! OrMi 139.
Denen artean zabaltzen dute / zuretzat zeru-atala. "La puerta del cielo"
.OrEus 414.
Zeru-ametsetarik lohirat aurtikiz. Iratz 162.
Amodioz, zeru-gozoz eta eztiz zoroa. Ib. 158.
Dena amodio-pindar, dena zeru-ihintza. Ib. 154.
Zeru deiaren adira eldu kristauak mendira. SMitxAranz 59.
Zeru-laguntza ondo bearra itxas aserrean! Ib. 222.
Arritzekoa araxe deitzen ginduan zeru-txiliña. Ib. 85.
Zeru-gauzetara ta animaren osasunera eragiten badu. OrQA 185.
Zein-ta dira zeru-gorputzen lau doaiak?Ib. 196.
Diruaz ez da gure betiko zeru-bizitza erosten. BEnbNereA 148 (v. tbn. 98).
Aztikeri ta zeru-aztarnak. GaztMusIx 127.
Zeru-dirdira zelanbait dastaturik, ez du bizi nai geiago. Onaind(
inGaztMusIx 150
).
Zeru-usai baitu. "A vida eterna sabe"
.Or(
inGaztMusIx 216
).
Gizaldi berri bat zeru gaidegitik ialkitzera doa. IbiñVirgil 42.
Zeru atean ama laztana bien zai. NEtxLBB 222.
Aspalditik daude, Kesar, zurekiko bekaitzez zeru-iauregikoak erretzen. IbiñVirgil 79.
Zeru itxaropenez betea. XaOdol 17.
Zeru-gostu bat baitu biltzar harek hartzen.LarreArtzainE 336.
Txejovenak, berriz, zerurik ez badu ere, bizi-bizirik dauka zeru-ametsa. MEIG IX 107.
Ez ote dio askori hobe-behar horrek, zeru-min horrek Txejovganako bidea zabaldu?Ib. 107.
azpiadiera-1.4
(Empleado en distintas exclamaciones de deseo).
v.
infra ZERUAN GERTA DADILA. Ala zeruak zure zori ona nai dezatela. Bil 111.
Abade batak (Jaungokoak zeruen euki deiela) Aitearen egin euen arritute. ABGuzur 123.
Oraigunian guartu nintzen, nola ene Ama zenak, Jangeikoak bere zeurian dakala, kontatan zaitadan. Mdg 126.
Zeruba lagun ixan dakidala! Otx 172.
Zertan ibilli zera, baña? Zeruak bedeinka zaitzala. NEtxAntz 91.
Goazen barrura, ama. Ta zeruak gorde gaitzala? NEtxLBB 27.
Zeruak lagun dezaizuela zorion ontan bizitzen. Ib. 379.
[...] jaio nintzala ni, zeruak ala nairik. "Por querer del cielo"
.BerronKijote 226.
Nere aiton zana, arixe Jainkoak zerua diola, ezin nezakek ixilik utzi. AtañoTxanKan 41.
azpiadiera-1.5
(Uso fig.).Cf. infra ZERU TXIKI. Ezkonduen etxea pake onekin zeru bizia eta pake gabe infernu bizi da. CbEg III 368.
Ta ala dago Mundua zeru bat egiñik. GavS 32.
Geure elexak ikusiko geunkez zeru biurturik. Astar II 206.
Iberia, / Oraiko Eskaldunen lurreko zerua. HbEsk 16.
Aingeru neriaren begiyak alare urdin puruagoko zeruak dirare. Bil 59.
Esan liteke zeru bat dala nere anima, zerren gloriako Erregea bertara datorren. ArrMay 99.
Hiltze hori zer zerua, hekien besoetan. ZbyRIEV 1908, 411.
Inozente eguna da bere zerua / Ziria sartuteko dalako jaiua. ABAmaE 327.
Arbola santu aren azpian / Bizi zan, zeruan legez, / Eukazalako atsegin danak. Ib. 15.
Ingurua zeru biurtu zan. Ibar-zelaiak Franziskoren semez estali ziran. BvAsL 190.
Zeruan nago mutil ori daukadanik ona; egunaz bada, berorrek artuten dittu lan guztiaren ardurak. EchtaJos 312.
Lurreko zerua izango zukean Malentxorekin. AgG 141.
Bainan Habana zerua dela? Ez, ez-eta aldeko zerbeit ere! Sobera bero ari da han, hasteko. ZerbMetsiko 80.
Lurra zeru litzake bizi bagiña ala. OrEus 363.
Arin arinik gogoa / Guziak zeru baitzaizkit, / Jauzi-mauzika banoa / Ta norat noan ez dakit. Iratz 78.
Jaunaren bakean balitz zeru litake lurra. Ib. 53.
Elkar maitatzu zeru bear luketen etxe oiek, gorrotatuz ipertu biurtu ditxin. OrQA 86.
Exeri ta izketan aritu gara patxadan. Zeruan ni. TxillLet 51.
Garaitzalleen burdira igotea gizon geienentzat munduko zerua izan. ErkiagBatB 149.
Ostatu huntan ene bizi zurekin zeru bat izanen dela. LarzIru 122.
Jaia asi baño lenago, agurtu dezagun Arantzazuko Ama. [...] Aldarea zeru bat egiña jarriko zuten. NEtxAntz 62.
Zure ezekoa, inpernu nuke: zure baiezkoa ostera, zeru berbera. NEtxNola 28.
Ai Peru! Ezkontza ez da beti zeru. NEtxLBB 387.
Nere biotzak zu zaitu zeru. Ib. 385.
Ez nekin zer zeru nun zure magalean. Ib. 340.
[Onela zabaldu ziran errian ainbeste ipui] nexka-mutikoen zeru ziranak. Ib. 92.
Lo ongi egitea baño zeru oberik ez da mundu guzian. Alkain 114.
Ni zeruan bizi niñun, ez lanik ez gendulako.AtañoTxanKan 70.
azpiadiera-1.5.1
(Ref. a personas). Zaldun gazte bozal egoki batek esan ziyon batian Filys'i: Zeru eder maite maitagarriya, nai al dezu zuk nerekin bizi? Bil 147.
Zu zera nere [...] bizitza, nere eliza, nere zerua eta nere gloriya. Ib. 156.
--Nere Jainko, zeru, erregin ta jabea zu zeralako [...]. --Etzazula ni bezelako emakume betengatik orrelako zorokeririk esan. ABarGoi 25.
Abiñe, nere aingeru, nere izan, nere zeru. EAOlBe 49.
(Seaskara begira). Gure zerua! (Makurtu ta laztanduaz). NEtxAntz 128.
Eta ez al dakizu zerua nor dan, edota nor litzakidan? Zerua, zerua, Zuriñe izeneko bat. ErkiagArran 192.
azpiadiera-1.6
Zelako kantariak! Zelako soñoak! Zeru bat zirudian niretzat koruak. ABAmaE 218.
Zerua beziñ itz ederrakin erakutsi zigun ikasbide maitagarria. AgAL 6.
Zerua deritzat aien artean bizi alizatea. AgG 283.
Illeak urre / Begiak urdin / Zerua bera idurizu. Ib. 231.
[Andra-Marik] Jesus aurra besoan, ta aoan parreirri, zeru ber-bera dala begira dirudi. SMitxAranz 55.
sense-2
2.
(V, G, AN, L, BN, Ae, Sal, R; Lcc, SP, Ht VocGr, Lar, Añ),
zeiru (BN, R-vid),
zeuri (R),
zelu (Lecl(S))
Ref.:
VocPir 65; A (zeru, zeiru); Iz Als; Etxba Eib; ZestErret
. Cielo, firmamento, bóveda celeste."Al Cielo, zerúa
"(Voc. de Marineo Sículo, 1533). TAV 3.2.4.
"
Zeru garbia, temps clair, net"SP.
"
Zeru orzozki, temps serein"SP.
"Cielo estrellado, zeru izarduna, izartua
"Lar.
"Firmamento"Lar, Añ.
Tr. De uso gral.
Iausi da zerurean arria, / Aurkitu dau Lastur-en torre barria . MLastur 9s.
Zuiendako egin ditut lurra eta zeruiak, iguzkia, ilargia eta fruktu guziak. E 65.
Denbora eder eginen du ezen gorri da zerua. LçMt 16, 2.
Zerua eta izarrak bere / oi ta ze bitez ixildu. Lazarraga A6, 1169r.
Nola arranoa baita hegaldatzen zerura. EZMan I 135.
Goibel beltzez estali zen zeru planetatsua. EZNoel 98.
Zeru izarratua. EZEliç 376.
Ezta zer fida, ez zeru izarzuan, ez emazte nigarzuan. OPr 165.
Horra nola zeru ederra / Non de hedoiez kargatzen. Gç 139.
Zeiru illunin ezta ageri ez illargirik eta ez izarrik . (AN-5vill). Orreaga 61.
Zeruaren erpiña baño goragokoa da Jaungoikoa. AA II 310.
Zeru argia lagun degula / galtzen utziko ez gaitu. Echag 240.
Zeru me eder garbi alaia. IztC 24.
Zeru dena izar, hedoi xume bat nihon ez. HbEgia 38.
Eguna eder da, zerua garbi. Ib. 145 (v. tbn. en contexto similar con garbi en Lard 20, AB AmaE 25, Ag AL 54, Echta Jos 178, JE Bur 84, Or Eus 297 y Mde Po 101).
Basoak eskuan eta hitz ederrak mihian, gu bezalako guti da zeruaren azpian. ElzbPAd 14.
Ze odai baltz daukazu gaur zeure zeru argian? AzcPB 175.
Zerua goibeldurik agiri da. UrruzZer 57.
Horra non goibeltzen den zerua. ArbIgand 100.
Zeru garbi, urdiñ, odei bagea. AgAL 34 (v. tbn. zeru garbi en Elzb Po 184, HU Zez 94, Etcha Jos 279, Ox 80, Laux BBa 38, Or Poem 531, Ardoy SFran 73 y Alzola Atalak 80).
Nik landatu dut, zeruak eman dio ihintza. CatJauf VI.
[Elurra] mara mara zetorren zeru goibeletik bera. Ag G 201 (v. tbn zeru goibeldu en Inza Azalp 23, zeru goibel en Etxde JJ 79, Or Eus 296, Txill Let 61 y Arti MaldanB 195). Zelia belztü zen ebia jaits ahala lürra ikharatzen. Xikito 6.
Iguzkiak zerutik baitu distiratzen. Ib. 214.
Alaitzen dauku biotza agorrileko zeru garbi urdinak. JEBer 42.
Ilhunduxe baita zerua. Ib. 89.
Soin zuriak nabari zeru gardenean. LdiBB 15.
Zerua garbi-garbi. Aizerik bapez. KkAb II 103.
Zeru argi ala lañoaren antzo. LdiIL 126.
Zerua goibel, baña biotzak illunago. TAgUzt 107 (v. tbn. con goibel en Ag G 362, Or Mi 45, Etxde JJ 146 y NEtx LBB 327).
Zerua jotzen ia-ia, / Mendi garai bat ikustatzen zan. SMitxAranz 105.
Zeru guztia odei baltzez estalduta egoan. BilbaoIpuiB 102.
Zer euri zikina! Oixtian halako zeru ederra! JEtchep 44.
Zeru izarratua. AnabPoli 105.
Goizeko izarrak klik egin eban zeru gardenean. ErkiagArran 191.
Zerua ozkarbi dago. EtxdeJJ 43.
Zerura begira egoten nazi luzaro. ArtiMaldanB 190.
Itz eder bat, ostondo, zeru barrena edo sakona adierazteko. VillJaink 22.
Zeru ozkarbian. NEtxLBB 15.
Zeru urdiña, laiño arrastu barik. AlzolaAtalak 82.
Artizarraren pare agertu zitzaigun hasi-hasieratik Gandiaga gaztea euskal poesiaren zeru goibelean. MEIG III 79.
azpiadiera-2.1
(Pl.). Tr. Menos usado que en sing.
Kreatu zituena zeruak eta lurra.
OracAr
206.
Argitzen zutela nola izarrek zeruetan. EZNoel 73.
Ilhuntzen ezten eguna dakusat zeruetan. ArgDevB 25.
Andiak dira gure gañean arkitzen diran odeiak, izarrak ta eguzkia. Andiak dira zeru eder oriek. AA III 309.
Ikusten dituzubeez zerubak ta luurra, eureen ondasun gustijakaz! JJMgBasEsc 28.
Instantian egin zituban zerubak, ta alderatu zituban zerugañeko urak zerupeko ureetati. fBIc I 11.
Izarra bezen husu zeru garbietan. HbEsk 94.
Goiko zeru orien urdintasun zoragarria. ArrGB 19.
Eta zeruak ere ez dire herrauts pikor bat baizen haren aldean. ArbIgand 153.
Globoa gora ta gora zeruetan ostendu [...] arte. ABGuzur 143.
Goizik bainindagon zeruer begira, / Ikusi-ta sortzen iguzki distira. Ox 165.
Arranoa bezala zeruetara igo zela. OrMi 127.
Izarrez bethe'tu zeliak. MdePo 47.
Onetan badoa zeruetarantz bolandera bat. BilbaoIpuiB 21.
Zeruetan ihurtzuri karraskak ari. JEtchep 68.
Eguzkia errege da zeruetan. NEtxLBB 195.
Zeruetara begira jarri zan. Ib. 66.
v. tbn. AB AmaE 10.
azpiadiera-2.2
Zazpi zeruak dituk zazpi. FórmElg 492.
Yainkoak egin ditu lurra, izarrak eta zazpi zeru. HbEgia 75.
azpiadiera-2.3
(Como primer miembro de comp.)."Tema celeste, disposición de la esfera, zerumanera
"Lar.
[Iauna] lauda izar eta / berze argizagiak. // Hura lauda ezazue / zeru lasterlariak. EZEliç 191.
Zodiako guzia, zeru-troza aundi ura. LarSAgust 3.
Zeru alderdi biak, / Lurra euren barruan zarratu egiñik. ABAmaE 431.
Iguzkiak urreztatzen du oraino zeru-xoko bat. JEBer 52.
Zeru-ertz urrutian zuri zuri ageri da, zeru-sabela ta ugin gazia bereizten ditun muga. 'Le ciel rond et l'ond amère'
.OrMi 143.
Elizan daldara-dantzan zeru itzalak zabiltzan. Iratz 14.
Loreak, hitz beroak eta zeru pindarrak. Ib. 11.
Gauero aidatzen dan zeru-egaztia ez uka antziñakoai dala Andra-Maria. SMitxAranz 205.
Zeru-zabaldia negurtzean. OrAitork 104.
Ur loiaren kolorekoz bete zan zeru ingurua. ErkiagArran 162.
Begi urdin aetan zeru-zatiñoa ala itsaso barearen pitintxua ezarririk eukan. Ib. 26.
Zeru-osin unbilla, odei banakatuz. 'El cóncavo pozo del cielo'
.GandElorri 212.
Zeru xoko bat bakarrik [ikusten]. JEtchep 23.
Zeru lurrez estali bitez gure baso ta mendiak. Basarri 65.
Ostondo, zeru barrena edo sakona adierazteko: izarrak dauden zeru-ondoa, alegia. VillJaink 22.
Errekaldeko ostrope illuna zeru urrez txipriztindurik. NEtxLBB 349.
Zeru orru, tximistak aidean. Ib. 241.
Zeru-ikusmira ezkutatuz, lengo sukalde-orma azaltzen da. Ib. 120.
Eta urdiña zeru-jabe egiten etzan artean [...]. Ib. 95.
[Eguzkiak] zeru-gailurra argi bizitan irabazi ondorean; egun-erdian. NEtxLBB 195.
Ikasi ditzagun aizeak, zeru-giroak, [...] lur-lantzeko oiturak.IbiñVirgil 70.
Zein zeru-alderdiruntz bear duten ere [...] bata egoalde berorantza, bestea iparrerantza. Ib. 87.
Ondo begiratu itzatzute zeru-ibillaldiak eta izar-mordoenak; Saturniren izar otza nundik izkutatzen den, baita Kileniuren suzko oboak nundik nora dabiltzen zeruan. Ib. 76.
Zeru tarteak. LasaPoem 83.
Ta begiak zuzendu / zeru sapaidira. AZink 171 (v. infra ZERU-SABAI).
Metro eta erdi luzeko kuadroa, eta zeru-zerrenda mehar bat besterik ez. MIH 130.
v. tbn. Laux AB 31.
azpiadiera-2.4
"
Zer uste duk? Zeurua tipulaz den? (R): ¿qué crees? ¿que es cosa tan fácil? (¿que el cielo es de cebolla?). Zeruaz kipula egin (V-ger-m), cantar la palinodia; litm., hacer del cielo cebolla. Zerua tipulaz jotzekoan ementxe geunden (G-to), aquí estábamos creyendo que alcanzaríamos"A.
Morroskok, esan oi danez, zeruaz kipula egitearren, auxe esan eban: [...]. ALatsibi 62.
sense-3
3.Bóveda. Baditu (elizak) bere zeruaren atxikitzeko lau pilar lerro. "
Tiene la iglesia cuatro líneas de columnas sosteniendo su bóveda"
.DRA(que no indica la fuente).
azpiadiera-3.1
"Camerare, [...] zeru arkada,zeru bizkarra,zeru arkobaegin
"Urt IV 106.
azpiadiera-3.2
(V, G, B)
Ref.:
A; Holmer ApuntV.
. Paladar, cielo de la boca.v. ahozeru.
sense-4
4.
(V, G, B; Lecl, H)
Ref.:
A; Elexp Berg
. Baldaquino, dosel."Ciel de lit"Lecl.
"(V, G, B), pabellón, bóveda. [...] Guatzetan zerua paratzeko usantza gana da (B), ha pasado la moda de poner pabellón en las camas"A.
azpiadiera-4.1
(V-gip, G-azp)
Ref.:
Gketx Loiola; Elexp Berg
. Palio."Palio para llevar el Santísimo o introducir en la iglesia a un personaje"Gketx Loiola..
"
Prosoziñotan da etaratzen zan zerua
"Elexp Berg.
v. ohazeru. Sei andikik bere agetatik eutsela eroien zeru edo palioaren azpian [geure Iaungoikoa]. Ezale 1897, 371b.
Elizara joian eta atarira zeruakin urten eutsen. Gerrika 123.
azpisarrera-1
EZ ZERUAN ETA EZ LURREAN(Estar, etc.) perdido, colgado, ni en un sitio ni en otro. Gizon gaiztua lotsaturik, ez zeruan eta ez lurrian guztien erdiyan, zer egin ta zer esan ezin somaturik. BvAsL 137.
Kotolai gizajua au aditu utsak jarri zuan ez zeruan eta ez lurrian. Ni, esaten zuan, ni ikazkiña naiz [...] nik ez daukat etxe berria zerekin egin ezik, gutxiago ere. Ib. 127.
azpisarrera-2
EZ ZERURAKO ETA EZ LURRERAKO,
EZ ZERUKO ETA EZ LURREKO(Estar, etc.) perdido, colgado, ni para un lado ni para otro. Adarrean buruko ille luzeak nastuta, zinzilika gelditu zan [...] Soldadu batek ikusi zuen nola airean zegoan, ez zerurako eta ez lurrerako. Lard 200.
Bi urte bete buruan iru gorputz atera zituzten gure etxe artatik. Tristura ederra utzi zuten. Anai-arrebak an gelditu giñan bakar-bakarrik, iñoiz esaten dan bezela, ez zerurako eta ez lurrerako. Salav 24.
Pastilla oikin etzo iñoloko kuido bearrik andrea!-- esanta, antxe uzten nen ez zeruko ta ez lurreko. Ixillik utzi? Beharko utzi ixillik!(AN-gip). PPerFLV 1987, 192.
azpisarrera-3
XERU.
En EAEL 113 se da xerue como var. de Zeanuri (V-arr); se podría tratar de una forma con palat. expresiva, usada quizás en usos fig.
azpisarrera-4
XERU-XERU(Expresión en tono de burla del habla de los beatos). Lagunek ta agian emakume txarrek... burla egiten diote; 'Ah, xinplea, ago beti: xeru xeru'. LE-Ir.
azpisarrerakoSense-4.1
(Uso adj.).Santurrón.v. ZERU-ZERU. Ta On Baldunbero xeru-xeru ori ez omen dek gogoratzen. AlzAuspoa 223, 46.
Xeru-xeru oietatik ez dezu ur garbirik aterako. Ib. 46.
azpisarrera-5
ZERUA ERDIETSI.
Ganar el cielo. v. ZERUA IRABAZI. Egiguzu zeruaren ardiasteko grazia. EZMan I 36.
Utzi behar dut mundua ardiesteko zerua. Gç 82.
v. tbn.
Zerua ardietsi: CatLuz 2.
azpisarrera-6
ZERUA GALARAZI. Hacer perder el cielo.
Jaunaren konseju onetako utsak ez digute zerua galeraziko.MbIArg I 325.
v. tbn.
Zelia gal erazi: CatS 83.
azpisarrera-7
ZERUA GALDU.
Perder el cielo. Bañan zerua galduz,/ hartzen tromenta kruelagoak. Gç 164.
Zerua galdu ta suleze infernua irabazi. MbIArg I 278.
Zerua galdu sekulako. CbEg II 72 (Dv LEd 134 zerua galdu).
Pensau astiro, zelango zeru ederra galduten dozun atsegin [...] iraute laburrekuak gaiti. MgCO 255.
Zerua galduteko arriskuan jarten dana. UrMarIl 62.
Zerua galdu dogulako biotz-samintasuna. KIkV 96.
Seguru baitakite zerua galduko ez dutela. OrQA 115.
v. tbn. Brtc 128. Dh 206. Añ CatAN 49. fB Ic III 324. KIkG 74.
azpisarrera-8
ZERUA GOIAN LURRA BEHEANv. GOIAN ZERUA ETA BEHEAN LURRA.
azpisarrera-9
ZERUA IRABAZI.
Ganar el cielo. "Ondo portatzen denak edo bizitza honetan ona denak izango duela saria adierazteko erabiltzen da. Gure amak zerua irabazita daka" ZestErret. v. ZERUA ERDIETSI, Z. IRITXI, Z. JADETSI, Z. LORTU. Hemen pairaturik zerua irabazi dutela. Harb 150.
Zerua irabazteko jakin bear den guzia. MbIArg I 324.
Ezen Jaiñkoak nahi du zerua irabaz dezagun. HeGudu 72.
Ona denbora gutxian zeru asko, ta gloria andia irabazteko bidea. CbJust 131.
Irabaziko dozue zeru. AñLoraS 125 (v. tbn. EL1 49).
Berthutea pratikatu, irabazi zerua. Jaur 111.
Adora Jinkua, Irabaz zelia. Etch 280.
Eztago zerua irabaztea baño lanbide andiagorik. AgG 342.
Zeru ederra irabazteko zer egin bear dezun. ArgiDL 5.
Ondo egiñaz zerua da irabazten. BEnbNereA 148 (v. tbn. 152).
Zerue ta diru apur bat irebazteko. AlzolaAtalak 93 (v. tbn. 68).
Karitatea egin bear duk zerua irabazteko. Mattin 126.
Guraso izatia zer dan badaki-ta, zerua izango du ondo irabazita. UztSas 34.
Asko dirade deituak baiño / gitxik zerua irabazi. Ayesta 106.
v. tbn. Lg II 145. Ub 140. Gco II 34. AA I 549. JJMg BasEsc 2. fB Ic II 237. Astar II 5. CatB 65. Lard 508. Dv LEd 100. Bil 146. Xe 319. Ud 131. AB AmaE 321. Itz Azald 136. PE 24. KIkV 43. KIkG 105. Zerb Ipuinak 337. Tx B 189. MendaroTx 233. Ir YKBiz 355. Eguzk GizAuz 12. Zelia irabazi: CatS 59. Ip Hil 192.
azpisarrera-10
ZERUA IREKI.
Abrirse el cielo, ver perspectivas de mejora. Cf. zerua ireki, en sdo. prop., en Lç Lc 3, 21, Io 1, 51 y Act 10, 11. Au etortzean, zerua iriki zitzaigun. Bata besteari lagunduz, edozer lan egiteko kapaz giñan. JAzpiroz 210.
azpisarrera-11
ZERUA IRITSI.
Ganar el cielo. v. ZERUA IRABAZI. Eta beste izenik zerupean etzala zeñaren bidez gizonak zerua iritsi dezakean. Lard 484.
Zerua iristeko zer egin bear degu? KIkG 28.
v. tbn.
Zerua iritxi: Ir YKBiz 243.
azpisarrera-12
ZERUA JADETSI.
Ganar el cielo. v. ZERUA IRABAZI. Bearrezkoa da, bai, sinismena zerua jadesteko? KIkV 14.
azpisarrera-13
ZERUAK BOTA AHALA(Llover) a cántaros, a mares. Zeruak botala euri jausten egoala. EchtaJos 280.
azpisarrera-14
ZERU-ALDE.
azpisarrerakoSense-14.1
a)Cielo, firmamento.
Zeru aldean izarrak argi ta garbi ikusten ziran. AgAL 155.
Etzirudien munduan bizi zela baizik zeru aldean. Goñi 39.
Urdindu zan zeru aldea. AgKr 36.
Beren biotzak zeru aldera jasotzeko. InzaAzalp 28.
Aingeruak aiengandik zeru aldera aldegin zutenean. IrYKBiz 23.
Nun etetzen dan itxasoa ta nun asten zerualde urdiña. TAgUzt 93.
Zeru alderat luzatuz besoak.Iratz 39.
Zeru alderuntz begira. EAOlBe 86.
Zeru aldeko illargi zuriaren izpi motelen distirak. ErkiagArran 68.
Ta beste zerualde bat eta beste aize osasuntsuagoa izango dituzu. ErkiagBatB 203.
Begi [...] ilhun batzu itzultzen dituztela artetan zeru alderat. JEtchep 48.
Siñisgabeak jarri ditezen zeru aldera begira. AndAUzta 134.
Tantai luzeak gerria zuzen darama zeru aldera.NEtxLBB 368.
Argiz bete yake leen illun ekusen zeru aldea. OnaindSTeresa 62.
Ni errira jetxi nintzanerako, zeru aldea oneratu zan. AZink 162.
azpiadiera-1.1
Industri-olaen keiak, ekandu ta zeru-aldeak lorrindu legiezela. ErkiagArran 17.
azpisarrerakoSense-14.2
b)(Uso adv.).Hacia el cielo.
Zeru-alde noizean behin gogoaren airatzea. JEBer 84.
Lohi hautarik nago zeru-alde beha. Iratz 162.
Zuk beti zeru alde gogo ta bihotzak. XaOdol 131.
azpisarrera-15
ZERUA LORTU.
Ganar el cielo. v. ZERUA IRABAZI. Inpernua be aldenduko dozue zuekandik. Ta zerua lortu be bai. BilbaoIpuiB 148.
azpisarrera-16
ZERU ALTU.
Empíreo. v. ZERU-GAIN. Kunplidu bidi sekula beti / ordenadua zeru altuti. Acto 16.
Zeru altuak, / Ze dekretuak / datoz ortikan lurrera. CbBast 33.
Zeru altubetan egon biar zendubana, jo zenduban infernuko ondarretara. JJMgBasEsc 54.
Jaungoikuak imini dau zeru altuti lege zuzena. fBIc II 238.
Igo ziñaten zuzen zeru altura.SBaroj(
inFrantzesB II 124
).
Bedeinkatu zazu zeru altutik beuren pensamentu ona. AgSerm 365.
Umildadiak idekiten dau zeru altuan atia. SMitxAranz 72.
Gero guztiok gozatu daigun / zeru altuan gloria. Balad 168.
Aita San Migel Iyorretako, zeru altuko loria. BEnbNereA 229.
v. tbn. AB AmaE 113. Enb 78. MendaroTx 140.
azpisarrera-17
ZERUAN GERTA DADILA,
ZERUAN GERTA DAITEZELA (etc.).
Que en gloria esté (estén, etc.) Nire senarra ill dabenagaitik egunero arren egingo dot neugaz batera zeruan gertau daitezan. AgAL 167.
Pedro Anton il da? --Bai. [...] --Zeruan gerta dedilla. AgG 234 (v. tbn. zeruan gerta dedilla / dadilla en MendaroTx 332, Salav 21, NEtx LBB 75 y Mattin 115).
Bere anima zeruan gerta dedilla. EtxdeAlosT 43.
Orazio egiñaz Birjiña Amari / Zeruan gerta dadin Antonio Mari. Balad 231.
Il zan eta zeruan gerta dedilla.Albeniz 53.
Eta nik opa diet zeruan gerta ditezela. UztSas 341.
Zeruan gerta dadila gizon prestu, irakasle argi eta adiskide eskuzabal hau. MEIG VIII 79.
azpisarrerakoSense-17.1
Nik aginduta ezta / Jaungoikuak illa / Zeruaren erdiyan / gertatu dedilla. TxB 100.
Zan ibiltzen etzana / erriyeta billa, / gañera gizon ona / prestu ta ixilla, / zeruaren erdiyan / gaur arki dedilla.TxB I 87.
azpisarrera-18
ZERUAN IKUS DEZAGULA,
ZERUAN IKUS DITZAGULA (etc.).
Que en gloria esté (estén, etc.). Eleuterio Tapia famatua [...]. Zeruan ikus dezagula. Albeniz 154.
Joanak mundu ontatik. Zeruan ikusi ditzagula.Ib. 46.
azpisarrerakoSense-18.1
Zeruan ikusi dezagula alkar betikotasun osoan. Ala bedi. BAyerbe 165.
azpisarrera-19
ZERUAN IZAN DADILA,
ZERUAN IZAN DAITEZELA (etc.).
Que en gloria esté (estén, etc.). Mundu ontatik izkutatu ziran. Zeruan izan ditezela. Ala bedi. BAyerbe 97.
Asko gogoratzen naiz bi gizon aietzaz: Joxe Anjel, zeruan izan dedilla, eta Joxe Irizar-ek urte askoan osasuna ta pakea izan dezala. Ib. 101.
azpisarrera-20
ZERUAREN AZPI(En casos locales de decl. sing.; ref. a la tierra). v. ZERU-AZPI (b). Ezen berze izenik ezta zeruaren azpian gizonei eman zaienik. "Sous le ciel"
.LçAct 4, 12 (He, TB, Dv zeruaren azpian; IBe eguzkiaren azpian).
Zeruaren azpiko kreatura ororen artean predikatu izan baita. LçCol 1, 23 (He zeruaren azpian diren ).
azpisarrera-21
ZERU-ARGI.
azpisarrerakoSense-21.1
a)(Lar, Añ, Hb). "Astro, izarra, zeruargia" Lar. --Zertzuk dira izarkeak? --Zeruargi batzuk, bustan-antzeko argitasun bategaz noizik noizera agertuten direanak. "
Astro"
.AMAzkue 7.
Irugarren gaubean agertu zirean zeru-argiak (astro). EchtaJos 275.
Jaungoikoak izentau daben zeru-argiren bat dabil beti Josetxo jagoten. Ib. 301.
azpisarrerakoSense-21.2
b)(Hb). Luz del cielo. "Lumière du ciel" Hb. Zoin gutarik zeru-argiez azkenik da gozaturen?"
Des clartés de la voûte"
.ArchFab 233.
Zure begiek urrundik zaintzen, pizten gaituzte, / Hain ditutzu zeru-argi, ezti ta garbiz bete!Iratz 160.
azpiadiera-2.1
Zeru-argi. "
Luz de gloria"
.OrBM 64.
azpisarrera-22
ZERUARREN(Exclam. de súplica). Ulertuko ahal zuen. Baina ez oraindik, zeruarren, ez gaur! Biharko utziko zuen. MdeHaurB 86.
azpisarrera-23
ZERU-HARRI,
ZERUTARRI.
azpisarrerakoSense-23.1
a)(L, BN, S ap. Lh; Lar, Hb), ZERUTARRI (Lar, Hb). Zafiro. "Zaphir, zaphiro, piedra preciosa, zerutarria" Lar. v. zafiro. Lehen zimendua nabarriz zen, bigarrena zerutarriz, hirugarrena artiste hirurdiaz, laugarrena ferdatistez. TBApoc 21, 19 (Ur zeru arri; Lç safir, BiblE zafiro
).
Horra nun etxeko nagusia ohartzen den norbeitek ebatsi duela balio handiko urdinexka, zeru harri bat.Herr 13-4-1961, 4.
azpisarrerakoSense-23.2
b)"Lapislázuli, piedra exquisita, arri urdiñ urretantaz, izarrez bezala edertua, orregatik deritza zeruarria" Lar. Zeruarriaren (lapislázuli) ziar ikusi nairik barruan San Luis santuaren gorputza. AgIoan 212.
azpisarrera-24
ZERU-AZPI.
azpisarrerakoSense-24.1
a)Bóveda celeste.
v. ZERU-SABAI, ZERU-ZOLA. Bêtik dakusgun urdiña zeru-azpia baizik ezpaita. LdiBB 20.
Zeru azpia edertuz doa izarreri urten araziz. GandElorri 213.
Zeru azpia, izarrez, zeru barrua, areago. NEtxLBB 262.
azpisarrerakoSense-24.2
b)(En casos locales de decl. sing.).Tierra, mundo.
v. ZERUAREN AZPI. Jauzi batean irriz sortu naiz zeru azpiko bizian / Bozkarioa bazterrez bazter nahiz orotan ereini. Iratz 71.
Eta andrakume txori-buruak zeru azpian diran artian, beti esatia da, guk ez dogula goserik izango. EtxbaIbilt 469.
azpisarrera-25
ZERU-BARREN.
Horizonte. v. ZERU-ERTZ. Arratzaldeko ordubietan, zeru-barrenean (horizonte), asi zirean gora igoten. EchtaJos 90.
Zeru-barren edo marboillean. Ib. 274.
Erre-auts koloreko zeru-barrenerantz. GandElorri 39.
azpisarrera-26
ZERU-BAZTER.
azpisarrerakoSense-26.1
a)Extremo, parte del cielo más alejada .
Bilduren ditu bere elejituak laur haizetarik, lur bazterretik zeru bazterrerano. "
Bout du ciel"
.LçMc 13, 27 (He zeru basterreraiño; IBe zeruaren goreneraino
).
azpisarrerakoSense-26.2
b)Horizonte.
v. ZERU-ERTZ. Arrats gorria il da... zeru-bazterrean / ez gerezi dugu, ez-ta are baxaran!LdiUO 22.
Mendietako isla zeru-bazterrean. Ib. 20.
azpisarrerakoSense-26.3
b)Rincón del cielo.
Santurik balin bada zeru-baztarrean, / dei egiten diote erdi-negarrean. "
"Si hay Santos en el cielo, aun en el más olvidado rincón"
.OrEus 103.
azpisarrera-27
ZERU BERRI.
Paraíso, cielo (fig.). v. ZERU TXIKI. [Komunio ondoan] zirudien ito bear zutela kontentuaren kontentuz, zeru berri baten arkitzen zirala. MgCC 226.
Jauregia zirudin etxola bedeinkatu ark, zeru berri bat. BvAsL 78.
azpisarrerakoSense-27.1
Natibitate. // Neskatxa, beraz sortzen zare, / Guretzat zeru berria, / Mundurat guri ekhartzeko / Arimako iguzkia. Gç 132.
azpisarrera-28
ZERU-BIDE.
Camino hacia el cielo (ref. al cielo de los bienaventurados). v. ZERUKO BIDE, ZERURAKO BIDE. Zeru biderako [Biatiko Santua artu]. CbEg II 178.
Zeinbata aurreratu edo atzeratu zarean zeru-bidean. AñEL1 74.
Zeru-bidean dagona ere infernurako jartzen du. PE 26.
Asi gaitezen bada goizean Jaungoikoanuntz [...], zeru bidea igaro dezagun egun guztia. AgSerm 561.
Elizaren Sakramentuak eta gure zeru biderako beste laguntza guziak. InzaAzalp 145.
Gezurrezko profetak [...] etortzen zaizkigu gu zeru-bidetik bartzertzeko. IrYKBiz 138.
Zerubideko parkea dut, nunbait izatekotan, nere zeru-bidea. TxillLet 25.
Alkarri lagunduz santutu ditezen. Zeru-bidean goruntz [...] joan ditezen. MAtxGazt 104.
Seguru nago zeru-bidean laguntza egingo diguna. UztSas 23.
v. tbn. Jaukol Biozk 3. Eguzk GizAuz 12. NEtx LBB 222. Olea 251.
azpisarrera-29
ZERU EGIN(Urt IV 105; zerugin Urt IV 106). Construir en forma de bóveda. "Camerare, bizkartu [...] zerugin" Urt IV 106. "Cameratus, [...] gañetikan estalirikakoa, etxe bizkartua, [...] etxe zeru egiña, etxe zeru egiñikakoa" Ib. 105.
azpisarrera-30
ZERU-HERRI.
Reino de los cielos. Ez da zeru-errira / iñor allegatzen, / sakramentu orrekiñ / ez bada garbitzen.Auspoa 97, 90.
Aiena baita zeru-erria. "Regnum caelorum"
.OrAitork 196 (v. tbn. 388, 401; QA 204 zeru-erri).
azpisarrera-31
ZERU-ERTZ. Horizonte.
v. ZERU-BARREN, ZERU-MUGA, ORTZI-MUGA, osertz. Zeru-ertz urrutian.OrMi 143.
Tanpez erori arratsaldeko / urrungo zeru-ertzetik, eguzki-erlus masustearen ondar ubela motelik. '
En el lejano horizonte'
.GandElorri 99.
Zeru-ertzean merkante aundi bat bisteratu dogu. BerriatBermeo 389.
Mendia duzu Eta, Tesaliko sorkaldera zeru-ertza estaltzen duna. IbiñVirgil 58.
Bart ere [...] zeru-ertzean ikusi nuan [izar ori]. NEtxLBB 75.
Guk beti hala esan izan diagu: ortzemuga, ostertza, zeruertza. PPerHarriP 48.
Barri onak guretzat / [eguzki] ak zeru ertzetik.FEtxeb 178.
azpisarrera-32
ZERUETAKO (SP).
Celestial, de los cielos. "Le royaume des cieux" SP. v. ZERUKO. Tr. Documentado en autores de todas las épocas y dialectos.
Zeruetako mandatua.
MLastur
19.
Zeruetako jauna. fJZ 99.
Zeruetako resumá hurbil da. LçMt 10, 7 (He, TB, Echn, Dv, Samper, Ur, Leon, Ker zeruetako, SalabBN zerietako, Ip zelietako, Hual zeurietako; IBe Jainkoaren erregetza).
Ene Aitak zeruetakoak. LçMt 15, 13 (He Aita zeruetakoak; TB, Dv, SalabBN, Samper, Leon Aita zerukoak, Ip Aita zelukuak, Ker zeruko nire aitak; Hual Aita zelestialak).
Zeruetako Erregeari. Lazarraga A, 1154r.
Zeruetako iakia. Mat 265.
Zeruetako atseginez gozatu. EZMan I 18.
Zeruetako Aita. Gç 125.
Aita zeruetakoa. Ib. 146.
Iaun zeruetakoa. ES 87.
Igaro deidan zerubetako deskansura. ZBulda 50.
Zeruetako gloria. Acto 364.
Zeruetako erregea. Mih 81.
Zeruetako Jauna, barka, barka guri.Iraultza 94.
Zerubetako giltzak. MgPAb 198 (v. tbn. CO 290).
Zeruetako erreñua. AA I 623.
Imini daigun bitaartekotzat zerubetako erregina. fBIc I app., 6.
Goza dadin zeruetako zorionaz. JesBih 461.
Zeruetako korte dohatsuaren bozkarioa. Jaur 368.
Zelietako jinkua. Etch 524.
Eta munduan segi dezagun zeruetako bidea. Bordel 35.
Zeruetako edertasunak ikusi. DvLEd 259.
Zeruetako dohatsu bat iduri. Laph 158.
Zeruetako hedoi [horiei]. ElsbFram 100.
Zeruetako atia. Ud 141.
Eta mundurat ufatzen zeruetako ametsa. Iratz 151.
Zeruetako Amari eskeintza. ErkiagArran 59.
Zeruetako diztira. GandElorri 142.
Zeruetako ate-zain. SMZirik 92.
Zeruetako santu guziak. NEtxLBB 177.
Zeruetako ateak. XaOdol 220.
Lendabiziko eskerrak eman / Zeruetako Aitari.BAyerbe 154.
"Ez zarete sartuko zeruetako erreinuan" esan zuen Norbaitek. MEIG I 141.
v. tbn.
Ezcurra 5. Harb 355. Hm 67. SP Imit III 18, 2. OA 102. CatBurg 44. Cb Eg III 277. Ub 73. Añ EL1 141. Dh 78. Gco II 35. JJMg BasEsc 234. CatLlo 85. CatLuz 28. CatBus 38. Echag 149. Ur MarIl 54. Lard 421. Aran SIgn 47. PE 30. Arr May 64. Xe 345. Legaz 52. Bv AsL 46. Itz Azald 195. Ag Kr 15. Goñi 23. Barb Sup 52. Arrantz 145. EusJok 110. KIkG 79. ArgiDL 160. Inza Azalp 113. Tx B I 36. JE Ber 59. Or Mi 131. Etcham 33. Etxde JJ 25. Basarri 67. Arti MaldanB 202. Zait Plat 120. Uzt Auspoa 43, 120. Mattin 69. Zelietako: Mst III 30, 4. UskLiB 27. Ip Hil 254. UNLilia 7.
azpisarrerakoSense-32.1
Argitasun bat eman deidala / zerutako jaun laztanak. Basarri(
inUztNoiz 49
).
ZERUETAKO LORIAN.
En la gloria (sentido fig.). Mariak uste zuen zela zeruetako lorian / holako gizon aberats bat noizbeit harrapatzian. Prot 66.
Egonen dire ahoak zabaldurik, zeruetako lorian balire bezala. HbEgia 65.
azpisarrera-34
ZERU ETA LEHOR.
Cielo y tierra. ZERU ETA LUR. Zeru eta lehorraren indartsu Iongoikoa. EZMan II 104.
Zeru eta lehorreko puxantza da zurea. Ib. 106.
azpisarrera-35
ZERU ETA LUR . (Pl.).Cielo y tierra.
Tr. Es empleado principalmente en la expr. zeru eta lurren egile, jabe, etc.
Zeru eta lur ororen kreadore handia. E 49.
Bere etorrera egiñ zigula zeru ta lurren jabiak. Ud 134.
Zeru ta Lurrak egin dituan Jauna. AgSerm 579.
Zeru ta lurren jaun da jabea. Basarri 39.
Zeru ta lurrak andik dedatela. "
Cielos y tierra beben de ella"
.GaztMusIx 219.
v. tbn. Izt C 209. Azc PB 41. PE 56. ArgiDL 158. Inza Azalp 34. Enb 51. Tx B I 40. Yanzi 60. Or Eus 257. SMitx Aranz 59. BEnb NereA 61. NEtx LBB 277.
azpisarrerakoSense-35.1
(Sing.)."
Zeru eta lurra, le ciel et la terre"H.
Zeru eta lur betatzen du. Ezcurra 9.
Gloria ere andiago / zeru eta lurrean.
OrrAmaB
7s.
Zeru eta lurrean ezta halako buruperik. EZMan II 13.
Espantaturik daduzkatzu zeru eta lur gustia. Gç 142.
Zeru ta lurraren Egille. AñEL1 109.
Zeru ta lurrean Zure oldea egin bedi. AgG 340 (v. tbn. Kr 25).
Zaintzen dau zeru eta lurraren maitasun-lua. LauxBBa 38.
Zeru eta lur, mendi, zelai [...]. OrBM 74.
Nora dagiket iges zeru ta lurretik at. OrAitork 10.
Izara baltzeranak zabaltzen ziarduan zeru ta lurrean. ErkiagBatB 87.
v. tbn.
ArgiDL 163. Tx B 180.
azpisarrerakoSense-35.2
(Det., sing. o pl.).El cielo y la tierra. Zerua eta lurra iraganen dirade, baina ene hitzak eztirade iraganen. LçMt 24, 35 (He, TB, Echn, Ker zerua (e)ta lurra, SalabBN zeria eta lurra, Ip zelia eta lürra, Dv, Leon, IBe zeru-lurrak).
Zeruaren eta lurraren Kreazalea baithan. LçIns B, 2r (v. tbn. zeruaren eta lurraren en Mat 3, Harb 5, Gç 38, SP Imit IV 11, 6, Iraz 4, CatBurg 5 (ta), Lg II 112, Brtc 22, Ub 35 (ta), CatLlo 5, CatLuz 3, CatSal 5, Legaz 2, CatUlz 4 y CatJauf 2, zeruen eta lurraren en Cap 5, zeruen da lurreen en VJ 8, zeliaren eta lürraren en FPrS 5, Tt Onsa 178, Bp I 29, UskLiB 14 y CatS 14, zeruaren ta lurren en Cb CatV 6, zeruen da lurren en Arz 17, zeuriaren eta lurraren en CatR 5 y Mdg 160, zeruein eta lurrein en CatAe 4).
Zeruan eta lurrean den gauzarik handiena. Mat 262.
Zeren zerua eta lurra [...] bere eskuko baititu. Ax 128 (V 84).
Zeruak eta lurra galduko dire. Gç 190.
Sortu zituan zeruak eta lurra. OA 23.
Zeruak eta lurrak zeureak izanik. Acto 390.
Zeruak eta lurrak ezin badaukate [...]. Lg I 332.
Zerua eta lurra betheak dire zure loriaren majestateaz. Brtc 19.
Gaurko gaua da oroigarria zeruan eta lurrean. Echag 154 (54 zeruba ta lurrean).
Zeinaren aintzinean zeruak eta lurrak ikharatzen baitira. DvLEd 112 (93 zerua eta lurra).
Jainkoak egin zituen zerua eta lurra ezdeusetarik. JnnSBi 33.
Berak darabilz zeruak eta lurra. AgAL 142.
Zeruen eta lurraren Agintari Nagusia. ItzAzald 72.
Zuk naia gerta dedilla zeruan eta lurrean. OrPoem 542.
Beltzak eta zuriak, zeruak ta lurrak ditugula arteko. MEIG IX 90.
v. tbn. Harb 216. Hm 127. SP Imit III 10, 3. Tt Onsa 23 (zeruko eta lurreko; 153 zelia eta lurra). Mih 118. LE Prog 104. Mg PAb 158. Añ LoraS 74. Gco I 395. AA III 272. Dh 243. MarIl 46. CatB 11. CatBus 5. Jaur 343. It Fab 160. Lard 477. Hb Egia 57. Elzb PAd 41. Laph 227. AB AmaE 366. Bv AsL 82. Arb Igand 192. Jnn SBi 7. CatJauf 21. ArgiDL 55. Inza Azalp 35. Enb 89. Alz Ram 135. Ir YKBiz 307. Vill Jaink 141. Balad 229. Zelia (e)ta lürra: Mst III 10, 3. Egiat 173. Xarlem 158. UskLiB 46. Ip Hil 232.
azpiadiera-2.1
(Con -ko
). Zeruko eta lurreko iauna. LçMt 11, 25 (TB, SalabBN, Echn zeruko eta lurreko, Ip zelüko eta lürreko, Samper Jaun zeruko eta lurrekoa, Hual zeuri ta lurreko; He zeruaren eta lurraren, Dv, Leon, IBe zeru-lurren).
Zeruko eta lurreko gauza guztiekin. Ax 128 (V 84).
Zeruko eta lurreko kreaturak. Gco I 445.
Zeruko eta lurreko bothere guziak. JnnSBi 32.
Bi erresumak, zerukoa eta lurrekoa. ArdoySFran 324.
v. tbn. Harb 80. Arg DevB 134. SP Phil 137. Tt Onsa 76. Mb IArg I 345. Lg II 105. Brtc 19. MarIl 113. Hb Egia 83. Xe 365. Inza Azalp 81. FIr 163. Zerb Azk 14. Zait Plat 153.
azpisarrera-36
ZERUETAN GORA(Ensalzar, alabar) hasta el cielo. "Bere burua [...]zeruetan goraaltxatzea, [...] bere burua zerura, zeruetara, zeruetaraño goratzea, altxatzea" Urt IV 28.
azpisarrera-37
ZERUETARA(Ensalzar, alabar) hasta el cielo."Bere buruaren abantailletan mintzatzea, bere burua zeruetara [...]altxatzea, [...] bere burua [...]zeruetara [...] goratzea, altxatzea" Urt IV 28.
azpisarrera-38
ZERUETARAINO(Alzar, levantar, ensalzar, alabar...) hasta los cielos, (poner) en los cielos. "Bere buruaren abantailletan mintzatzea, bere burua zeruetara, zeruetaraño, zeruetan goraaltxatzea, [...] bere burua zerura, zeruetara, zeruetaraño goratzea, altxatzea" Urt IV 28. v. ZERURAINO. Zeru-lurretako Erregiñaren ontasuna zeruetaraño goratuaz. ArrMay 178.
Zeure erritarrak zeruetaraiño iaso zaiezan eurakgaitik erbesten zer egin dozun iakin daienean. AgAL 152.
Gora andia egin eutsen sermolaria gaitik edo askok esan oi dabenez, zeruetaraino ipini eben. AEzale 1897, 36b.
Zeruetaraino goretsi behar ez badugu ere, ez da, bada, Etxepare [...] gutxiets genezakeen olerkaria. MIH 187.
azpisarrera-39
ZERUETARAINOKO.
Que llega hasta el cielo. O nork biotz guztitik ta zeruetarañoko deadarraz esan ta barkazioa eska lezakean! CbEg II 16 (Dv LEd 44 zeruetarainoko deihadarrez).
azpisarrera-40
ZERUETARIKAKO.
Celestial. v. ZERUKO. Usaina bertzalde: arrunt zeruetarikakoa. LfMurtuts 25.
azpisarrera-41
ZERU-GAI.
azpisarrerakoSense-41.1
a)Digno del cielo.
Esker edo grazi gizona zeru-gai egitten duan oni, esaten zaio deuntzallea. InzaAzalp 45.
Nork jeiki ta goratu gaittu zerugai izatera Jesusek ezpaño?Ib. 63.
azpisarrerakoSense-41.2
b)Materia, cosa celestial.
Sorkariak oro nere aintzinean nenkartzin: ikuskari, ots, legor, itsaso, aize [...]; ta ez ikuskari, ots, zeru-gaia [¿errata por zeru-gaina?], aingeru oro [...]. "
Firmamentum caeli insuper"
.OrAitork 159.
Izan ere, nork bere zeru-gaia jaioteko errian bertan arkitu al izatea, ez ote da berez, beste gabe, arras arrigarri?TxillLet 100.
azpisarrera-42
ZERU-GAIN (Hb).
Cielo (ref. tanto al firmamento como al cielo empíreo). "Haut du ciel, empyrée" Hb. v. ZERU GOI, Z. GOIEN, Z. GOITI, Z. GORA, Z. GOREN, Z. ALTU. Patriarkak hegaldatu ziren zeru gañera, / Hanbatetan desiratu plazerezko etxera. EZMan I 129.
Ta alderatu zituban zerugañeko urak zerupeko ureetati.fBIc I 11.
Ospe handiren erdian iganen dira zeru gainera. DvLEd 273.
Goretsia izan dedila [...] zeru gainetan. Ib. 120.
Gloria Jinkoari zelü gainetan. IpHil 97 (v. tbn. 91).
Zeru gaina maiz urdin. ArbIgand 27.
Jauna aurkhitzen dela zeru-gainean eta lur beherean. Ib. 153.
[Gizona] nundik heldu den, norat doan, zer den zeru gain hortan. JEBur 166.
Eskual-herriko zeru gain eztia. Ib. 206.
Lehen izarrek argitzen zuten zeru-gain urdina. Ox 153.
Izarrek distiratzen zeru-gain hartarik. Etcham 194.
Hitsa dela dite Provence eskualdeko zeru-gain urdina. JEBer 52.
Lurpea, zeru-gaina edo itsasoa. Iratz 139.
Gure begiek ikusten duten zeru gain hura. ZerbIxtS 7.
Zeru gaiña goibel. OrPoem 524.
Zeru gainean baita denen erregea. ZerbAzk 8.
Zeru-gaineko aireetan, jainkoen hasarrean. ArtiMaldanB 199.
Arbola hori beira dezala zeru gainetik Jainkuak. Mattin 78.
v. tbn. Hm 151. Elzb Po 194. Zelü gain: Casve SGrazi 64.
azpisarrerakoSense-42.1
Hosanna zelü gain gainetan!IpHil 232.
Ospe Jainkoari zeru gain-gainean. LeonLc 2, 14.
azpisarrera-43
ZERU GOI.
Cielo (ref. tanto al firmamento como al cielo empíreo). Cf.: AA III 314: Zeruaren goinera, y 325: Zeruaren goineraño; AB AmaE 344: Zeruaren goia, y SMitx Aranz 175: zeruaren goinera. v. ZERU GAIN. Tr. Documentado desde finales del s. XIX en autores guipuzcoanos y, sobre todo, vizcaínos.
Zeru-goia zegoan urdin-urdiña. ZabGabon 105.
Bere arimak zeru goietan dauka bizitza. ABAmaE 113.
Zeru goietako izarrak. AgAL 34.
Jangoikoak dakus zeru goietatik. AgKr 212.
Zeru goi urdiñaren anditasun ta apainduriak. AgG 11.
Izar eder zoragarria zeru goian zera Maria. ArgiDL 165.
Aintza Jaungoikoari zeru goiean. Ib. 57.
Zeru-goietan ixarrik ez da. Enb 153.
Une artan zeru-goia argi oraindik ta bea illun. AnabUsauri 72.
Nondikan natorkizun? Zeru-goi bertatik, zuri estura ortan laguntzeagatik. SMitxAranz 49.
Itsaso, lur eta zeru goiei. MdePr 121.
Eguzkiak zeru-goitik txinpartak botaten ziarduan. ErkiagArran 28.
Goza bedi, bai, lur zabal dana, goza bedi zeru goia. Basarri 10.
Jon Arrospide, agur, zeru goietan Jaunak atsedendu bedi! BEnbNereA 228 (81 zeru goitik).
Zeru goietan izan dezagun guztiok gure azkena. NEtxLBB 368.
Eskerrak beren itxaropena zutela zeru gioetan. UztSas 165 (Noiz 23 zeru goitikan).
Zeru-goiak erabakita daukana. BerronKijote 87.
O zeru goiak, nolako epaiak datoz ortikan lurrera. Balad 238.
Gure guraso ta senideak guri laguntzen digutela zeru goitik.BAyerbe 17.
v. tbn. Itz Azald 209. Jaukol Biozk 99. Laux BBa 20. Bilbao IpuiB 212. Akes Ipiñ 20. Gazt MusIx 117. Ibiñ Virgil 69. Olea 41.
azpisarrera-44
ZERU GOIEN(V, G ap. A; Lar, VocCB
Dv). Cielo (ref. tanto al firmamento como al cielo empíreo)."Empyreo, cielo" Lar. "Cielo empíreo. Voz muy usada entre los predicadores. No sé si el pueblo se ha valido nunca de ella" A. v. ZERU-GAIN. Orai zeru goihenean, sarri ifernu zolan. Laph 45.
Khanta dezagün haren gloria zelü gohienetan. IpHil 226.
Ura zan, ura, Zeru-Goieneko ao-xuriak asetzeko salda aberatsa!LhYol 22.
Zeru goienerako autu zuan Jaungoikoak. InzaAzalp 45.
Zein kaxkarra dirudigun zeru goienetik mundu au. OrMi 139.
azpisarrera-45
ZERU GOITI.
v. ZERU-GAIN. Cielo, firmamento. Gure ere itsasoan luza zazu bizia, / non ikhusten ez baitugu baizen zeru goitia. EZMan II 145.
Zeru goitia bistatzen die zazpi planetek, bai eta gure arima zazpi berthute ederrek. EZEliç 111.
azpisarrera-46
ZERU GORA.
Cielo (ref. mayoritariamente al cielo empíreo). "Zerugora, ciel, empyrée" Hb (Lhande transcribe erróneamente zeru-gara). v. ZERU-GAIN. Zeru gorak gehiago eztire higituren, / Ezen aingeruek dute hekien artha utziren. EZMan I 81.
Zeru gorari agoka suspiraz. EZNoel 29.
Gloria duela Iainko onak zeru gorean. EZEliç 39.
Artikatzu zeru goratik zure xismixtak. Ch III 34, 3.
Gure gatik / Jausten da zeru goratik. Monho 142.
Zeru-goratik ifernuko zolarat. Dh 184.
Güregatik jaixten da zelü goratik. UNLilia 12.
Izatu da Larru gainerat, / Arranoen zeru gorarat. ZerbAzk 37.
v. tbn. Lg I 218. Lap 90 (V 44).
ZERU GOREN(B ap. A; Urt Gram 16). Cielo (ref. tanto al firmamento como al cielo empíreo). "Ciel empiré, zerugorena" Urt Gram 16. Cf. Brtc 25, MarIl 52 y Arb Igand 198: Izan bedi (g)lorifikatua zeruetako gorenean. v. ZERU-GAIN, Z. GOIEN. Dasta detzagun atsegin zeru gorenekoak. EZMan I 129.
Gloria Jainkoari zeru gorenetan. HeLc 2, 14 (Dv ospe Jainkoari zeru gorenetaraino).
Igan nadin zeru-goreneraino. Dh 203.
Orai izarniatzen du iguzki batek bezala zeru gorenetarik. Ib. 278.
Loria Jainkoari zeru gorenetan. JnnSBi 13.
v. tbn.
CatS 97 (zelü). Ibiñ Virgil 101.
azpisarrera-48
ZERU-GORRITU.
Ponerse el cielo de color rojo. Onen argira, gure Iñigoren / santutasun-elburua / egunabartzen, zeru-gorritzen, / argiagotzen dijua... SMitxAranz 157.
azpisarrera-49
ZERU-INFERNU(Pl.). El cielo y el infierno. Zeru-ipernuek toki berezia badutela. Linboak ere bai, antza. OrQA 97 (v. tbn. 57).
azpisarrera-50
ZERU-JANARI.
"Maná, aquel rocío milagroso" Añ. Arako atxinako mana zeru-janaria. AñLoraS 52 (MisE 79 mana zeru-janaria).
azpisarrera-51
ZERUKO.
azpisarrerakoSense-51.1
a)(L, BN, S ap. Lh; Lcc, SP, Urt IV 27, Ht VocGr 337, Lar, Añ, Dv, Zam Voc). Ref.: Lh; Etxba Eib (zerukua). Celestial; celeste; del cielo. "Celestial, cosa, gauza zerukoa" Lcc. "Arco del cielo, zeruko arkua" Ib. "Planeta del cielo, zeruko planetea" Ib. "Zeruko aita, père céleste" SP. "Zeruko argia, la lumière du ciel" Ib. "Zeruko,zeruetako errege gaztélua" Urt IV 27. "Celestes, zerukoa, zerutarra " Lar. "Anagogia, sentido místico que mira las cosas del cielo, goiadiera, zeruko gauzen adiereta" Ib. "Beatificación, zeruko doatsuera" Ib. "Iglesia triunfante, (c.) zeruko elexa" Añ. "Celestial, divino. Soñu ori, ain gozua eta leguna, zerukua dirud, esa música, [...] parece celestial" Etxba Eib. v. ZERUETAKO, ZERUTIKAKO, ZERUZKO. Tr. De uso gral. en todas las épocas y dialectos. Aparece generalmente precediendo al sust.; tras el sust. se encuentra sobre todo en las exprs. Aita zeruko y Jaun zeruko.
Zeruko Jaunagaz. fJZ 99.
Aita zerukoaren borondatea. LçMt 7, tí. Zeruko Jaunaren fede santua. Lazarraga A6, 1169v.
Oi, Jaun Zerukoa!Ib. A, 1152r.
Baxadu neben neure begiok / zeruko altureanik. Ib. B21, 1199r.
Zeruko santuai. Bet 11.
Zeruko sillan jarririka. MPortal 59.
Zeruko benedizionea. Mat 253.
Iainkoaren adiskideak eta zeruko habitantak. Ib. 299.
Zeruko erreñua. BerDoc 93v.
Gozatzatzu zeruko atsegiñak. EZMan I 133.
Eta begiak zeruko izar klaren kideak. EZNoel 42.
Zeruko erresuma. Ax 468 (V 304).
Espiritu zeruko batzuk. "
Espíritus soberanos"
.Cap 39.
Zeruko gauzak plazerki darabiltzat gogoan. SPImit III 48, 6.
Zeruko Aita. Gç 147.
Irigi artean zeruko atea. Zubia 151.
Zeruko jaunarekin. Acto 369.
Jaun zerukoak ala deu gura. Ib. 18.
Zeruko dohaiñ egiazkoa. Ch III 55, 4.
Zeruko aiñgeruak.HeGudu 46.
Azkar nazazü zelüko indarraz. Mst III 20, 3.
Artuko ditu zeruko bere erreinuan. MbIArg I 341.
Zeruko usai agitz eder bat zeriola. MbIArg II 301.
Zeruko ejerzituen kapitan. CbEg III 273.
Zeruko inspirazioz. CbJust 82.
Etorri, betoz lasterka musika zeruko au aditutzera. GavS 50.
Zeruko ihintz gozoa. Lg I 333.
Entzun zen ordu hartan berean zeruko boza bat, hitz gorez zioena: [...]. Lg II 128.
Zuén Aita zerúkoak. LEOng 77r.
Amorio garbi ta zeruko bat. MgCC 135.
Zeruko graziak. Monho 160.
Da zeruko doai edo birtute bat. Gco II 25.
Zeruko amorioz zora nazazu. AA I 465.
Mana, zeruko janari gozoa. Ib. 413.
Zeruko dohatsu loriosak. Dh 157.
Zeruko zoriona. Ib. 172.
Adani emon eutsan zeruko gauzeen ezauberia. fBIc I 13.
Zeruko erreinuba.Astar II 255.
Zeruko loria. CatLuz 41.
Zeruko egaztiai begira. Lard 384.
Zeruko atheak izan zaizkit hetsiak. DvLEd 114.
Zeruko egia. HbEgia 85.
Zeuriko reinua. CatR 69 (
CatSal 69 zeruko reinoa
).
Zeruko gorthearen aitzinean. Laph 188.
Igo zan zeruko bizitoki ta jargoietarea. AranSIgn 90.
Zeruko gaztigua artuta. ArrMay 194.
Ene Aita zerukoak. DvMt 15, 13 (
TB, SalabBN, Samper, Leon Aita zerukoak, Ip Aita zelukuak, Ker zeruko nire aitak; Hual Aita zelestialak
).
Zeruko musika soñu zoragarri bat. Ib. 157.
Iaun zerukoak saritu zaitzala. AgAL 50.
Grazia zerukoa. ItzAzald 178.
(s. XX)Zeruko indarrez azkartuak. CatJauf 30.
Jainkoaren aintzinerat, agian zeruko ezkilen aditzera. BarbSup 140.
Oh! Jainko zerukoa!Ib. 160.
Zeruko agermena da? Irudimen utsa?AgKr 208.
Aingeruai ta zeruko doneai. KIkG 34.
Zeruko odeietan. InzaAzalp 82.
Agur, Zeruko eguzki eder. Enb 34.
Erakutsi digu zeruko dotriña. TxB 167.
Beti zuzen gidatuz zeruko bidian. Etcham 183.
Zeruko argi-izpiak baño len, edari miñ ori arturik gaude. OrMi 25.
Zeruko ondasunak. IrYKBiz 134.
Aita zerukoak emana dut.Ib. 313.
Biotza lurreko ondasunetatik askatu ta zerukoetara jasotea. EguzkGizAuz 14.
Zeruko bake hartaz ninduen betetzen. Iratz 44.
Zeruko hedoi beltzak. Ib. 71.
Zeruko pakez gantzutua. NEtxAntz 151.
Zeruko santuen pareko. LekSClar 112.
Jaun zerukoa. XaOdol 218.
Lurreko animaliak eta zeruko hegaztiak. MIH 192.
azpisarrerakoSense-51.2
b)(Uso sust.). Ser celestial. "Zerukoak, ceux qui sont au ciel" SP. "Zerukoak, les bienheureux du ciel, les habitants du ciel" H. v. zerutar(3). Igande eta bestetan larga zakek nekea / Eta Zerukoei eman merezi ohorea. EZMan II 31.
Ta garaituko badira, behar izaten da zerukoren baten laguntza. Lg II 277.
Lurrian ta zerukuen aldeti da gorrotauba ostuten dabillena. MgPAb 103.
Aiñgeru ta zerukoen arboladira. AranSIgn 90.
Nork ez daki askotan zerukoen itxuran agertu dela Luzifer.Goñi 97.
Baño ori etorri arte, emen bizi geranak zerukoen antzeko biziera eramateko. InzaAzalp 138.
azpisarrera-52
ZERUKOAK ETA LURREKOAK ARI IZAN.
Llover a cántaros, diluviar. "Zeru lurrak ari zituen urie (B), zerukoak eta lurrekoak ari ditu (B)" Gte Erd 111. v. ZERU-LURRAK ARI.
azpisarrera-53
ZERUKO BIDE.
azpisarrerakoSense-53.1
a) Camino del cielo, camino para ganar el cielo.
v. ZERU-BIDE, ZERURAKO BIDE. Zeruko bidea eztela munduak dioen bezain gaitza. SPPhil 64.
Zerura nai duenak zeruko bidez ibilli behar du bere eriotz oneraño. MbIArg I 96.
Guri zeruko bidea erakusteko. Ub 191.
Zeruko bidea arantzez bethea da. MarIl 34.
Zuzendu dagizala zeruko bide onetik. ItzAzald 191.
Zeruko bidean ipiñi zaitu. AgG 342.
Lagun munduko ibil aldian, lagun zeruko bidean. XaOdol 274.
v. tbn. Harb 91. Arg DevB 207. Ch III 56, 5. Lar SAgust 15. He Gudu 35. Lg I 198. Cb EBO 50. Monho 84. Mg CC 191. Añ EL1 2. Gco I 401. Astar II 238. Echag 241. Gy 81. Ur MarIl 65. Laph 92. Bv AsL 114. Zby RIEV 1908, 210. Arb Igand 61. Jnn SBi 159. ArgiDL 5. Inza Azalp 18. Ox 82. Enb 79. Etcham 56. Zerb IxtS 114. Balad 234. Zelüko bide: Bp II 6. Ip Hil 214.
azpisarrerakoSense-53.2
b)camino del cielo, del firmamento.
Gizonaren begiak badioaz mendiz mendi, herriz herri, izarrez izar; bainan heinbatetik urrun edo gora, oro akhabo dire hekientzat, nahiz adimenduak adirazten duen badirela oraino eremuak. [...] balitezke oraino toki handi, eder eta distiantak, zeruko bidetan. HbEgia 42.
Eta irakats bezaizkidatela zeruko bideak eta izar-mordoenak. IbiñVirgil 92.
azpisarrera-54
ZERUKO DANBOR(tanbor V-m ap. A). "Semilla blanca redonda que brota de algunas plantas (parece que cardos) y es transportada por el viento" A. v. ZERUKO USO.
ZERUKO GISA.
"Celestialmente, [...]zeruko gisa" Lar.
azpisarrera-58
ZERUKO KATU.
"Oruga. Se decía así de las muy vestidas de pelos y colores y corresponden a mariposas muy decoradas. Zeruko katua,mitxeleta geixa, la oruga, larva de la mariposa" Etxba Eib.
azpisarrera-59
ZERU-KOLORE.
azpisarrerakoSense-59.1
a)(Hb; zeuri-k. R-vid). Color azul cielo. "--¿Cómo es el azulado? (es decir un azul muy claro). --Zeuri kolore" Mdg 123. "Azur" Lh. Bigarren errenkada da zeru-kolorea duana, eta S. Juanek dietzen dio Safiro. AA III 580.
Saphiro deritzan zeru koloreko arri eder bat. Ib. 350.
Gerrian zeru koloreko zinta eder bat. Goñi 27.
azpisarrerakoSense-59.2
b)(Uso adj.). Hartu ere zituen kapa bat eta ponet bat zeru kolore. Laph 49.
Begiak zeru kolore, malezia ñirñira batekin. JEBur 66.
ZERUKO TXALO.
"Bendito. Zeruko txaloa, (hombre) bendito, muy bueno; litm., aplauso del cielo (V-m)" A EY III 252. "(V-m), persona bondadosísíma" A Apend.
azpisarrera-62
ZERUKO USO (V-gip ap. A).
"Semilla blanca redonda que brota de algunas plantas (parece que cardos) y es transportada por el viento" A. v. ZERUKO TANBOR.
azpisarrera-63
ZERUKO ZAZPIKI(Pl.). "Cabrillas, las siete, zeruko zazpikiak" Lar.
azpisarrera-64
ZERU-LEHOR(Pl.). El cielo y la tierra. v. ZERU ETA LUR. Zeru lehorrek bezate, Iauna, entzun soñua, / gehiago zuri zaitzun eman errespetua. EZMan II 85.
azpisarrera-65
ZERU-LUR(L, BN ap. Lh; Hb). (Pl.). Cielo y tierra. v. ZERU ETA LUR. Tr. Documentado en autores de todas las épocas y dialectos.
Zeru lurrak ere beldur, beldur laur elementak. EZMan I 84.
Iainkoak zeru lurretan merezi ditu laudorioak. Ib. 2.
O Birjina, zeru-lurrek ohoratu beharra. EZNoel 68.
Zure bizitze zuhurrak zeru-lurrak derakarzke bakera. OPo 56.
Zeru lurren kreatzaillea. Lg I 200.
Egin zituan zeru lurrak, Itsaso odeiak, Eguzki izarrak. Ub 66.
Sei egunetan egin zituan zeru-lurrak. AA II 43.
Zelü lürretako Jinkua. UskLiB 47.
Zeru lurren Jainkoa. Jaur 114.
Iraganen dire zeru-lurrak, bainan ene hitzak ez dire iraganen. DvMt 24, 35 (Leon, IBe zeru-lurrak; Lç, He, TB, Echn, Ker zerua (e)ta lurra, SalabBN zeria eta lurra, Ip zelia eta lürra).
Bazituzten hirur yainko nausi: Yupiter zeru-lurretako, Neptunio itsasoko. HbEgia 49.
Zeru lurrak aserre.SBaroj(
inFrantzesB II 122
).
Zeru-lurren aurrean berealatik agintzen dizut. ArrMay 197.
Zelü lürren erregiña. UNLilia 3.
Zu eta ni eta gure idurikoak oro eta zeru lurrak barne. JEBur 42.
Zeru-lurrak ondatuko dira, nere itzak berriz eztira ondatuko. IrYKBiz 413.
Gaur zeru-lurrak pestetan dira. Basarri 8.
Zeru-lurren egillea. NEtxLBB 85.
Zeru-lurren Egilliak guztia itxi ebala guztion laguntza bardiñerako.Gerrika 184.
Leturiaren gogoan eta inguruko zeru-lurretan, maitasuna dela bide! MIH 297.
Zeru-lurretako nahaste ikaragarriak. MEIG I 193.
v. tbn. Hm 135. Gç 66. Brtc 72. Monho 154. Dh 183. Añ EL2 171. MarIl 65. Lard 2. Laph 38. Xe 358. Zby RIEV 1908, 204. A BeinB 48. AB AmaE 384. Arb Igand 60. Bv AsL 27. Jnn SBi 11. Ag Serm 470. Goñi 113. Barb Sup 165. KIkV 16. KIkG 11. ArgiDL 15. Inza Azalp 30. Ox 80. Enb 112. Etcham 160. Iratz 51. Zerb IxtS 71. Or Aitork 312. Vill Jaink 34. Xa Odol 237. Zelü-lür: Ip Hil 90.
azpisarrerakoSense-65.1
(Sing.). Zeru-lurreko Erregina. AñEL2 12.
Zeru lurr eta euretan dagozan gauza guztijak. Astar II 254.
Jaungoiko benetako, zeru luurreko, Aingeru, gizon, abere, txori ... Ib. 248.
Urriki zaite pekatariz, zeru lurraren jabea. Echag 239.
Zelü-lürreko erregiña. IpHil 214.
Zeru-lurraren egille aundia. ArgiDL 94.
Milagro on bat egingo ditu zeru lurraren jabeak. TxB II 120.
Idaztiak etzun izendatu zeru-lur eitegabe ua. OrAitork 361.
Artarako zeru-lurra oinperatu ta ileerazi bear baditut ere. TxillLet 38.
Zeru-lurraren aundia ta ederra dastatu. TxillLet 21.
Emango dautse kastigu latza / zeru-lurraren Jabeak. Ayesta 104.
azpisarrera-66
ZERU-LUR-INFERNU.
Cielo, tierra e infierno. Nahi duen guzia zeru-lur-ifernuetan egiten duena. Dh 175.
azpisarrera-67
ZERU-LUR-ITSASO.
Cielo, tierra y mar. Zeñak kreatu baititu zeru lur itsasoa. EZEliç 6 (v. tbn. 45, 187...).
Lenbizian zeru-lur-itsaso ta beste guziak bezala, Aitak egiñak dirala esaten da. MbIArg I 357.
Maite zituen gure zeru-lur-itsasoak, maite gure jendea. MIH 269.
azpisarrera-68
ZERU-LURRAK ARI IZAN.
Llover a cantaros, diluviar. "Zeru lurrak ari zituen urie (B), zerukoak eta lurrekoak ari ditu (B)" Gte Erd 111. v. ZERUKOAK ETA LURREKOAK ARI IZAN.
azpisarrera-69
ZERU-MENDI.
Monte celestial (?). Kartsuki beha egon zaitzue haren behako beroa, Zeru menditik sutan luzatuz zuen alderat besoa. Iratz 148.
Eta toki hau deituko dute: Euskaldun zeru-mendia! Ib. 165.
Joan naiz bidez, joan naiz mendiz: ea nun kausi argia Joan naiz eta hara tanpez, hara han, zeru-mendia! Ib. 97.
Euskal-fraideen zeru-mendirat iganik jainkoz egarri. Ib. 149.
[Olerkietan] ditutzu aipatzen hein bat amultsuki zure etxekoak, komentua dagon zerumendia, Eskual herria. LfELit 338.
azpisarrera-70
ZERU-MIN.
Anhelo del cielo. Ez nagoke zeru-minez / Ez nagoke geiago: / Aspaldi baitut auhenez / Zutaraino hel gogo. Iratz 110.
Zeru-min beraz minez daudenen batetaratze gozoa! Ib. 181.
Geroago ta zeru-miñ biziagoa sortu yakon biotzean. Eta denpora asko barik, zeruko atietan aurkitu eban San Pedrok deika. BilbaoIpuiB 90.
Zeru-min santua gaupe kanposantuan. AzurmHitzB 55.
v. tbn. Onaind in MusIx 156.
azpisarrera-71
ZERU-MUGA.
Horizonte. v. ZERU-ERTZ. Zabaldi azkenbageak, zeru-mugan muñorik ere bage. OrMi 143.
Zeru-mugan birundan dabil, arranoa. "En el horizonte"
.OrEus 131.
Beltzez jantzi da zearo itxasaldetik zeru-muga. TAgUzt 130.
Zerumuga ezagutzeko daukat gurari gertua. ArtiMaldanB 217.
azpisarrera-72
ZERU-OGI.
Eucaristía. Zeru-ogi edo Eukaristiko ogia. InzaAzalp 142.
Nere Aitak ematen dizue egiazko zeru-ogia; Yainkoaren ogia da. IrYKBiz 218.
azpisarrera-73
ZERU-ONTZI.
Nave espacial. Ortzirale huntan [...] hirur amerikano igan dira Apollo-zazpi deitu zeruntzian. Herr 17-10-1968, 5.
azpisarrera-74
ZERU-ORTZI.
Firmamento del cielo. Sortu bitez argizagiak zeru-ortzian. "In firmamento caeli"
.OrAitork 399.
Naasten ote ditut bereizi gabe zeru-ortziko gauza auen ezagukizun garbiak eta zeru-ortzipeko gorputz-lanak?Ib. 400.
azpisarrera-75
ZERU-OZAR.
"Canicula, signum caeleste" Urt IV 143.
azpisarrera-76
ZERURA BEGIRA EGON.
"Gora begira egon, ezer egin gabe begira egon. Zerura begira egonda etxak ezebe emen" Elexp Berg.
azpisarrera-77
ZERURA BIDE.
Camino hacia el cielo, del cielo. v. ZERUKO BIDE. Jaunak han baitu irakasten zerura bide segura. Monho 114.
Bestiai zerura bidia erakusten diarduan artian. fBIc II 277.
Zuzen billatutzeko zerura bidea. ABAmaE 402.
Gero xuxen xuxen zerura bidean. OrPoem 522.
Zerura-bide dogun bizitza labur ontan. ErkiagArran 12.
Suaren kea zerura bidean nola zijoan ikusi igabe. UgaldeIltz 46.
Zerura bidean eragozpen aundiak topatzen dituzte. MAtxGazt 103.
v. tbn. PE 125. Ud 91. Ag Kr 214. Inza Azalp 18. NEtx Antz 110.
azpisarrera-78
ZERURAINO(Uso fig.). (Levantar(se), alzar(se), ensalzar, gritar....) hasta el cielo, (poner) por los cielos. Egitez horla, [...] aipatua / zirat' ororen ahoetan, / et' amorosen gogoetan / zerurano altxatua. OPo 41s.
Bada nola nagoke soseguz? Nola zeruraño deadar egiten ezdet? CbEg II 22 (Dv LEd 53 zeruraino).
Noraño dua bada zuben aberetasun, zeruraño dei egiten dabena? Ze izen emon neizube? Soldadubena? MgPAb 208.
Jasoko dituzte Erdarak zeruraño, azpiratzeko Itzkera etxekoa. VMg 89.
Asten zara, norbait gaiti, lelengo ondo esaten. Jasoten dozu zeruragino. fBIc II 190.
Diadar egingo dot zeruragino. Esango deutsat mundu guztiari: [...]. Ib. 290.
Kristobal zeruraño / Dezagun altxatu; [...] Aren azaiñ andiak / Ezin dira aztu. ABAmaE 162.
Ene ezurrak oro oiuka, Zu zeruraiño goretsiz. OrAitork 200.
Gau onen aundi t'epela! / [...] Eta kantua zeruraiñoxe / gozo guztia dabela. GandElorri 187.
Entzuizu zeruraño / turutak izigarri derauntsan, / aprikar mairuaren / gudurako deadar. GaztMusIx 99.
Untzia bazabilan goitita beheiti, jo harat jo hunat, batean zeruraino altxatu nahi zuela iduri, bestean [...]. ArdoySFran 245.
Bi egur alkartuk egindako gurutze apala, gurutze zitala, barneraino adoratua ta zeruraino madarikatua. AzurmHitzB 52.
Gaztiak dula sasoia / bañan zarra ez dago motela, / nik pentsatzen det au zeruraño / jaso bear gendukela; / aurtengo ontan jantzi zenduen / merezi zendun txapela. UztLEG I 158.
Forma diogunean, badirudi hots joko eta hitz jolasez bakarrik ari garela, hala nola Jakobsonek zeruraino jaso duen I like Ike hartaz edo Axularren zinak eta minak[...] eta antzekoez. MEIG IV 87.
[Larramendi] mila aldiz goratua izan denez gero lehen zeruraino eta beste milatan beheratua gero infernuraino. MEIG VII 52.
ZERURAINOKO.
Que llega hasta el cielo. Iongoikoa iraganik / zerurañoko holak, / portua ezin ardiats / dezake untzi xoillak. EZMan II 150.
Zure desditxaz pekatuan bazaude, nola zerurañoko deadarrakin miserikordia eskatzen ezdezu? CbEg II 148 (Dv LEd 263 zerurainoko deihadarrekin).
Uri bat egin dezagun, eta uri onetan zerurañoko Dorre bat. Lard 11.
Omen artian baña nituzan Entzun nik zure negarrak, Aitu nituzan zerurañoko Zure dei eta deadarrak. ABAmaE 11.
[Oi Aralar] Zure zerurainoko harroka-kaskoa. Iratz 135.
Ainbeste abo argizkok, zeruraiñoko karraxiz, gaztetzen dabe ordu eldua abots barriak ixuriz. GandElorri 213.
azpisarrera-80
ZERURAKOAN.
"Allant au ciel" SP.
azpisarrera-81
ZERURAKO BIDE,
ZERURATEKO BIDE.
Camino del cielo, camino para ganar el cielo. v. ZERUKO BIDE. Libratu darokuzuna zerurako bidea. ArgDevB I.
Zerurako bide zuzena [hartu]. MbIArg I 116.
Onela ikasiko degu zerurako bide ederra. AA III 414.
Ez dezagula nehoiz utz zerurako bidea. ZbyRIEV 1908, 420.
Nok erakutsiko deusku zerurako bidea? AgKr 99.
v. tbn. ES 382. He Gudu 41. Ub 77. fB Ic I 6. Astar II 282. Añ EL2 162. Lard 507. Ur MarIl 64. Dv LEd 238. Arr May 49. Jnn SBi 103. Urruz Zer 13. ArgiDL 5. Inza Azalp 21. Or Mi 149. Ir YKBiz 138. SMitx Aranz 35. Zelialako bide: Mst III 18, 2. Etch 144 <zelilako>. Zerurateko bide: Ox 21. Ardoy SFran 324. Zelurako bide: Tt Onsa 183.
azpisarrera-82
ZERU-SABAI(-sapai G-to ap. A Apend). Bóveda celeste, firmamento, cielo. "Bóveda del cielo" A Apend. Erriberako zeru-sapai gardena. Mok 21.
Gauaro ederra egoan, zeru-sabaia izarratu. ErkiagArran 21.
Zeru-sapai goiena ostotsez dardaratzen dunak. OrAitork 31.
Leiotik zear, oean zegoala, zeru-sapai urdiñaren puska ikusten zuan. AnabUsauri(ed. 1986) 63 (ed. 1931, 82 zeru-zola
).
Zeru-sapaia Eskitu ta Ripheako gailur garaietara ieikitzen den neurrian. IbiñVirgil 74.
Zeru sapaian milla txulo sortu dira. NEtxLBB 281.
Zerua, auts-kolore, ego-aldetik; argia zikin zetorren, zeru-sapaitik. Ib. 206.
Zeru-sapaia bezain / urdin itsasoa.Zendoia 171.
azpisarrera-83
ZERU SOILPEAN.
A cielo descubierto. v. ZERU ZABALEAN. Lurrerako on-eske aritzen dirala erlijiosoak [...]; baiña guk, gudariok eta zaldunok, aiek eskaturikoa egiñ egiten dugu, gure beso-indarrez [...]; ez noski leorpean, zeru-soil-pean baizik. "No debajo de cubierta, sino al cielo abierto"
.BerronKijote 145s.
azpisarrera-84
ZERUTAN(Uso fig.). Por los cielos. Bizimodua zerutan dago / ikusten degun moduan, / kale gorrian gelditzen danak / pentsa nundik jango duan. Basarri 133.
Bixtakoa da balio dana / gaur ukulluak dutela, / esneak diru egiten du ta / zerutan dago okela. Ib. 142.
azpisarrera-85
ZERUTIKO (V-gip ap. Etxba Eib; Izt 112r),
ZERUTIKAKO (SP, Dv).
Celestial; del cielo, venido del cielo. "Zerutikakoa, venu du ciel" SP. "Zerutikako, [...] qui vient du ciel. Zure urrikia ona izateko behar da izan zerutikakoa (He)" Dv. "Sobrenatural" Izt 112r. "Que procede del cielo. Eta or nun zerutiko ots bat esaten: Au da nere Seme maittia [...] (Mt 3, 17)" Etxba Eib. v. ZERUKO. Tr. Documentado en textos de todas las épocas y dialectos. La forma zerutikako es la más frecuente. Emplean zerutiko Leiçarraga, CatLav (tbn. zerutikako ), Azkue (Ardi 119), Iraizoz (tbn. zerutikako ) e Ibiñagabeitia, y zelütiko Inchauspe (Hil 52).
Bidean ikhus niezán zerutiko argi bat, iguzkiarena baino klaroagorik. LçAct 26, 13 (Dv zerutikako argi, IBe zerutiko argi; TB zeruko argi).
[Argi ezazu] ene espiritua eta memoria zerutikako argiaz. Mat 233.
Iskiribu katholikoak direla zerutikako kartak. ES 153.
Betheko nintekela zure graziaz eta zerutikako dohaiñez. Ch III 40, 3.
Kontrizionea izan behar dela surnaturala edo zerutikakoa. CatLav 284.
(V 141; 279 (V 139) surnaturala edo zerutikoa)Heien bihotzak berotzen ziren eta hetarik altxatzen ziren su lama batzu osoki zerutikakoak. Mih 86.
Zerutikakoa edo sobrenaturala izatea. AACCErac 27.
Zerutikako bozkario ezti batez. MarIl 107.
Bazakien ongi zerutikako manua zala. Jaur 361.
Haren doktrina zerutikakoaren entzutekotzat. Ib. 361.
Zenbait mesede miragarri zerutikakoak. AranSIgn 10.
Zerutikako botz batez harat deithurik. Laph 171.
Zer da dolorea edo damua? --Da zerutikako urrikimendu edo naigabe bat Jangoikoa ofendituaz. Legaz 40.
Kantatu zuten San Anbrosiok eta San Agustiñek konpondutako Te Deum laudamus zerutikakoa. ZabGabon 95.
Zerutikako argidura eder batek harritu zituen. JnnSBi 175.
Entzuten zituztela toki hartan zerutikako kantika xoragarri batzu. Ib. 99.
Bihotza zerutikako zorion batez bethe-bethea. Ib. 36.
Eman zioten izen bat zerutikakoa: deitu zuten Maria. Ib. 34.
Zerutikako sineste guzien orhoitzapenak iraizi zituen eta kendu. JEBur 43.
Zerutikako dohainik xoragarriena. Zub 121.
Zerutikako ezaupide bat eskatzen zioten. IrYKBiz 233 (161 zerutiko
).
Zerutikako dei ezti horrek indarrak berritu nauzki. Iratz 57.
Gure jaunaren zerutikako jatsiera. ErkiagArran 158.
Zerutiko intza. IbiñVirgil 119.
Hartu dugun zerutikako janariak begira gaitzan. ArdoySFran 350.
v. tbn. He Gudu 106. Lg II 209. Gy Visites 148 (ap. Dv). Zby RIEV 1908, 604. Arb Igand 97. KIkG 15 <zerutitakoak>.
azpisarrera-86
ZERU TXIKI.
Cielo, paraíso (fig.). Bidasoaren ibar aldeak / Zeru txiki bat dirudi. Enb 99.
Agur, nere aingeru laztan ta nere zeru txiki. Lenaz gain pozak zoratzen dezu zure Koldo. NEtxNola 32.
Epel-aroa eltzen danean, txiroak eta landerrak zeru txiki baten pozkaria izaten dabe. ErkiagBatB 35.
Izarpe, zeru txiki bat zala, esan zitekean. Izan ere lurrean etzan erraza alako zoriona eta pakea arkitzerik. NEtxLBB 95.
Zeru txiki baten antza ematen nion nik Manuelen ostatuari egun artan. Salav 47.
Gure sendian zeru txiki bat / zu [=gure etxea] izan zera munduan. MMant 80.
v. tbn. Basarri 7. BEnb NereA 39.
azpisarrera-87
ZERU-URDINEKO.
De color azul cielo. Zeru-urdineko begiak, / surrak politak, ezpanak meiak. AzcPB 151s.
azpisarrera-88
ZERU-UZTAI.
azpisarrerakoSense-88.1
a)(Lar, Hb). "Coluros, zeru-uztai batzuek" Lar.
azpisarrerakoSense-88.2
b)Arco iris. v. uztargi, ARGI-UZTAI. Eta zeru-uztai (ostadar) aundia edaten ari da itsasoko ura. IbiñVirgil 77.
azpisarrera-89
ZERU ZAHAR,
ZERU XAHAR.
"Zeru zahar, vieux ciel. On se sert de cette expression quand le ciel se trouvant couvert de nuages profonds, il se fit une éclaircie qui permet de voir le ciel ou une partie du ciel" Dv. Uhinak eztitzen dire, hedoiak barreatzen, zeru xaharra agertzen. Untziak badaki orai zer aurkhintzetan den. Laph 223.
azpisarrera-90
ZERU ZABAL.
Cielo, firmamento; cielo empíreo. Itsasoori tinta balidi, / zeru zabala liburu. Lazarraga A6, 1169r.
Zeru zabala / oi estali da izarrez. Ib.(B)1203v.
Kontenplatuko duk zeru zabalaren kanpoa. EZMan I 135.
Eta eramango ginduala zeru zabal atsegin-kontentuz betera. Ub 22.
Zu, zeñentzat zeru zabalak dira labur estuak. AñEL1 162.
Bere erraijetan zarraturik eukitia bederatzi ilabetian arako Jaungoiko zeru zabalak kabidu ezin dabeena. Astar II 274.
Ez da zer aitaturik zeru zabala're, boladaz urdinurdin jarritzen dala're. Bil 59.
Izarrak apurka apurka doaz estaltzen, zeru zabala geldi geldiro ezkutatutzen. ABAmaE 367.
Jaunak batu gaitzala / zeru zabalean. Ib. 412.
Dardarka zeru zabalan galtzen da naro-naro. LauxBBa 38.
Horiek dira izan distirantak, gure begiez zeru zabalean begista ditzazkegunak. ArdoySFran 10.
Orain atseden artu dezala / zeru zabal urdiñean. MMant 166.
Zeru zabala guregantzea / gura dau geure Jainkuak.Ayesta 82.
Lokarririk gabe ibiltzen ohitua dirudi zeru zabaletan barrena. MEIG III 146.
v. tbn. Or Eus 320. Iratz 154. Egan 1958 (3-6) 193.
azpisarrera-91
ZERU ZABALEAN.
azpisarrerakoSense-91.1
a)A cielo descubierto, al raso.
v. ZERU SOILPEAN. Anhitzak ez dire ausartatzen beren etxetan egoitera [...], orok lo egiten dute zeru zabalean, harroka ziloetan edo lapharpetan. Prop 1876-77, 69s.
azpisarrerakoSense-91.2
b)"Zeru zabalian euki daixela, en medio del cielo lo tenga" Iz ArOñ (s.v. séru).
azpisarrera-92
ZERU-ZERU.
Santurrón, beato. v. XERU-XERU. Badakizu, Ana, gu ez gaituzula elizakoi zeru-zeru oietakoak. Gugaitik nai aña maitale izan zenitzake. LabSuEm 174.
azpisarrera-93
ZERUZ GOITIK IPINI. Poner por las nubes.
"Famatu. Ta jakin zuenean ni Markosen semia nitzala zeruz goitik ipini niñuen
"ZestErret.
azpisarrera-94
ZERUZKO.
azpisarrerakoSense-94.1
a)Celestial.
v. ZERUKO. Aberastu nagizu zeruzko ondasunaz. AñEL1 120.
Bizimodu on zeruzko bat. AñLoraS 28.
Gura dozun zeruzko bitzitzea egiteko. Ib. 29.
Zeruzko egiak. Ib. 87.
Zeruzko misterio miragarriok. Ib. 81.
[Jangoikoak] zeruzko argiaz argituten dabela. AñMisE 126.
Dalako oraziño arteza, zuzena, laburra [...] ta zeruzkoa. Ib. 14.
Biyotzaren erditik, zeruzko dama bat, amoriyoz maite det ezin esan ainbat. Bil 63.
Eta an euki zuben ikuskera zeruzko aiña omen andikoa. AranSIgn 95.
Atsegintasun zeruzkoak. Ib. 46.
Memori apartakin / zeruzko biotza. Insausti 135.
ZERU-ZOLA.
Firmamento, bóveda celeste, cielo. v. ZERU-SABAI. Zeru zolatik khexu da jiten oroaz [...] hegoaren seme gehiena. ArchFab 93.
Zeru zolan nonbait ikhusi baituke lanho bat. Laph 175.
Bai andizki eder dago zeru zola handia. ElzbPo 186.
Begiak ditu [...] zeru-zola bezain urdin. Ib. 197.
Arratsa jin zenean, sobera urrun ginen suaren ikusteko, bainan zeru zola gorriak aski erraiten zaukun bazoala aitzina. Prop 1882, 162.
Zeru zola urdin eta garbi zelarik. HUZez 93.
Denbora hauta zen; zeru-zola garbi, airea goxo. EskLAlm 1899, 10.
Eta sendiarazten bazterren ederra: zeru zola, sorroak, Larrungo kaxkoa. Iratz 49.
Arin asi zan ostera ega-ontzia zeru-zola urdin artara. AnabAprika 101.
Zeru zola urre tantoz josten ari. NEtxLBB 228.
Oraino ilargia zagon zeru zolan. GH 1971, 131.
[Izarra] zeruzolan itzatua. LfELit 75.
v. tbn. Lasa Poem 98.
azpisarrera-96
ZERU-ZULATU.
"Zeru zulatu du; denbora aldatuko du (AN-gip)" Gte Erd 86.
azpisarrerakoSense-96.1
(Uso sust.)."
Zeruan ostarteak dira (G-goi), zeruan oskarbi uneak badira (G-azp), zeru zulatuak ari dira (AN-gip)"GteErd 310.
"
Zeru zulatu batzuk badira (AN-gip)"Ib.86.