1.Humano, compuesto de hombres."
Gizonezko oste bat, une multitude composée d'hommes"H.
Cf. infra (5). Handi dire (Iongoikoa) zure misterioak, / arrazoin da ondra detzan zaldu gizonezkoak. EZMan II 91.
Gizonezko ujol ari ataka isteko bear ziran neurri eta zuzenbideak eman. ArrMay 163 (v. tbn. en contexto similar Hb Esk 23).
sense-2
2.Humano, propio del ser humano. Jesu-Kristogan persona bat baizik arkitzen, eta ori ez gizonezkoa, ezpada jaungoikozkoa. Gco I 463 (v. tbn. en contextos similares: Legaz 14, Itz Azald 28, KIkG 16, KIkV 25, Inza Azalp 52).
Gaitx bakoitxak daroa / etorten danean / gizonezko amarrena / beragaz batean. AzcPB 356.
Zein da, ortaz, fedearena baño egintza bidezkoago ta gizonezkoagorik? Gizon guziok egiten dugu. TxillLet 127.
Gizonak, aldiz, munduan bizitza gizonezko. AzurmHitzB 60.
[Larramendik], izengoitiak, gizonezkoak baziren ere, bestetan erabili zituela badakigu. MEIG I 216.
sense-3
3."Hijo varón, ume gizonezkoa
"EAEL 37.
(En función de predicativo o atributo, los límites entre el sust. y el adnom. son en algunos ejs. inseguros). Zabaletako guztiak gizonezkoak ziran, prakadunak. AgG 67.
Gizonezko gaxo bakoitzaren ordainketa.ForuAG 317.
Gizonezko langilleen ordez, emakume, neskatxa ta mutikoak. EguzkGizAuz 176s (cf. Izt C 254 gizonezko langilleak, que podría interpretarse tbn. como gizonezko sust. + langile adj.).
Bere antz-irudira egin zuan gizakia. Gizonezko ta emakumezko sortu zituan. MAtxGazt 13.
Fraidea be gizonezkoa izan, eta jaramonik egin barik, irugarrenez be begiratu egin ei eban atzeruntz. AlzolaAtalak 41.
Il kutxaren atzetik, ildakoaren etxeko ta senide gizonezkoak [...] joaten ziran. EtxabuKontu 76.
Gizonezkoak be or daukie eurentzat karmeldar Ordena barriztatua. OnaindSTeresa 88.
azpiadiera-3.1
(V, G-goi-to, AN-gip-5vill; VP 52r, Añ, H),
gixonezko (V-ger-arr)
Ref.:
A;
IzArOñ;
EtxbaEib;
EAEL 34;
ElexpBerg
. (Uso sust.).Varón. Tr. Propio de la tradición meridional.
Elizak beti nai izan du gizonezkoak bereziak egotea emakumeetatik. AA I 530.
Ogei gizonezko [...] lanbide onetan dabiltzanak. IztC 186.
Gizonezko guziak zirkunzidatu ziran. Lard 45.
Sasoiko emakume ta gizonezkuak. AgSerm 476.
Zeregin ori gixonezkuena da-ta. Otx 52.
Eginkizun onurakorrik egiten ez dutela bizi diran gizonezko guziei. EAEg 9-4-1937, 1463.
Gizonezkoak eguneroko ogia ekarri bear du etxera. MAtxGazt 14.
Gizonezkoei eskua emoten / orain nator zuekgana / emakumeok barriz ganera / artu mosu gozo bana.FEtxeb 115.
Gizonezkoen pelukerira ni bezelako zarren batzuk joaten ziran. Albeniz 197.
v. tbn. JJMg BasEsc 119. fB Olg 35. Xe 225. A BeinB 76. Moc Damu 27. Tx B I 234. Alz Ram 123. Kk Ab II 143. Or Eus 413. ABar Goi 22. TAg Uzt 140. SMitx Aranz 88. Zait Sof 139. Etxde AlosT 46n. Mde HaurB 20. Erkiag Arran 82. Anab Poli 81. Bilbao IpuiB 122. SM Zirik 119. Akes Ipiñ 22. Basarri 161. Arti Tobera 263. Etxba Ibilt 465. Olea 46. Etxabu Kontu 47. Ataño TxanKan 162. Gixonezko: Kk Ab I 38.
sense-4
4.Hombre (ser humano). I gizon aizela? I ez aiz gizonezkoa, --esan zion moruak otz-otz. Sei illabete badittuk nere mendean, baño oraindik ez aut ikusi otoitzik egitten eta ez duk, ba, naiko zakurra deitzea? InzaAzalp 122.
Gaur egunean gizonezko geienok ez dute Jainkoagan sinisten, ta bai bonbero ta su-iltzailleetan. LabSuEm 171.
Gizonezkoa ez baiña infernuko etsaia zala uste bait-zuten danak. "No era hombre sino diablo"
.BerronKijote 210.
sense-5
5."Muchedumbre de hombres, a zan gizonezkoa! (V)"AMorf 345.
Cf. exprs. como hau gizonez! s.v. gizon.
azpisarrera-1
HERRI-GIZONEZKO.
Laico. Oraindik orain, atzo, / beste ertzean nengoan, / erri-gizonezko. GandElorri 112.