Tr. La forma con k- inicial es la propia de las tradiciones meridional y suletina. En DFrec hay 12 ejs. de golko y 8 de kolko .
etimologikoa
Etim. De gr.-lat. colpu .
sense-1
1.
(L, BN; SP, -kh- Urt I 544, VocBN , Dv, H),
kolko (V, G, AN, B, Ae, Sal, kh- S; Mic 9r, VP 22r, Lar, Añ, Dv (+ kh-), H, VocB),
golgo (R)
Ref.:
A; VocPir 265; Bon-Ond 140; Lrq (kholko); Etxba Eib (kolkua); Iz ArOñ y Als (kolko), Ulz (kólkua), R 394; EAEL 280; Elexp Berg (kolko); Gte Erd 257. Pecho; espacio entre el pecho y la camisa; regazo."Gremio, regazo"Lar, Añ.
"Espacio entre el cuello y los senos"ElexpBerg.
v. bular; altzo. Neurri ona galkhatua eta higitua eta mukurru doana emanen zaizue zuen golkhora. LçLc 6, 38 (Oteiza, Brunet kolko; He, Dv, Ol, Or, IBk, IBe altzo).
Eta arrola golkhotik atheratzen du goiti. EZMan I 55.
Sua golkhoan gorderik, arropei lothu gabe erabil dezakeiela [sinhets arazi nahi du]. Ax 397 (V 259).
Sugea zuen golkoan ezarri. SPPhil 291.
Buria pausatu ziala Iaunaren altzoan eta haren bularretan golkoan. TtOnsa 60.
Karta ori kolkoan eraman zuen. CbJust 123.
Buruko zapirik gabe, kolkoa salgai duala. AA I 581.
Kupiturik sartzen du / gaisoak kolkoan [sugea]. ItFab 79.
Illunpean isillik nerea [aurra] bere kolkora arturik. Lard 209s.
Sar zazu zure eskua zure kolkoan. UrEx 4, 6 (Dv, Bibl golk(h)oan, Ol, Ker kolkoan; Urt galtzarbean).
Golkoz aberats eta lerden gerria. ElzbPo 190.
Auzoetako ama samurrak euren kolkoan / gordetan dabez umeak besoz estutuka. ABAmaE 449.
Suge izugarriak aginka puskatzen zioten kolkoa zabaldu eta erakutsi zion. ArrMay 57.
Eskupekoa kolkoan [...] detala. Apaol 120.
Ditaken emazte ederrenetarik: ile nasai hori [...], golko jori. JEBur 95.
Kolkotik txartel bat ateriaz. AgG 174.
Kolkoa zabalik eta izarditan. OrMi 49.
Euzkaldunei beti zabaldu / dautsezu zeure kolkoa. Enb 66.
Besuak agiriyan, / kolkuan petxera. TxB II 108.
Nere lapurketaren erdiak kolkotik iges egiten zidak. TPKattalin 182.
Kanieta sartzen dio andreari golkotik. BarbLeg 133.
Kolkotik erbija aterata. Otx 69.
Karta kolkoan gordeta. TAgUzt 212.
Eskuak belaunetan antxuma, okotza kolkoan. OrQA 65.
Urdailean ala kolkoan eraman berdin dala. Munita 46.
Kolkoan sartu eban, elastikupean. ErkiagBatB 91.
Errotariak barre egin da / irabaziak kolkoan. BEnbNereA 103.
Kolkoa agerian / egin nuen lo ta. Zendoia 145.
Atera neban kolkotik bere Boletin ori. Gerrika 203.
v. tbn. Mih 22. Ox 146. Kolko: fB Ic II 275. Izt Po 81. Etch 374. Bil 53. Xe 175. JanEd I 21. Otag EE 1882c, 578. SBaroj in FrantzesB II 123. Urruz Urz 16. Alz STFer 124. A BGuzur 119. Iraola 78. Ill Testim 17. Altuna 39. Jaukol Biozk 100. Goen Y 1934, 90. Eguzk GizAuz 68. EA OlBe 12. Bilbao IpuiB 252. And AUzta 101. Gand Elorri 68. Osk Kurl 136. NEtx LBB 216. TxGarm BordaB 68. Zendoia 138. Insausti 33.
azpiadiera-1.1
"
Kolkotik bota (egotzi) ta magalera erori [...] (G-to). Se dice cuando uno se desprende de algo que pronto ha de recuperar"A EY III 277. Kolkotik eroria magalean gelditzea. IztC 182.
sense-2
2.Interior de la persona, fuero interno."
Iduri on egiten eta malezia golkoan
"SP.
"(Meter la mano en el) pecho, eskua kolkoan sartu, lat. animum introspicere"Lar, Añ.
"Del que disimula virtud, errosarioa eskuan, ta deabrua kolkoan
"Aq 248.
"
Golkhotik ez uztea bere segretua
"Dv.
Tr. Acompañado de barru o barren lo encontramos en autores meridionales del s. XX; así en Mokoroa (20), T. Agirre (Uzt 150), Erkiaga (Arran 196), Bilbao (IpuiB 52), Alzola (Atalak 93) y N. Etxaniz (Antz 154).
Estuan daroazu zeure kolkoa. EgiaK 88.
Ezta harentzat [konzientziarentzat] golkhorik, zokhorik eta ez estalgunerik. Ax 435 (V 284).
Ezarzkik eure faltak golkoan. OPr 458.
Berbok eder aoan orapiloa kolkoan. Acto 266.
Ez du kolkorik [gizon birtutetsuak] ; ez du tolesturik [...]: bihotzean dadukana baizik ez du agertzen ezpañez. MbJBDev(ed. 1900) 329.
Nork erran zuken hauk golkoan / gaixtakeria zutela?Monho 42.
Bengantzaren txingarra kolkoan duela. AA III 605.
Baztandarrak itzak eder / malmotea kolkoan. IztC 245.
Beren gaiztakeria kolkoan zeukatela. Lard 49.
Bereak golkhoan, eta irri faltso bat ezpainetan. ElzbPAd 61.
Au beti kolkoan gordetzen zuen. ArrMay 81.
Bazuen bertzerik golkoan!HUZez 182.
Gizonek balakie gük zer dügün kholkun. Xikito 8.
Golkoan derabiltza bere errangurak. JEBur 132.
Ondamuaren kolkotik ertetzen dioten itzak. AgG 218.
Ez dakit zer zuen golkoan. StPierre 23.
Han ibili zen orduan mandozaina harat eta hunat bere sekretua golkoan. ZerbIpuinak 287.
Beren kolkoan eta Yainkoaren aurrean zintzo badaude. OrQA 93.
Asi zan bere kolkoagaz berbetan. BilbaoIpuiB 256.
Zer zuen berak egiazki golkoan. Lf(
inZaitPlat XIV
).
Nabaitzen baidet alako arro kilima antzeko zerbait nere kolkoan. AZink 149.
Gogamenaren kolkorik gordeenean. MEIG VI 182.
v. tbn. Hb Egia 143. Barb Sup 56. Ox 131. Arti Tobera 275. Xa Odol 66. Kolko: Azc PB 54. JanEd II 113. 25. Tx B I 88. Anab Usauri 63. Lrq Larraja RIEV 1931, 235. Laux BBa 18. Lab Y 1933, 193. Ldi IL 27. EA OlBe 7. Etxde JJ 224. Gazt MusIx 215. NEtx LBB 318. Olea 20. Uzt Noiz 97. Gerrika 208. Insausti 123.
azpiadiera-2.1
"
Orixe duk ba kolkoan daukena besteri ematea (AN-larr), nork berak asmatua besteri ezartzea edo eranstea"InzaNaEsZarr 502.
sense-3
3.
(Lar, H). Seno, interior; interior, profundidad."Gremio de la Iglesia, Eleizaren altzoa, kolkoa
"Lar.
Maruaren igesi / ango zokondoan / Bizkaiak gorde ditu / bere kolkoan.CancVizc 367.
Itsaso ozeanoak ere bere golkhoan gorderik daduzkanak. ES 176.
Bataioaren bidez sartzen gera Elizaren kolkoan. Ub 191.
Jaungoiko andijaren espirituzko kolko altsu ta santuti urten dabee guztiak. fBIc I 55.
Bere kolko eder zabalean [Euskarak] ondo gordeak dauzkalako [...] argibide zuzen egiazkoak. IztC 15s.
Gezur batek bigarren gezur bat berekin golkhoan ekhartzen duela. ElsbFram XII.
Itho gizonetarik bat oraino golkhoan zaukan itsasoak. Eskual 3-1-1903 (ap. DRA
).
Ibaiko urak [...] garbi garbi erakustebien kolko barrua. AgKr 37.
Ttipiak direlakotz ene ahalak eta handi haren [Munduaren] golkoa. JEBur 42.
Zorionaren kolkoan. JaukolBiozk 75.
Lurraren kolkuan. LauxAB 41.
Kaiaren kolkotik beingoan itsasorantz ekiteko. ErkiagArran 79.
Lur zabalaren kolkoan bizi diren errialde guztiak. VillJaink 16.
Jendetza izengabearen golkoan. MEIG IX 92.
v. tbn. Lg I 243. Kolko: Lar SermAzc 55. Etxeg EE 1884a, 496. AB AmaE 438. Anab Usauri 55. EA OlBe 21. SMitx Aranz 234. Or Aitork 371. Arti MaldanB 191. Ibiñ Virgil 85. EZBB I 119.
sense-4
4.
(L ap. A
; Dv(-kh-)),
kolko. Golfo, ensenada.v. ugolko. Hegi ona zuen golkho bati ohartu ziren, hartara asmu baitzuten, ahal bazen untziaren erorraraztera. TBAct 27, 39 (Ol kolko; Lç portu, He senoa, TB ugolko, Ker, IBk itsas-bazter, IBe itsasadar
).
Persique golkotik daldara bat hedatzen dela leihorrez-leihor. Herr 30-6-1960, 4.
Bizkaiko Kolkoa. Zubill 108.
Bere txorabioaren golko-erdiko uretan itotzea. BerronKijote 160.
azpiadiera-4.1
(
Itsas-golko
). Itsas-golko txiki bat. MdeHaurB 65.
Kantauri itsas-kolko aundia. ErkiagArran 185.
Trieste itsas-kolkoan. IbiñVirgil 57n.
Bizkaiko itxas-kolkoa. MEIG IX 132.
(en colab. con NEtx)
sense-5
5.Cáliz de la flor. Eztia berriz lorearen golkhotik atheratzen duten gozotik. DvDial 12 (It ninikatik, Ur kukulutik, Ip kokotsetik).
Erle pitiñ langilleak, lantegi billa edo lore gozuen kolkoan sartuta. AgG 44.
v. tbn. EA EEs 1929, 136 (lore-kolko).
sense-6
6.Concavidad, hondonada."
Mendiak hantxe egiten duen golkhoan dire zure ahuntzak
"H.
Argos-kolkoan babesturik. 'La cóncava Argos'
.ZaitSof 116.
Oi kolko zoragarri, / zelaidi gorde, on oroz ugari!"Deleitosos senos"
.GaztMusIx 109.
Baztango kolko leunean. MEIG VI 107.
azpisarrera-1
ABRAHAMEN GOLKOA.
El limbo de los justos, seno de Abraham. "Ebanjelixoko pobria ill zanian Abrahamen kolkora eruan eben aingeruak" Etxba Eib. v. ABRAHAMEN ALTZOA s.v. altzo. Laugarren lekubari dei egiten deutsa Eskritura Sagradubak Abrahanen kolkua edo alzua.Astar I 76.
azpisarrera-2
KOLKOA BETE.
El seno lleno (de). v. golkokada. Mutillari eraman azitzen diyote [arriya] kolkua betian. Iraola 85.
Kolkoa betez etxeratu da. "Con el seno lleno de setas"
.OrEus 223.
Arratsean arrapatutako sagarrez kolkoa bete ekarri zuan. AnabPoli 112.
azpisarrera-3
GOLKO HANDIKO GIZONA.
a) "(BN-baig), hombre de mucho aguante, reservado" A. b) "(L-ain), hombre falso, que ayuda a cada uno de dos pleitistas" A.
azpisarrera-4
KOLKOAN ESAN.
Decir para sí. Bildur gabe diot ene kolkoan. OrAitork 375.
azpisarrera-5
KOLKOARI EGIN,
KOLKOARI ESAN.
Pensar, decirse. Ara zuzenduko nok --kolkuari egin eutson. Altuna 12.
Au dok irea! --esan eutsan pozarren kolkoari. BilbaoIpuiB 125.
Nik zer egingo dot orain? --iñotsan kolkoari. Ib. 176.
azpisarrera-6
KOLKO-KOLKOTIK.
Sinceramente, de todo corazón. Nik beti nai izan det, kolko-kolkotik alare! [...] iskribatzalle errezak [...] sortzea. LdiIL 83.
azpisarrera-7
KOLKOKO(S (+ kh-)). Ref.: A; Lrq (kholko). "Kolkoko (S), predilecto" A. Ene kolkoko F. Berendia. LdiIL 92.
Gazteren kolkoko / adiskidea. LdiUO 39.
Baylet [...], E. Faure eta horien kholkokoak erhaütserik izan dira. Herr 11-12-1958, 4.
azpisarrera-8
KOLKO-LASAI.
Tranquilo. Ta ni... kolko-lasai aurrekin lurrera. "Bajo tranquilo con los niños a tierra"
.OrPoem 525.
azpisarrera-9
KOLKORA. Para sí (para mí, etc.), para sus adentros.
Pasatzerakoan, nere kolkora: "atx! oraintxe katea autsiko balikek... gaxo Erramun!". TPKattalin 181.
azpisarrera-10
KOLKORAKO(Precedido gralmte. de posesivo anafórico). Para sí, para sus adentros. v. ARTEAN (f) (s.v. 1 arte). Ibili nadin neu ondo, --esango dabe euren kolkorako. AgAL 47.
Peruk bere kolkorako egin eban: "Araxe juan biar yuat". KkAb I 24.
Nere kolkorako deritzat. AnabEEs 1919, 184.
Etxaukok urrez egindda, ala? --elaiak kolkorako egin eban. Altuna 14.
"Gaur ere, lotua izain duk" nere kolkorako esanik, yarraitu niokan bideari. TPKattalin 181.
Kolkorako diotelarik: "Ez, enetxoa!". LdiIL 30.
Ainbat obe, pentsatu bide zun bere kolkorako. EtxdeAlosT 84.
Orrelan eragoion andre Iñesek bere kolkorako. ErkiagArran 90.
Negar egiteagaz --pentsau eban kolkorako-- ez dot irabazten ezer. BilbaoIpuiB 176 (128 esan eban kolkorako).
Egon leiteke emen, --diño bere kolkorako. ErkiagBatB 167.
Gitxien konturatu zanak be, bere kolkorako gitxienez alan usteko eban. Gerrika 194.
v. tbn.
Kolkorako egin: Kk Ab II 109. K. esan: Inza in Jaukol Biozk VI. TAg Uzt 251. Etxde JJ 34. Arti MaldanB 196. Ugalde Iltz 46. Osk Kurl 22. AGoen Agurea 40. K. pentsatu: Arti Ipuin 37.