Tr. Propio de la tradición septentrional; en la segunda mitad del s. XX tbn. encontramos algún ej. meridional. La forma ixtorio aparece a finales del s. XIX y es la dominante durante el XX. Hitztorio se trata sin duda de una variante influida por una conjetura etimológica (cf. hitztoria s.v. historia ). Ixturietik que hallamos en Lafitte (in Casve SGrazi 15) podría tratarse de una errata. En DFrec hay 21 ejs. (17 septentrionales) de ixtorio y 15, meridionales, de istorio .
sense-1
1.
(Urt V 422 (h-), Ht VocGr 370, Dv),
ixtorio (Dv),
iztorio. Historia, crónica.v. historia. Autor eta istorio guztiek boz batez hanbat laudorio emaiten diotena. ES 109.
Horra historioak Josaphatez erraten darokun azken gauza. Lg I 369.
Istorioak galdetzen ditu egiaren bahiak, zion Voltairek. HbEgia 126 (50 iztorio).
Ixtorio Saindua laburzki. CatJauf 21.
Elizaren ixtorio laburra. ZerbIxtS 95.
Euskal Herriko edesti edo ixtorioan. Lf(
inCasveSGrazi 15
).
Zorigaitzeko argitaragabeen edo zabaldugabeen istorio honetan. MEIG VI 59.
v. tbn.
MarIl 122. Elsb Fram 55. Ixtorio: Elsb Fram 168. Lap 40 (V 22). JEtchep 33. Xa Odol 89. Casve SGrazi 20.
azpiadiera-1.1
Nola hainitz presuna lehiatu izan baidire eskribuz ematerat gure artean konplitu diren gauzen historioa. He Lc 1, 1 (Lç narrazione). Ene biziaren istorio deithoragarria.MarIl 71. Gure Ama Maitearen ixtorioari. Jnn SBi 34. San Franziskoren istoriua. Tx B I 42. Pago guzien, gaztain guzien / istorioa ba daki. Or Eus 80.
sense-2
2.(Urt II 100), ixtorio (AN-gip, BN-ciz-arb-lab), hitztorio,istori. Ref.: A Apend (ixtorio); Gte Erd 1, 222 y 310.Relato, narración de un hecho (real o ficticio)."
Ixtorio gizenak, cuentos verdes"AApend.
"
Bukaerarik ez duen ixtorioa (AN-gip) [= 'el cuento de nunca acabar']"GteErd 310.
Aberats gaixtoaren istorioa. CatLav 74.
(V 45)Istorio ederra, pardi!Gy 294.
Zenbait hitztorioren erratera. ElzbPAd 11 (3 hiztorio).
Holako ixtorio xaharrak. HUZez 63.
Sorgin eta debru ixtorio. BarbSup 113.
Ixtorio bat mila aldiz supazterrean aditu dioguna. ZerbAzk 39.
Amaika istori kontatzen zizkien. NEtxEG 1957 (7-8), 60.
Badira istorioetan zer ikusi gutxi duten kristauak. AnabUsauri(ed. 1986) 99.
Beren istorio, ipui ta olakoak. VillJaink 17.
Nere aitaren istorioak erraten asi baño leno. Auspoa 77-78, 13.
Jin nadin berriz ene tabako horien ixtoriora. Etchebarne 43.
Istorio honen [Felliniren "La Strada"-ren] izerdi garratza. MEIG I 173.
Honelakoxe ixtorio bakunak haurtzaroko lainartean utzi uste genituenok. MEIG III 44.
v. tbn. Lg I 236. Jaur 360. Elsb Fram 176. Arb Igand 164. Ixtorio: Jnn SBi 8. Lap 18 (V 11). Arb Igand 104. Ox 35. Etcham 61. JE Ber 37. Lf Murtuts 3. Mde Pr 122. Etxde JJ 20. JEtchep 43. Larz Iru 110. Ardoy SFran 195. Larre ArtzainE 23.
azpiadiera-2.1
Acontecimiento, suceso; hecho."
Aspaldiko ixtorioa da (BN-lab, S)"GteErd 163.
v. gertakari. Istorio bat gertatu izan da. Bordel 77.
Nere herritar eta adixkide Basilio Barnetxen emazteari gertatua zaiola ixtorio hau. ZerbMetsiko 252.
Eta hori ez da urrutiko eta aspaldiko Nafarroa erdaldunduko istorioa. MEIG VII 42.
Lío, problema, situación problemática. Edo zoin jazarkunde itsusi, lege tzar eta ixtorio dezagutela egin. HU Zez 142. Hauxe duk ixtorioa! Gibelean utzi othe dut nere beharri luzea? Barb Sup 72. Hau litake, hau orai ixtorioa, hoinbertze itzuliren ondotik Loiolarat ez baginite hel ahal ezantza eskasez! JE Ber 51. Ixtorio horietan ez sartu nahi! Larz Iru 32. Emazte ixtorio zonbait. Ardoy SFran 200s. Orduan ziren haste azantzak eta ixtorioak. Etchebarne 50. v. tbn. Lf Murtuts 32 (ixtorio).
azpiadiera-2.2
Hartan eman zautaten Editoriala nik egiteko: betiko ixtorioa, beharra lege hor ere.Larre ArtzainE 233.
azpisarrera-1
ISTORIODUN.
Histórico. v. ISTORIOZKO. Autor hunek berak badio bere hitztegi istoriodunean. ES 111.
azpisarrera-2
ISTORIO-ERRAILE(ixt- T-L). "Conteur" T-L.
azpisarrera-3
ISTORIOKO.
Histórico. Ixtorioko egiak nahi du errana izan dadin. ElsbFram 93.
azpisarrera-4
ISTORIO-MISTERIO,
IXTORIO-MIXTERIO.
Cuento fantástico; relato de misterio. Ixtorio-mixterio, haurrentzat. Etcham 199.
Ixtorio-mixterio. BarbLeg 124.
Hasten [da] tar-tar-tar, ixtorio-mixterio, zahar hitz eta zuhur hitz kondatzen. SoEgHerr 3-12-1964, 1.
Ixtorio-mixterio batzu, iduripen hutsezkoak. LfELit 34.
Arras interesgarria zen hori, bere semenarioko berriekin, eta ixtorio-mixterio pollit batzuez loreztatua. LarreArtzainE 160.
azpisarrerakoSense-4.1
Misterio. Ohartu zen bazela ixtorio-mixterio zerbait etxekoen artean. LfELit 98.
azpisarrera-5
ISTORIOZKO.
Histórico. v. ISTORIODUN. Hark ere erraiten du bere hitztegi istoriozkoan. ES 111.