Tr. Los autores labortanos y bajo-navarros usan generalmente deitzi (aunque cf. jaitzi en Etcheberri de Ziburu); tbn. hay en éstos algún ej. de daitzi (p. ej. en Duvoisin). El suletino Inchauspe emplea jeitsi . Al Sur, las formas en je- dominan en el s. XX, frente a las formas en ja- , más frecuentes hasta entonces. Encontramos deitzi en TP, y algún ej. de itzi en textos alto-navarros septentrionales (Auspoa 77-78, 107). En DFrec hay 3 ejs. de jetzi .
sense-1
1.
(G-goi-to, AN-gip, S; Lar, Añ (G), H (s.v. iaiztea)),
jeitsi (S; Gèze, Dv(S), H, Foix ap. Lh.),
jeitzi (BN-lab; H),
jetxi (G-bet; A),
jaitsi (S; SP, Aq 772 (R)),
jaitxi (G-nav),
jaitzi (S; H),
jatsi (V-ger-ple-arr-oroz-m),
jatxi (V-gip),
jatzi (Lar, H),
daitzi (Dv→A, H, Bera),
deitzi (AN, L, B, BN; VocBN, vEys, H),
deiztu (L-ain),
diraitzi (-aisteDv),
jaretxi (V-gip),
saitsi (Sal),
xaitzi (Sal),
xatsi (R-vid-uzt),
xatxi (R-is),
itzi (AN-5vill)
Ref.:
A (jetzi, jeitsi, jaitzi, jatsi, deitzi , saitsi , xaitzi, xatsi); Lrq (jaits); JMB AEF 1955, 49, 76; ContR 507; Iz Als (jaitxi), Ulz (déitzi), To; Zt (comunicación personal); Izeta BHizt (deitzi); Elexp Berg (jaretxi, jatxi); Gte Erd 74; ZestErret
. Ordeñar (a un animal)."
Behiaren iaitstea
"SP.
"Ordeñar"Lar, Aq, Añ."Traire"VocBN, Gèze, Dv, H."
Saitsi tinagu begiak (Sal)"A.
"
Deizteko (B), oveja que se ordeña"Ib."
Déitzi ttugu beiek, hemos ordeñado las vacas"IzUlz.
v. eraitsi (4). Beien erroa jatxiago, luzeago. RS 8.
(tal vez 'cuanto más ordeñada la ubre'; v. infra ej. de Lazarraga)Aberea jatzi bear da. ItDial 84 (Ur jatzi, Dv daitzi, Ip jeitsi).
Ardiak jatzitzeko tokiari. IztC 224.
Beia ondo jetxia. UrruzUrz 45.
Ardien alhatzea, batzea, moztea, deiztea. JEBur 192.
Behien daitzeko. Eskual 18-4-1913, 2.
Beia jeisten eztakienarentzat. UrruzZer 121.
Behien arthatzeko eta deizteko. ZerbMetsiko 210.
Banoa beiak deiztera. TPKattalin 192.
Iñork larratzen eta yeizten ez duen auntza. OrMi 26 (QA 148 ietzi).
Bei beltxa arek jetziko zuan. SabiagY 1934, 26.
Deizkitzu azken esne xortarano behiak. Egunaria 18-8-1961 (ap. DRA
).
Ardi-jezteko edo esnea biltzeko erabili izan dira ontzi oiek. GarmEskL I 100.
Etxea bete kaiku, ta eltzera beia yeisten. (AN-larr). InzaNaEsZarr 704.
Banuen orduan ehun bat ardi deizteko. Etchebarne 70.
Ardi-jeizteko ontziak. Ostolaiz 27.
[Bei] onek egunian bitan jatzi. Gerrika 30.
Bei jaizten ere erdi aztuak. Insausti 290.
v. tbn. Uzt Sas 63 (237 jeizte-). JAzpiroz 223 (131 jeizte-). Ataño TxanKan 143. BBarand 116. AZink 34. Albeniz 19. Jeizte-: TxGarm BordaB 98. Jeixte-: Etxde JJ 96 (29 jatxi). Jetxi: Ag G 7. Muj PAm 74. Jaixte-: And AUzta 65 (138 jaitzi). Deitzi: Barb Sup 174. Othoizlari 1957, 135. Mattin in Xa EzinB 99. Larre ArtzainE 35. Xaitzi: ZMoso 36 <s->. Xatxi: Mdg 154.
azpiadiera-1.1
Ordeñar (una ubre). Estilo onzat artu dozu / erro bakotx bat jaiztea. Lazarraga B5, 1159v (tal vez se podría incluir aquí el ej. de RS citado supra
).
azpiadiera-1.2
(Fig.)."
Ongi daitzi du, le he [sic] sacado bonitamente el dinero (H)"DRA.
(pero no lo encontramos en Harriet)
azpiadiera-1.3
"Gazta urintsuak badakizue nolaz zabaltzen diren bere gisaz eta azaletik arrailatzen eta ebakiduretik nola mamia darioten, gazta oriek bereizteko bein erran zatan neskatxa batek: gazta daizten direnetarik; barna dariola goaten dena adiarazteko"FIr 158.
sense-2
2.jaitzi (H). Extraer (la leche). Ez nauzu iaitzi esnea bezala eta gatzatu gasna bezala?EZEliç 313.
Kaikurat gehiago esne ez deitziren. HbEsk 232.
Edazu, ama maitea, guziz ederra dago, orañtxe jetxi det.ArrGB 79 (ib. 45 jatzi).
Esnea deitzi duteneko. Prop 1896, 269.
Esnea jeizterakoan. UrkiaEEs 1930, 202.
Esnea jeisteko kaikua. MujPAm 74.
Nihaurek deitzi esneaz / ez dut kaikurik beteko. Etcham 163.
sense-3
3."
Jeitsi (BN-baig), sacar vino"A.
v. eraitsi (2).
azpiadiera-3.1
(Fig.).Dar vino, producir buena cosecha. Buruileko izar nasaiek arnoa deizten nasaiki.EZBB I 75.
sense-4
4.Dar (leche). Ez du bestela beiak aurrerantzean esnerik jetxiko. JMBELG 86.
azpisarrera-1
JETZI BERRI(Leche) recién ordeñada. Iragazten da esne jatzi berria. ItDial 86 (Dv daitzi b., Ip jeitsi b.; Ur batu b.).
azpisarrerakoSense-1.1
Jatxi berririko errebero apartsua.Etxde JJ 92.
azpisarrera-2
JEZTEKO MAKINA. "Tresna finko edo higigarria, xurgapenez azienden esnea errapetik ateratzen duena"ZestErret.