1.Empuñadura."Frenillar los remos, arraunak jaso ta eskualdetik lotu
"Lar.
v. eskutoki.
azpiadiera-1.2
2.Poder.v. 1 esku (2). Jaungoikoaren aurrean poderiorik edo eskualderik andienak dauzkana [Maria]. Gco I 463.
Nogan aurkitzen da lege oiek ezarzeko eskualdea?EConst 9.
Jaundone Petrik zuen aintzidaritasuna edo eskualdea gozatu baitute bethi [Erromako Aphezpikuek]. ArbErlis 132.
Jesus [...] ederragoa, goragokoa ta eskualde aundiagokoa da. InzaAzalp 79.
Auek [Sakramentuak] egitteko eskualdea Apostoluen eskuetan utzi zuan Jesusek. Ib. 94.
Beronen bialdutaken eta oien ondorekoen eskualdea bear da. Ib. 93.
azpiadiera-1.3
3.
(Dv, H). Dirección; (fig.) camino (en la vida, etc.)."
Oihaneko eskualdea hartu dute, ils ont pris la direction de la forêt"Dv.
"
Ait'amak hil ondoan behar izan dute haurrek hartu zeinek bere eskualdea
"Ib."Côté, direction. Eskualde orotara behaturik, ayant regardé de tous côtés. Zein eskualde behar dut hartu Donaphaliora ioaiteko
"H.
Aintzineko bizitze makhurra eskualde onean sarthu nahi. DvLEd 234.
Handik noretako bidea hartzen duzu? [...] Maite zaituen anaia bati ez othe dezakezu erran zer eskualde hartzen duzun?Laph 25.
Adio elgarri erranik, hartu zuten zoin zoinek beren eskualdea. Ib. 170.
Eguerdi gainean, etzakielarik gehiago zein eskualdetarat har, Satanek erakutsi zion bidea. JnnSBi 115.
Onerateko eskualdea daukatenetarik batzu. HUAurp 153.
Eskualde bat edo bertze hartu behar da. "
Parti"
.DarthayetManuel 350.
v. tbn. JE Ber 50.
azpiadiera-1.4
4.
(BN-lab ap. A
; Dv). Partido, parcialidad."
Erregeren eskualdea utzirik etsaietara goan da, il a quité le parti du roi, et est passé à l'ennemi"Dv.
"(BN-lab), parcialidad"A.
Egun hartan Jaun Peña eta haren eskualdeko batzu ikhusi zituzten elgarri beharrirat mintzatzen. Laph 112.
Eskualde hau makurra da eta hori xuxena; hau erlisionearen alde, hura kontra. HUZez 195.
Deputatu gorriak eta heien eskualdea dadukaten auzapez eta bertze gorritar guziak. Ib. 197 (v. tbn. 193).
Bi eskualdeentzat galdegiten dugu emaiten ahal zeien libertate guzia. JEBur 52.
Gure eskualdea uztekotz behar ginuke ikusi eskualde hobea. Zoin da dugun hau baino hobea? Radikal zozialist horiena?GaztAlm 1934, 9.
(ap. DRA)
azpiadiera-1.5
5.
(L, BN, S ap. A
; Dv). Región, comarca, zona."Contrée, parage"Dv.
Tr. Documentado en textos septentrionales desde el último tercio del s. XIX; a partir de aprox. 1930 tbn. se encuentra en autores meridionales. En DFrec hay 226 ejs.
Eskualde beretarik huna zer iskiribatzen dautan. Prop 1876-77, 117.
Urruneko eskualdeetarat. Ib. 340.
Beren eskualdetako sainduen urtheburuetan. ZbyRIEV 1908, 83.
Dahomeko eskualdean egon denian. Prop 1893, 233.
Iruzkirako eskualde hetan. JnnSBi 15.
Herri eta eskualde hainitz ikhusi dut. ArbIgand 25s.
Eskualde hartaz [Amerikaz] orroitzeko. HUAurp 52.
Zoin eskualdetan egon ziren lehenik Izraeldarrak kaptibo?CatJauf 33.
Californiako eskualde bero gizenak. JEBur 204s.
Eskualde artako erritarrek. FIr 136.
Norte Ameriketako eskualde batean. Etcham 81.
Garazi eskualdeko hogoita hiru herriek. Zub 55.
Sei eskualde dirala. "Provincias"
.OrEus 199.
Geroztik Frantzian othe da eskualde girixtinoagorik?ZerbIxtS 103.
Nausi jarria dugu eskualde huntan. LfMurtuts 49.
Arantzazuko eskualdea. SMitxAranz 85.
Benaparruako iparraldeko eskualdea. EtxdeJJ 226n.
Somerset eta Devon-go eskualdeak. MdePr 249.
Bizkaiko euskereak badau grazia berezi bat ipuiñetarako. Beste eskualdeetakoak be gogo onez autortuten dabe au. Vill(
inBilbaoIpuiB 7
).
Eskual-Herrian, bertze edozoin eskualdetan bezenbat gizon hiltze gertatzen dela. LarzSenper 20.
Olerkariak emen bere bizi-eskualdea [= 'región donde vive'] zeatz-meazten du. IbiñVirgil 33.
Japonia bezalako eskualde argitu batean. ArdoySFran 236.
Eskualde ona dela diote Amerikako xokoa. XaEzinB 69.
Antioko erregearen eskualderik onenak ziran India, Media ta Lidia. Ker1 Mach 8, 8 (Ol eskualde; Dv aurkhintza
).
Zendako ziren gure eskualde hortan horrenbertze harma zahar eta baioneta harrapatzen. Etchebarne 39.
Nahiz batasun hori herri batekoa izan, eskualde batekoa edo Euskal herri osokoa. MIH 218.
Hizkuntz-eskualdeei dagozkienak. MEIG VI 127.
Usteen eskualdean mugitu behar. MEIG VII 81.
v. tbn. StPierre 26. LuzKant 19. Const 25. Zait Sof 79. JEtchep 115. Osk Kurl 17. Erkiag BatB 106. Gerrika 58.
azpiadiera-1.5.1
Barnean baditu [eskolak] sei eskualde edo alderdi.Prop 1903, 98.
azpiadiera-1.6
6.Lado, parte, aspecto."
Eskualde batetarik ona da (BN-arb)"GteErd 307.
Zoinen [jende xurien] eskualde tzarrak lasterrago hartzen baitituzte eskualde onak baino. Prop 1881, 183.
Asko eskualdez eskuara oroen nausi dela. ArbIgand 17.
Orori zerbeit eskualde onik hatzemaiten zeien. HUAurp 109.
Galdatzen daukute ardura, gure mintzai huni lotzeko eskualderik hoberena. Ib. 217 (v. tbn. 103).
Bertze eskualde on edo handirik bazuen ordean ñatoak. JEBur 20.
Ithurriak badu oraino bertze eskualde onik. Ib. 37.
Hango biziaren eskualde ona. LarzIru 26.
azpiadiera-1.7
7.Lado (derecho, izquierdo, etc.). Artu esku bategaz arrain bat edo bi, txikiak izanezkero, eta beste esku-aldeko kaltzerpean apurtxu baten euki ta egosita urteten ostien. ABGuzur 136.
azpiadiera-1.8
8."(Sc), tino para tirar piedras"A.
v. 1 eskuaire.
azpiadiera-1.9
9.Suerte.v. eskualdi (9). Jainkoak ala nai ta eskualde (eskualde, zori onaz esaten den itze da) ederra izan zun gure mutillek gudaritakoan. Inza EEs 1913, 25.
sense-2
II.(Uso adv.).
azpiadiera-2.1
1.(Tras bere, etc.).A favor (de). Horra egundainokoetan gure gizonak zoin bere eskualde mintzo. HUZez 50.
azpiadiera-2.2
2.(Tras bere, etc.).En su... dirección. Etxerat joan, zoin bere eskualde. JEBur 30.
Xutitu ginen gero eta athera, zoin gure eskualde. Ib. 137.
azpiadiera-2.3
3.
(Dv, H). "
Ez naiz ezkerretik eskualde ou ez dut ezkerra eskualde, je ne suis pas adroit à travailler du côté gauche"Dv.
"
Itzul zaite, etzare hortik eskualde, tournez-vous, de ce côté vous n'êtes pas à votre aise pour agir, travailler, etc."H.
azpiadiera-2.4
4.
(L-ain, BN-baig ap. A
; H)
"Eskualde duzu pilota, vous avez la balle à la portée de la main" H s.v. alde. "Eskualde duk (L-ain, BN-baig), lo tienes al alcance de la mano" A. v. infra ESKUALDEAN, ESKUALDERA.
azpiadiera-2.5
5.(El viento)a favor (sdos.prop. y fig.). Egun txarretan ere, leihal egonen direnak, eta ez bakarrik aizea eskualde dugun egunetan. LarzIru 116s.
azpisarrera-1
ESKUALDEAN(Lar, Añ). "(A) mano, a la mano, cerca" Lar.
azpisarrera-2
ESKUALDEKO.
"Dont on a l'usage, l'habitude. Hura da ene eskualdeko tresna, voici l'outil dont j'ai l'usage, que j'emploie volontiers" H.
azpisarrera-3
ESKUALDERA(Aq A). "A mano, está a la mano, esku aldera (AN)" Aq 597.