Tr. Documentado al Sur desde Lazarraga, al Norte sólo lo hallamos en Leizarraga. La forma mejor documentada es zulatu (-lh- en Leizarraga). Hay zulotu en f. Bartolomé, Zavala, E.M. Azkue y Onaindia y, junto a zulatu, en Arrue, Arrese Beitia y Enbeita. En DFrec hay 22 ejs. de zulatu.
sense-1
1.
(V, G, AN-gip-egüés-ilzarb; Lcc, Mic 7r, VP 51v, Lar, Añ, Dv(V, G), H(V, G); -lh-SP(s.v. zilhatzea
), zuletuAN-olza),
zulotu (V-m; Añ, ZamVoc)
Ref.:
Bon-Ond 159;
A(
zulatu, zolotu
);
SMEiTec1;
IzArOñ(
sulátu, garóiñak
);
EtxbaEib;
ElexpBerg;
GteErd 27
. Agujerear(se), perforar(se), horadar."Horadar"Lcc,
Mic,
Lar.
"Agujerar, zulatu, txulatu, zilatu
"Lar.
"Acribillar, [...] zulatu, zauritu
"Ib."Aportillar, romper muralla o pared abriendo portillo, murruak, ormak zulatu
"Ib."Trepanar, horadar con el trépano"Ib."Transfixo, batetik bestera zulatua
"Lar(tbn. en Añ).
"Taladrar, [...] (G) ginbaletaz zulotu
"Añ.
"Minar"Ib."Agujerear, taladrar"A.
"
Barautsak, galtzairua bera be, errez zulatzen dau
"SMEiTec1.
"
Garóiñak sulatu, un ruido muy fuerte; perforarse los sesos oyendo una misma cosa"IzArOñ.
"Agujerear. Ur tantan bat naikua arrixa zulatzeko, denboria badau bere kontura
"EtxbaEib.
"
Mendixa batetik bestera zulatutzia eiñ zan, arra baten okerra barik
"Ib."
Txakurrak prakak zulatu dost
"ElexpBerg.
"
Pipiak jan, zulatu (AN-gip)"GteErd 27.
En AxN se explica bohatzen (423) por zulatzen. v. zilatu. Ager zezaten Iesus zen etxe gaina, eta hura zulhaturik, erauts zezaten paralitikoa zetzan ohea. LçMc 2, 4 (He urratu zuten etxearen estalkia
).
Betiko itoginak arria zulatu, ta aldi luzeak guztia aztu. RS 16.
Zula bedi azpitik murru edo murall luze lodi bat edo aitz andi bat; bete bekio polbor estutuz zuloa ta eman bekio sua. MbIArg I 254.
Portugesen lenbiziko tiroekin azpitik zulatu ta asi zen ondatzen erregeren ontzia. MbIArg II 291.
Baldin ur tantak, arri baten gañean askotan eroriaz, zulatzen, ta desegiten badute. CbEg II 56.
Burdina gori bategaz zulatu eutsezan bere ezpanak.Zuzaeta 62.
Ar oiek zulatzen dituzte geiena [ortzak eta aginak]. ItDial 37 (Ur zulatuten; Dv zilhatzen, Ip xilatzen
).
Ots ikaragarri bategaz zulatu zan ormia, eta ezin iñoz zarratu izan ebeen kare ta arri guztijakaz bere. UrMarIl 14.
Maiatzaren iruan, lenengo pareta zulatuta, Erromarrak sartu ziran [urian]. Lard 542.
Ara azak ere. Zulatubak, balaz josiyak dirudite. SorBar 23.
Zulatzen ditutela zakuk besterenak, nunbaitetik biar dik berak eztubenak! Ud 27.
Laster zulatzen etsezala oni / Besteen agiñak, / Naiz da sareak burdiñaz izan / Gogor egiñak. ABAmaE 40.
Urak arria lez zulotu eutsan biotza ekinen ekinez. AzcPB 149.
( s. XX)Guztiak egozan bilddurrez, oñastarriak zulatu ete eban ontziaren azpia. EchtaJos 140.
Zulatu jaku txalupea-ta, laster ondatuko gara! Ib. 87.
Gelditzen ziranak ginbaletakin zulatuta bezela, eta alare etzuten aitortu nai baztanga eruak juak zirala. Iraola 137.
Guardasol guziyak dituela zulatuak, gaztañak erretzeko danboliña bezela. Ib. 117.
[Mendiak] azpietatik zulatu dituzte alderdi batetik besteraño. AgG 189.
Il dadinean lurreko arrak ez edo diote soinekorik ere zulatuko. AArdi 135.
Oarkabean eskupeta zartatu zitzaion eta eskua zulatu. OrSCruz 43.
Askotan, urdallletik kexu eta ikustekorik izan dutenak dira zulatzen direnak. [...] Geienetan, medikuketan eta erremediotan ibiliak direnetan gertatzen oi da urdail zulatzea. FIr 171.
Iztar biak batik-bestera balaz zulatuta eukazan. KkAb II 46s.
Sudurrek eraztunez idi-astoari bezala zulatu bear. OrMi 93.
Berrogei bala, tximista bezala yaurti ditiagu ire erregeontziak zulatzeko, ingelesa! Ib. 8.
[Bareak] ostoa zula-bearrez. "Para perforar sus hojas"
.Ib. 319.
[Arkaitza] erdi-erditik zulatu, tunela atera eta kito. Munita 100.
Aizkoraz zartaka sabela zulatuta agertu zan Txantxikoren ontzia. TAgUzt 223.
Biotza aldez alde zulotua. On-Bidea 18 (ap. DRA
).
Amak eindako galtzok etxaz ez berialakuan zulatuko. SMZirik 123.
Jakintzak lurraren erraiak zulatu ditu [...] izarrak arakatu ditu. VillJaink 31.
Eiztariak bidean zu jetxi zai daude, zure ego txuriak zulatzeko, maite. NEtxLBB 337.
Kañabera-xotx bat zulatu. BerronKijote 48.
Hortik Bizkaiko meatzeak, lehengo neurririk gabe, hondarreraino zulatzea etorri zen, industria larriaren finkatzea. Ib. 36.
Atze-aldean zulatutako galtza zarren batzuk.AZink 32.
Erabaki gogorragorik hartu beharrean aurkitu ziren bai Cesar Rubicon hibaia igarotzerakoan eta bai Cortes ontziak zulatu aurrean.MIH 325.
[Trenak mendiak] behar izanez gero satorrak bezala zulatu ere egiten baititu. (In MEIG VI 37
).
v. tbn. A BeinB 35. Lh Yol 6. Altuna 59. TP Kattalin 183. Mde Pr 79. Ataño TxanKan 34.
azpiadiera-1.1
Goitik okillak zula-adarra da, / beetik aizkoraren lana. "
Por arriba lo perforó el picatroncos"
.OrEus 81.
azpiadiera-1.2
(Part. en función de adj.)."Horadado, zulatua
"Lcc, Lar.
"Agujerado, zulatua
"Lar.
"Acribillado, galbaiaren gisa zulatua
"Ib."Afistolada llaga, zauri zornaz utsunetua, barren zulatua
"Ib."Almarraja, vasija de vidrio agujereada para regar, beira zulatua erregatzeko
"Ib. Ortozik edo abarka zulatubakaz. MgPAb 59.
Zaku eten ta zulatuban. Ib. 178.
Artzen dituzte burni zulatuak, / Su-auts ederrarekin prestatuak. VMg 100 (Zav Fab RIEV 1909, 30 burni zulotuak
).
San Adriango aitz zulatura. IztC 502.
Ardo-zagi zulatu eta arabatuak. Lard 114.
Praka zar zar zulatuak. ABAmaE 277.
Saski zarrak eta otzare zulatuak berritzen. OrMi 4.
Rengifer-adar zulatua (makil zuloduna?). JMBELG 34.
Makil zulatuak. Ib. 30.
Maskor zulatuak. Ib. 30.
Eliza aurrena [...] Arri zulatu bat duzu: / euri-ondar bat geldi baledi, / iduri du ur bedeikatu. OrEus 228.
Zarpail zulatuekin ibiltzen. AnabAprika 92.
Arkaitz zulatu batetik pasatzen da antziñako kaltzada zaarra. AndAUzta 79.
Etiopiarrak, ezpain-zulatuak eta beste konta ezin-ala jende. BerronKijote 199.
azpiadiera-1.3
Forzar haciendo un agujero, un boquete.Cf. HORMA-ZULATZAILE. Ezen baldin baleakin aitafamiliák zein goait aldiz ohoina ethor leiten, beilla liroela, eta ezliroela bere etxea zulhatzera utzi. "Percer sa maison"
.LçMt 24, 43 (Ur zulatuten; He, TB, Dv, Ip, Echn, Leon zil(h)atzera(t), Hual ezion eitzen etsia minatra
).
Eztitzazuela egin zuen thesaurak lurrean, non zerrenak eta herdoillák goastatzen baititu eta non ohoinék zulhatzen eta ebaisten baitituzté. "Les larrons percent"
.LçMt 6, 19 (
TB, Dv, Ip zilhatzen
).
Baldin etxeko nausiak baleki, zer ordutan etorriko zaion lapurra, esna legoke ta ezluke bere etxea zulatzen utziko. IrYKBiz 283.
sense-2
2.
(Lar, Añ). Pinchar, punzar, atravesar, perforar, herir (con un objeto puntiagudo, cortante)."Picar con instrumento agudo"Lar, Añ.
"Espinar, punzar, aranzatu, zulatu
"Lar.
"Agarrochar, [...] zirikatu, zulatu
"Ib. Krist eman izan kruzifika ledinzát. [...] Haren seihetsa zulhatu. LçIo 19, tít (cf. Lç Io 19, 34 dardoaz haren seihetsa iragan zezan
).
Huná, ethorten da hodeiékin eta ikhusiren du hura begi orok, hura zulhatu ukhan dutenék ere. LçApoc 1, 7.
Aranzak zulatu zeuen semearen burua. LarSermAzc 51.
Nere bular lanzaz zulatu ta urratu au. MbIArg I 300.
Nere esku ilzez zulatu onetan. Ib. 300 (v. tbn. en contexto similar zulatu en Añ EL2 226, Lard 464, Inza Azalp 69 y NEtx LBB 130, zulotu en Enb 103).
[Konfesatzen dira] zeren geiegi zulatzen dituen beren bizitz gaiztoaren sasiak. Ib. 276.
Ez lepo-atzerikan / zula zezenari. FrantzesB II 70.
Arantzaz ta ultzez zulotuta, kolpez zaurituta. fBOlg 4.
Gaiski-esala bat inpernuti agertu jakola [...]. Miina eukan sututa, aoti lurreragino luzatuten ebala. Ta kondenaubak berak zulotu ta zatituten ebala bere miina. Baita atzera sartu bere bere lekura.(Interpr?). fBIc II 193.
Saietz-aldea lantzeagaz ebagia ta zulatua. AñEL2 222.
Botatzea lurrera ostia konsagratuak, edo gañibetakin zulatzea. MgCC 245.
[Bularra] zulatu ta puskatuten eutsen suge ikaragarrijak eureen ezten ta suster zorrotzakaz. UrMarIl 47.
Bere lanza luzearekin lenengo ukituan sabela zulatzeko ustean. Lard 165.
[Loruak mokuarekin] azkazala batetik bestera zulatu ziyon. SorBar 70.
Ezta elorririk ain zorrotz zulatutzen duanik, nola ondasun ugariak. BvAsL 131.
( s. XX)Zure esku ta oñak iltze lodi gogorraz zulatu zituzten. ArgiDL 35.
Iru ezpatak zulatzen dute, / señora, zure biotza! TxB I 58.
Arantza batek zulatutzen nau, nago sufritu eziñez. TxB II 134.
Begijak lauso / Ta zuloturik / Eskuak... / Oñak... / Bularra. Ib. 105.
Baña aiztokadaka narrubak zulatu biarrian [...]. KkAb I 94.
Aren urdai zabal ura sagardo kupel bat bezelaxe
zulatuko nikion. LhYol 25.
Aren esanak eizlari-geziak lez biotza zulatu eustan. OrTormes 47.
Bildur bagerik zulatubaz bijotza sakon sartu zeunstazun jostorratz zorrotza. LauxBBa 108.
Iltze zorrotzak, arantza ankerrak, burua zulatzen didate. OrMi 121.
Ezten-agarekin eguzkia ere zulatuko baitzuen. Ib. 53.
Odolkia âztu zulatzen, / lêrtu zaio galtza. "Se le ha pasado el pinchar un mondongo"
.OrEus 60.
Nork esan ez aren erasoak ikuski [zekorrak] buruaz saiets-azpia zulatu bear ez dionik. TAgUzt 25.
[Ontziak] zorrozki zulatzen zun muturrez ur-mendia. Ib. 231.
Buruaz ortze-maindira zulatzen dun dorreak. Ib. 11.
Sasi-arteko arantza guztiak gorputz osoa zulotu ta odoletan ipiñi eutsen-da. BilbaoIpuiB 154.
Polik, kizkiarekin, sendo zulatu sukaldaria. AnabPoli 48.
Labana, larrua zulatuta, errex sartzen omen da. Ib. 47.
Polik sartzen zuan makilla, eztena muturrean, leio txiki batetik eta, illun artan, sofaren alderdira zulatzen zuan. Bestea lo bitartean, onela ostutzen zizkion ainbat sagar. Ib. 48.
Kondots-mutur arek [...] geneko batean oiñ-azpi zulatu zidanak. "El garrancho que el otro día me pasó este pie"
.BerronKijote 134.
Gudari batek, lantza bataz, saietsa zulatu eutsan. KerIo 19, 34 (Inza Azalp 71, Ir YKBiz 509, IBk e IBe zulatu; TB zilatu, He, Dv, Leon ideki, LE idiki, HeH iragan, Ol sakaildu
).
Eta nire ofizialen lantzak saihetsak zulatuko dizkizute. BiblEIudith 6, 6.
Erakutsi eutson bere eskumako eskua, untzez zulatuta. OnaindSTeresa 60.
[Sugeak] mingaiñetik zulatuta, albaiteroarengana joan da sendagaiak ekarri bearrean. BBarand 49.
Zulatzen duen gai-eztenez axaxatua. "Atizada por cada punta que la atraviesa"
.MEIG IX 119 (en colab. con NEtx).
azpiadiera-2.1
Picar, llenar de picaduras (un insecto). [Ezpata eulijak] gorputz guztija zulatuten deutse. DurPl 80.
[Langosta amorratuak bekatariak] zulatuko ditue, eta oek emango duen oñazea izango da [...]. AA III 478.
Eltxo berenotsuak eta beste patari askok zulatuten ditubezalako. UrDial 42 (It zulatzen; Dv sistatzen, Ip tzistatzen
).
azpiadiera-2.2
Espolear. Beren zaldi mardulak aztalaz zulatuz. EtxdeAlosT 13 (v. tbn. JJ 252).
azpiadiera-2.3
Pinchar (una rueda). Kamion oni berari kurpil-gaña zulatu. AnabAprika 77.
azpiadiera-2.4
Emakume itsusi, baztangak zulatu batekin. Iraola 53.
Txoriak zulatutako sagarrak gozoenak. EgutAr(ap. DRA
).
azpiadiera-2.5
(Uso fig.). Zegaiti dakutsun nola dagoan / ya bizi onegaz aspertua, / minez mila lekutan zulatua. Lazarraga B3, 1154v.
Zeron konzienziak berak zulotuko zaituzte. ArrGB 36.
Diralako askoren miñak ain zorrotzak, / Alderik alde dabez zulotzen biotzak; . ABAmaE 312.
Liriyuak, zimurtzeko, xomorro baten ikutua naikua du. Alaxen, aurraren anima ere <animaren> pozoi txarrak zulaturik, belaskatua ta igertua gelditu liteke. ArgiDL 4.
Jakinmiñak zulatu zion batbatean biozparrena-ta. TAgUzt 100.
Egoneziñak zulatzen zion biziki bularpea. Ib. 229.
Orduko nere eriotzak aren errai maiteak alden-beste zulatu balitu, ezin dut asma nola senda ziteken. OrAitork 115.
Egarri ase ezin batek zaletzen ta zulatzen dausku biotza. ErkiagArran 181.
Ta bere tronpeta oiu ikaragarri arekin erria punta batetik besteraño zulatu zuan. UgaldeIltz 13.
[Guardiazibillak] beren ixkilluak apuntatzen zorroztutako ezten-begiratu aiekin beti zerbait zulatzeko zai. Ib. 46.
Aristeusen deitorak amaren belarriak zulatu zituen. IbiñVirgil 114.
Erruki gabe zulatu nazu biotzean. NEtxLBB 355.
Inguru guziko hutsunea zulatzen dute indar horiek. "Es penetrado por esas fuerzas"
.MEIG IX 121 (en colab. con NEtx).
azpiadiera-2.6
Escrutar. Izar-erririk oztaz dogu begiztetan, / Alperrik nekatuko gara ikuste arren, / Eun baltz izugarriak gorde dauz atzean, / Zeinbat nekatuago zulatzen ein begiok, / Ainbat jarriten jakuz odeiak aurrean. ABAmaE 432.
[Azeriak] begiratze gosetiz, illuntzea yanariaren billa zulotzen du, baiñan ez du ezer idorotzen. EG 1958 (1-2), 68.
Gure begiakin mundua inguratu, zulatu, erraietako bere ezkutuak azaldu. VillJaink 129.
azpiadiera-2.7
Pinchar, provocar. Pazientziya ere akabatu egiten da [...]; nik ez diyot faltatuko, baña zulatzen banau...Iraola 21.
Batari galde, bestiari ziri, oni etximur, ari zula, bañon lapurraren aztarrenik iñondik ez. EEs 1912, 53.
azpiadiera-2.8
"Incidir, intentar gestionar. Batian bestian zulatu ezkero azkenian topatu eitten da lana. Familixan zulatukot, ia baten batek lagatzen doskun kotxia
"ElexpBerg.
"
Diputaziyuen sartu emen da: orrek zulau du
"(G-azp, comunicación personal)
sense-3
3.Cavar, excavar. Elurra kenduaz, asi zan lurra zulatzen, sustrai batzuek atera naiez. ArrGB 42.
Obi berria da, arkaitzean zulatua. ArgiDL 99.
Sakonki zulatutako auspean eskutatu itzazu. ZaitSof 23.
Gelaren lurpea zulatu zuten [...] eta gizon baten hezurrak hatzeman. MdePr 314.
Gau guztia hilobi zulatu berri batean igaro behar izan zuen. Ib. 101.
Guziak, berriz, edateko ur-billa, ibai-ondoko lurra zulatzen leiatu ziran. OlEx 7, 24.
Sator itsuek bertan zulatzen ditute euren egoitzak. IbiñVirgil 73.
Lurpean zulatzen omen ditu altxabeak etxe beroa izateko. Ib. 108.
Zulatu lurra, sartu eskuak lurperaino. AzurmHitzB 64.
azpiadiera-3.1
(V, G ap. A),
zulotu (V-m ap. A). "Hacer hoyos, preparar la tierra"A.
sense-4
4.Picar (piedra).Cf. HARRI-ZULATZAILE. Lan gogorra egin zuan atzo arri zulatzen. AgG 345.
sense-5
5.(Sust.; sentidos prop. y fig.).Pinchazo, punzada; picadura, picotazo. Begiratu ariek egin zioten zulatu mingarria gainditu eziñik, oiugin zun bere baitan Balendin errukarriak. TAgUzt 27.
Gerizpera joanak ditugu txoriñoak ere eguzkiaren zulatu erreari eutsi eziñik. Ib. 94.
Buztan-ukaldiz [...] uxatzen zituen abereak ezpare ta eulien zulatu miñak. Ib. 268.
Naiago izan zun aiztoaren zulatu urragarria, jakin-ezaren atergabeko ezpai illuna baño. Ib. 272.
Eguzki kiskalgarri arek egarri zorrotza ematen baitzun eta urdalla ere zerbaiten eske zebilkion zulatu miñean. Ib. 201.
Alako eriotzak nolako biotz-zulatua egiten duan. AnabPoli 65.
Ama errukarria! Zenbat zulatu artu duen zure biotz orrek. NEtxAntz 91.
azpiadiera-5.1
"
Zulatua, pinchazo. Goma orrek zulatua dauka
"GketxLoiola.
azpisarrera-1
XULATU,
TXULATU (Lar, H(<ch-> V, G)),
TXULOTU (H(<ch->)) . (Formas con palat. expresiva).Agujerear; pinchar, punzar.
"Agujerar"Lar.
"Picar con instrumento agudo, pikatu, zirikatu, txulatu
"Ib. Guti aski bidea esteko eta mutur aldera gelditzen dena gaiztatzeko, suartzeko eta buxtaneren azala xulatzeko, usteltzeko eta pozoña sabel barnera ixurtzeko. FIr 170 (v. tbn. otro ej. en la misma pág.).
Itokin antzera / biotz au xulatzen. "Horadando"
.OrPoem 517.
[Galmintzak] mingaiñaren azpian txulatu zidan.JAzpiroz 175.
Zuetan iñor kezkatzen bada / jakin-miñak xulatuta.Ib. 7.
b)Excavando continuamente.
Millaka aur, gazte, gizon-emakume, lekuan lekuko euskalkia zula eta zula ari dira, meatzaileen antzera. J.LasaAgur 7-3-1973 (ap. DRA
).
azpisarrera-4
ZULATU-ALDI. Punción.
Egiñaz iru zulatu aldi beso bakoitzean lanzeta berria artuaz ume bakoitza txertatzerakoan. "Tres punciones"
.Aran-BagoManMed 239.
azpisarrera-5
ZULATZEKE. Sin pinchar.
Larrosa arteko arantza oiekin ez den iñor zulatzeke geratzen. MItziarLarraundi 14
(ap. DRA
).