Tr. Propio de la tradición meridional desde mediados del s. XVIII; al Norte sólo lo hallamos en Birjin y Mirande. La forma con -u la usan autores vizcaínos como Moguel, Astarloa, Iturzaeta, Azkue, Kirikiño, Altube o Erkiaga, aunque no como forma única. Encontramos araso en MendaroTxirristaka.
sense-1
1.(G... ap. A; Lar, H (V, G)). Alboroto, tumulto, bulla. "Alborozo", "barahunda", "bulla" Lar; cf. tbn. s.v. embarazo: "Viene del vascuence arazoa, un negocio o quehacer de estrépito y bulla, y es lo que suele embarazar mucho". "Confusion, trouble, tumulte: tel paraît être le sens principal, quoique le moins usité" H. "Tumulto" A. Iñon ere ez batzarrera biltzeko agintea: alegia biltzen bazan, arazo andiak, jaiteak ta auziabarzak izango ziradela. LarFueros 226s.
Batetik bestera arazo andian zebiltzanen otsak ziran aditu zituenak. MbIArg II 312.
Jaun Dibinoa errira arazo ta deadar andiakin nola eraman zuten. CbEg IV 89.
Juduak Jesus mansoa arazo andian Erodesi presentatu zioten. Ib. 99.
Iñon ziran arazoak eta iskanbilla izugarri eta etxe-ikarak ateratzen zituen. CbJosefa 43.
Esaten zuten ordea: Ez jai egunean, arazoaren [sic] bat errian atera ez dedin. "Tumultus"
.UrMt 26, 5 (HeH mugidura, Dv populua builetan sar, Echn nastura, Leon tarrapata, IBk nahaspila).
azpiadiera-1.1
Pompa, adorno, solemnidad. Onetarako egin zituzten prestamen guzizkuak, pesta bat arazo aundiarekin egin zizaten. BvAsL 115.
Kardinal Jaunak esan zuan meza, egunak agintzen zuan arazo guziarekin. Ib. 192.
Aita, emen dator gazte bat, Milango etxaldeko seme odol oneko galai aberatsa ta jakintsua; eta dator munduari azken agurra egin nairik, gure jantzi santuaren eske. Ezpaña parreturik orduan, esan zuan Santuak guzien aurrian: Ez deritzot gure arterako txit egokia dala orrenbeste arazorekin datorrena. Ib. 110.
sense-2
2.(V, G, AN-gip; Lar, Mg Nom, Añ, H), arazu (Añ (V), A Apend), araso (V-gip). Ref.: A; A Apend; Iz ArOñ (aráso); Etxba Eib (arasua); Etxabu Ond; Gte Erd 274.
Ocupación, quehacer o trabajo molestos, difíciles; preocupación, dificultad, problema. "Faena, con mucho afán y ruido", "embarazo", "ópera, es mucha ópera, arazo andia, obra andia da" Lar. "Ocupación molesta" Mg Nom. "Afán", "trabajo, dificultad, pena [...]; muy embarazoso, arazoa" Añ. "Arazo, obstáculo, atamiento" A Apend. "Aráso, arásua, indocilidad?" Iz ArOñ. "Arazo gorria, cuestión batallona (V-m?)" A EY III 271. "El servicio, el trabajo, la molestia de hacer una cosa. Materixalak onen beste, eta gañeko arasua iru errial" Etxba Eib. "Quehacer. No es 'cuestión'" Etxabu Ond. "Oso larria da gure arazoa (G-azp, AN-gip)" Gte Erd 274 (junto a larri samar gaude orain, kinka gaiztoan, ateka tzarrean zare, etc., de otras zonas). Cf. 1 ardura. Aita nerea, badakit, eta hori aspalditxo da, arazo andietan zabiltzala, argiteratzeko libru bat, Jesusen biotzarekiko debozioari dagokana. LarCarta a Mb 277.
Jabearen bihotza kezkaz, aranzez ta arazoz betetzen dutenak. MbIArg I 63.
Zuek ere orain beste egiteko ta lan-arazoekin arkitzen zarazte. Ib. 324.
Ainbeste erreglarekin gazteen buruak tormentatu eta geroenean zer probetxu? Beti kezka ta beti arazoa. CbEBO 33.
Baña Etxe andietako Semeak Jainkoa serbitzeko edo Relijioan sartzeko arazo ta enbarazo andiak oi dituzte. CbJust 101.
Biak ditxa ori logratzeko arazo, pena ta neke gogorrak ikusi ta igaro zituztenak. Ib. 6.
Munduko arazoetarik kanpoan dastatzen den bakheaz. "
Embarras"
.Birjin 137.
Nai berak [Jesusek] gurekin bakartxoan egon, eta guk iges egin, artu ta atera gerekin munduko arazo, zeregin ta asmoetara?MgCC 239.
Nekezaliak, zeinbat arazo ta lan ogija irabazteko?MgCO 95.
Langintza edo ofizijuak badira batzuk baño bestiak arazu geijagokuak ta obligazino astunaguak ditubezanak.Ib. 19 (
CC 15 arazotsuagoak
).
Ta alan jaana ta janzijak dakaz burukomin, arazo, lor ta atsakabe asko. MgPAb 150.
Baña bai deseatu eta billatu ditzakegu [ondasunak] griña eta arazo bage. Gco II 34.
Eta ekusi zuan [ondasunak] etzekartela barrengo kezkak, arantzak eta arazoak baizik. AA III 301.
Da alabaña gauza illun, gauza me Teologoai arazo asko ematen diena. Ib. 554.
Beste batzuek ez dira etortzen dotrinak eta Jainkoaren itza entzutera araso [sic] eta egitekoen aitzakiarekin. Ib. 420.
Au egiten badozube, eztozube eukiko konfesetara zuazanian aurkitu oi dozuben arazurik. Astar I 182.
Ez zituban gura izan itxi arazu oneek, arimakuak ardurarik asko emon oi dabeen azkeneengo geisorako. JJMgBasEsc 277.
Zenbaiti onrak, diruak / osasuna izateko / eginak, ai! okerreko / guztiak deutsez lortuak! / Zuk gazatxu arazuak / munduan ondo egoteko. (Interpr?). ZavFabRIEV 1907, 97.
Ez eo bearrik dauka [gaztañak], ez laka emankizunik eta ez beste arazorik batere. IztC 150.
Aurrena emazteari esan zion: oñaze eta arazoak askotu edo ugarituko dizkizut. Lard 5.
Onaren etsaia! Jainkoaren bide zuzenai arazoak ipintzez aspertzen etzerana!Ib. 506.
Lekuko edo Testiguak ziran kastiguera au ematen, oituraz lenbiziko asitzen ziranak, eta arazo gitxiagorekin egin zezaten, beren kapak, Saulo zeritzan gazte baten oñetan ipiñi zituzten. Ib. 490.
Berorren Mesedia izan da egun oneetan gure lan ta arazubetan partill. "
Afanes"
.(1866)BBatzarN 239.
An bakardadian anima aisago, erriko arazuen artian baño, zeruronz goratzen dalako. BvAsL 126.
Arazu ta buru-auste gitxiago emon izango eustan nire asmoak. "
Ocupaciones y quebraderos de cabeza"
.AGram VII.
Bere semiai [gertatuten deutzez laguntasun edo sokorru gustijak], nai bizi ditiala edozein lurreko baster edo parajetan, nai enplietan dirala edozein arasu [sic] edo ofizijuetan. ItzBerb I 283.
Jaungoikoaren eta Eleizearen aginduak eta norberaren ibiltokiak eta arazoak bein banan aratuagaz. ItzAzald 137.
Geure arazu, zeregin eta lanak itxi. Ib. 165.
Fede ta lagun-urkoaren alde Lurrean erabilli ditudan arazo ta lanbide guztiakgaitik, zeru ederretan abegi on bat izatea. AgAL 121.
Arako neure aitaita, indar-arazoetan entzute andikoa. ABeinB 80.
(s. XX)Ainbeste arazo ta neke norbere umea norberetzat azitzen artu. AgG 291.
Josetxogaz ontzian ibilli zirean batzuk Mundakarrak izanik, laster jakin zirean erri guztian itxasoan da Bordeauxen igaro ebezan arazoak. Arriturik egoan gizadi guztia ikusirik zelan Josetxok urteten eban beti ondo estutasun guztietatik. EchtaJos 278.
Arazua gatxa da. "
El problema es complejo"
.ForuAB 69.
--Zure burubatzaz zengozan itz-egitten--, kandelak erantzun eutson. --Ba-neban susmetan ardura andiko arazoren bat ixango zala. Altuna 77.
--Zure burubatzaz zengozan itz-egitten--, kandelak erantzun eutson. --Ba-neban susmetan ardura andiko arazoren bat ixango zala. OrSCruz 125.
Erren egiten eban naikua, baña naikua ondo ebilen. Anketako arazu bakana aitatu geuntson eta barreka erantzun euskun. KkAb II 48.
Arrazoi dezu, arrazkeroztik / ditugu orlako arasuak!MendaroTx 28.
Bizitz arazoak urduriturik dauka bere gogoa. Aitzol(
inLauxBBa XII
).
Zagoz zu lasa ta itzi egidazu niri arazo au konponduten. Otx 176.
Yondone goiangeru / garalle goitarra, / gure arazo latza / duk bizi-bearra. LdiBB 160.
Maitetasunak zenbait erabe (arazo, eginbear) eskatzen du. "
Tantas dificultades acarrea el amor"
.OrEus 102.
Artên, ez daki artzaiak bestek / neguaren arazoa. "
Los cuidados que trae consigo el invierno"
.b. 383.
Arazo au, gero eta estuagoa da: abere ugari dituzten uriak ustu bear izan bait-dira azkenaldi ontan. EAEg 13-6-1937, 1805.
Arazo garaiz / errezale naiz, / pipa da nere laguna. EAOlBe 69.
Zurekiko ardura-arazoetan gizakume ankerrena izan natzaizu. ZaitSof 142.
Zergaitik ainbeste arazo andrazkoak burua konpontzen?EgutAr 18-8-1957 (ap. DRA
).
Zer soldata gura dau bedorrek arazu orregaittik?EtxbaIbilt 474.
Mikolas eta Erromanak, etxe ta seme-alabekin naikoa arazo zerabilten. NEtxLBB 57.
Bizi izan baziran / lengo gurasuak, / zuzenduko zituzten / olako arazuak. UztSas 258.
Bada, gainera, beste arazo bat, aski axolazkoa, lehengoak baino gehiago elkarrengandik urrutiratzen gaituena. [...] Hizkuntza, beraz, guztiona da, batena bezain bestearena. MIH 396.
azpiadiera-2.1
Ocupación, quehacer, trabajo (sin la cualidad de molesto o difícil).
"Ocupación, labor [...] quehacer, (V) arazuba" Añ. Krijadu eta otsein askok ez euki arren etxeko arazubak edo etxezereginak baño, eztabe barurik egin gura. Astar II 247.
Gauetako bere arazoa liñoa irutea oi zan. ArrGB 15.
Garai artan amodiozko itz neurtu edo koplak zekaizkien [liburu] bat irakurten zijoan, eta arazo artan alaingo poz-atsegiña artzen zuela zion, nun [...]. ArrMay 74.
Galdu ete daben edo irabazi ete daben bere arazu eta artuemonetan. ItzAzald 139.
Euren zereginak eta arazuak egiteko. Ib. 116.
Ikasi ebazan arrantzuko bizibidean egitten zirean arazo guztiak. EchtaJos 103.
Eladi, len egon zan urtebete ta erdian olako ikastetxe baten, emakuma arazoak ikasten. Ib. 157.
[Mati] etxean egikorra da. [...] Bai, sarri ikusi dot etxeko arazoak egitten. Ib. 222.
--Zer da bada, abade jaun? --Al daiteken meakirik eder eta aberatsena. --Eta, zertako izan oi da ori bada? --Ez egik ik orren ardurarik izan; neuk yoko yoat bear daien tokietara, eta irabazpidean imini arazu irabazkorrori. AltEEs 1917, 44.
Nik badakit eskuartean darabilgun arlo au [...] neketsua, gaitza dogula. Arazo au legun, gozatsu, erraza balitz, emakumeai itxiko geuskioe, gizona gaitzetarako sortua da-ta. AEEs 1916, 110.
Iztunak bere arazoa asi-aurrean, erriak, gero egiteko eztulak, orduantxe atera zituen. AArdi 118.
Gizonaren bakarrezko bizkerak bere agiriko arazoetan bere erabeatzaz uste izateko asko asko esan nai ez duanik, ez da atera bear emendik. "
Su conducta en los destinos públicos"
.ZinkCrit 58.
Uriko lanak amaitu, dendak itxi ta arazo guztiak utxiten ziran Andoniren sermoiak azkendurarte.BelausAndoni 11.
Zure Elizan sinismena zabaltzeko arazoa Apostoluen ardurapean jarri zenduan Jesus on orrek. ArgiDL 67.
Nekazaritzan gizasemeak bezela' sarobeko esne-arazoetan artu-eman aundia zuten emakumezko euskaldunak. Mok 6.
Besteak iñoen garrantzi andigoko arazo batera yoateari itzita etorri zirala. "
A otro negocio"
.OrTormes 99.
Bizkaiak dauko uri eder bat, / Bilbao da bere ixena, / Sarritan neure arazuetan / Pozik juaten naizena. Enb 35.
Eleizaldegaz Eizagirre ta / Lopez-Mendizabal zintzo, / Suitzan ixanda, etor dirala / Irakurri neban atzo. / Jakixue, ba, poz-pozik naula / Araso ain andirako / Auturik..., ango lanak eginda / Bigurtu zarielako. Ib. 131.
Eta pijo ari da bere lanean, arazo-gogoaren zirikalari. "
Espíritu de empresa"
.EAEg 2-3-1937, 1187.
Soloetan arazorik ez eukienetan, gizonezkoak baso-lanari egiten eutsien. AkesIpiñ 22.
Nagusia jostuna zan [...]. Gaztena, Madalen, amaren arazo-laguntzaile bizkorra zan geienbat. ErkiagArran 16.
Alogerakoak semealabatsuak izan daitezala, aentzako lanak eta arazoak egin dagiezan. ErkiagBatB 128.
Urrengo goizean, ugazabak esaniko arazoetan diarduala [...]. Ib. 123.
Olarratzen zeregin bat, arazu atsedentsuen artean, eizan ibiltea zan. Ib. 47.
Arimak ez du beste arazorik, begiratu goxo etengabean Maitea ikusi ta maite izatea baiño. Onaind(
inGaztMusIx 150
).
Etzuen lugin-teknikaz liburu bat egin nai izan, [...] lur-lanak eta arazoak olerkiz iantzi baizik. IbiñVirgil 24.
Bazkuna lenengo urteetan geien nabarmendu zana, antzerki arazoa izan zan. EtxabuKontu 177.
azpiadiera-2.2
arazu (V-ger ap. A Apend). Cuestión, asunto. Eta ezbaian egozala gudu arazoetan asiko ete zirean Españarrakaz. EchtaJos 334.
Diputaziño onek ardura geienez artzen dauzan arazuen artekua. ForuAB 79.
Onelako gizonak maitiago izaten dodaz, kirol-arazoetan "as" edo bateko izatera eltzen diranak baño. KkAb II 189.
Neu, eresi-arazoetan enaz iñor ta orregaitik, egunokaz nire inguruan ixan diran barriketetan sariketeatzaz, ixi-ixillik egoten ixan naz, entzun da entzun. Ib. 124s.
Arazo huntarik erne aski ibili behar da, eri bakotxaren bide argituenak bilatzen. FIr 188.
Langille-arazua sustarretik asi / eta ondo ikasi. Enb 56.
Erri bakoitzean izperkari on bat du [euskel-egunkariak], zerbaitez sariztatua, bertako arazo gazi guziak, baita berriak ere, garaiz ta ongi bialiko dituenak. LdiIL 70.
Baña, Urlia yaunak, leun-leunki, au ere esaten digu: buru-arloteok ez gaiteala sar yakintsuen arazoetan. Ib. 60.
"Ez gero sartu zuzentsu orren arazoetan, gaur ametsetan gaitzak ikusi ditut orrengatik". IrYKBiz 490.
Erlejiño arazoa --esan daroe-- ori bakotxaren zeregiña da ta, gu orretan ezkara sartzen. EguzkGizAuz 126.
Epaitegi Argibidelariak eta Bilbaoko Auzitegiak geldi-erazi bitzate ber-berez [...] argibide eta arazoak. "
Sumarios y causas"
.EAEg 23-3-1937, 1343.
Iraskunaz zer-ikusi duten arazo guziak baietsitzea. Ib. 1-6-1937, 1739.
Ez Andonik ta ez Anderek artean ez zuten Amerika ikusi. Arazo ortan ixtoritan ikasitako gauzak eta indianoren bat edo bestek esandakoak zekizkiten. JAIrazBizia 30.
Noizbait mugona ukanik, nere lagunetan iarduteko leku egokian, agertu nition zenbait arazo. OrAitork 109.
Bizkitartean, mendeak zehar Elizak ahalmena galtzen du herri-arazoetan nola giza-gogoetan. MdePr 310.
Arazo onetan oker jokatuko banu, eman zaidan baliotsuena ondatuko nuke: aukeramena. TxillLet 123.
Ez da zer geiago luzatu Katin ta Poliren arazo au. Irakurleak onuzkero antz emango zion [...] ezkontza bere bidez zetorren gauza zala. AnabPoli 138.
Ordun, morroiak, bere eskua Abrahamen iztarpean ezarririk, arazo artaz zin egin zion.'
Super sermone hoc'
.OlGen 24, 9 (Urt gauza hekien arabera, Dv solas horren gainean
).
Alarguna barik bizi-alarguna edo... ete zanekoa; baiña ondo argitu bako arazoa ei zan. ErkiagArran 138.
Ekonomi-arazoetan eztaki ziñez jakitea komeni litzakion guztia. Ib. 163.
Esan didanez, polizi-arazo batekin burua berotua omen zeramak-eta. NEtxLBB 113.
Gure arazo onezaz jaso dogun barririk zarrena. EtxabuKontu 208.
Udal-batzarrak bakarrik erabagiteko auzi astunegia dala-ta, urian zeozer balio dabenak, zerbait dakienak esku artu bear dabe arazo ortan. OnaindSTeresa 70.
[Garoa-k] Oinati eta Oinati inguruko arazoak baititu kontagai. MIH 383.
Langile amorratua. Askojakina, baita bere sailetik kanpoko arazoei buruz ere. MEIG VIII 88.
sense-3
3. Gaurko egunian barriz... nork soñian ezagutu leike, nekazari arazo batzubek eta dirian nekazariak eta dirian nekazarien semiak ala merkatari edo andikiren batenak? Arazo onerian batek urten ezkero bere jantzi agiriagaz ekusten da... beste gauzarik basaerrietan, gaztiak... bakerik ez emutia baño etxian... eta... isillik edo agerian egiten ditubela arazo aren antzeko jantziak edo arazoaguak. msOñ 111v.
(Interpr?)
ARAZOA HARTU.
"Arasua artu, tomarse el trabajo o la molestia. Ez dau araso makala artu etxeko andriak, etxe kalte ari atia zabaltziakin. Artu dozun arasuan ordez dakarzuraz ollasko bi" Etxba Eib.
azpisarrera-2
ARAZOA JARRI.
Crear problemas, poner dificultades. Zintzo saiatu nai duanari / jartzen badio arasua. MendaroTx 34.
azpisarrera-3
ARAZOAN.
"Arásuan, aráserixan ibilli, andar revolviendo y traveseando" Iz ArOñ. --Ke ai, Manuel, lagun zarra. --Emen gabiltz. --Lanean? --Arazoan. Gogo andirik eztago, baña...AgG 307.
Ditxosua da fede onian / aitzen dana errezuan, / ez politika dala motibo / zitaldurik arasuan. MendaroTx 126.
ARAZO-MARAZO.
Asunto, cuestión. Ordollo jaunak, azken-naia irakurriz, badiño: [...] Neure arazo-marazuak atondu egin gura dodaz azken-nai pizka bat emonez, bai neure atsegiñerako ta bai neure aide ta beste enparadubak be lasattu dedixan, esker-oneko ixan gura naiakoe ta. 'Quiero disponer mis cosas de la mejor forma posible'
.Otx 96s.
a)Trabajoso, penoso.
Noiz kenduko diozu bada bere egiteko arazozko hau zere Jangoikoari?MbOtGai I 139.
Itsasoarentzat haritu naz anbat urtez Indiko nere lan nekari arazozkoan. MbIArg I 414.
azpisarrerakoSense-7.2
b)Ruidoso, tumultuoso.
Beldurtu zuten Pilatos juduen aldi onetako ibillera arazozkoak eta oiu latz gogorrak; eta oriek isill-erazi ustean, artu izandu zuen [...] bide makur galgarri bat. MbOtGai II 350.