1.
(gral.; SP, Ht VocGr 414, Lar, Añ, Lecl, Hb, Gèze, Dv, H, Foix, A DBols)
Ref.:
A; Lrq /beetü/, /beece/; Iz ArOñ. Hacer suyo (de él), apropiarse (de). "Beretzea, s'approprier, prendre pour soi. Beretuko zaitu, il vous rendra sien" SP s.v. bere. "Ravir, beretzea" Ht VocGr 414. "Apropriárselo aquél" Lar. "Apropiárselo aquél" Añ. "S'approprier, ravir" Lecl. "Faire sien, s'approprier" Gèze. "1.º apropiarse, subyugar. 2.º (V, G, L), pagar las deudas de una casa" A. "S'appropier", "accaparer" y "détenir" Foix. "(S, BN; Foix), détenir, gagner, se rendre maître de. Etxeak, herriak, guziak beretzen-tu [...]; (L), payer les dettes d'une maison en se l'appropriant" Lh. "Hacerlo suyo comprándolo o robándolo" Iz ArOñ. v. bereganatu, beretakotu, BERE EGIN. Tr. Atestiguado por primera vez en Etcheberri de Ziburu; está mejor documentado en textos septentrionales. En DFrec hay 9 ejs., 4 de ellos septentrionales.
Hautarik bereturen du [Antekristek] hirurgarren partea. EZMan I 67.
Beretuak betheren tu preziatu sariez, / Ohore eta azienda nahi bezain handiez. Ib. 66.
Zeren Nabothen mahastia nahi zuen zuzenaz beretu, eta Nabothek hura nahi zuen zuzen geiagorekin iduki. SPPhil 266.
Jadanik nau zesitu, / Goritu, / Gustia nau beretu; / Eztu kontra deusik ere, / Egiñ da ene errege. Gç 82.
Estatu huntan Jesus Haurrak / Gu hobeki beretzeko, / Fletxak belharrez egiten tik / Gure bihotzen zaurtzeko. Ib. 81.
Romanoak logradu eban / intentoaren erdia, / beretutea Probinzia. BBizk 18.
Dozun anae maitea / beretuteko usteagaz. Ib. 22.
Aspaldi zuen [autoreak] liburu saindu hau bere bihotzerat eta akzionetarat ekharri zuela, hemengo egia eta berthute gehienak beretuak bezala zituen. J. Darreche in Ch pról.Giristino bat bere barrenean erreberritua beretu dituen bertutez. He Gudu 90. Zure sensuetan sortzen hasi den txartasuna, bihotzeraño igatera entsaiatzen dela, eta zure arimaren parterik gorena, zeiña baita konsentimendua, beretu nahi lukela. Ib. 83.
Guziak emanen ziozkalako hitzarekin [etsaiak] beretu nai izandu zuen hura. MbIArg I 228.
Alexandro andiak Mazedonitik Indirañoko erreinu guziak armaz ta gerraz beretu ta. Ib. 387.
Erresuma bat beretzeko. Lg I 290.
Berari khen ziozoten bortxaz beretu zuen khoroa. Lg II 120.
Zer probotxu da gizonarentzat, dio Jesu-Kristok, mundu guzia beretzea, galtzen badu bere arima?Brtc 138.
( s. XIX)Xarmatu du / Eta guzia beretu / Janeton Haristoy lerdenak. Monho 34.
Nabarra eta Kataloña / harek beretü zitizün. Xarlem 905.
Nola iñoren ondasunak bide gaiztoz beretu dituanak, eman Jangoikoari satisfazioa?MgCC 148.
Ondo egiña dago elexiak beretu ta erdera guztietara zabaldu dituban bere berbak, guk bere gordeetia. MgPAb 196.
--Nork erran zuen Salbea? --Eliza Ama Sanduak dauka beretua. --Zertako? --Ama Birjiñari mesedeak eskatzeko. AñCatAN 32s (Cb CatG 39 artua, CatEliz 466 errezibitua
).
Beste santu ta angeru guztiak baño beretuago, beraganduago, batuago, maiteago dabela [Jangoikoak Maria Santisima]. AñMisE 133.
Beretuak dauzka gure Jaungoikoak kreatura guziak naturalezako ordean. Gco I 414.
Guztiz da jakinsua, iñoiz aspertzen ezta, eta bide guztietatik baliatzen da gu galtzeko eta beretzeko. Ib. 442.
Aditu du, amorio belarraren autsakin beretuko duala nai duana, eta ematen diozka bati. AA II 22.
Erosi ta beretu zituen mienbro sakratuak sekulako heriotzerat botatu dituen ondoan. Dh 230.
Itsutasun zorigaiztoko bategaz ta ez-jakin lainotsu bategaz etsaijak beretuta daukazala zoro zororik. fBOlg 4.
Inoren etxia, solua edo basua ostutiari bijotzian leku emon deutsanak, asmo asko topetan ditu, inorena beretuteko. fBIc II 246.
Gibraltarko itsas-estuan peleatu zan Mairuen bost ontzi lodiren kontra [...], eta guztiak garaitu ta bereturik eman izan ziozkan Erregeren Erarioari irureun milla dukat. IztC 482.
Ez gaitela samur, nik dut aski nere zathia, / Erran eta, herresaka beretzen du puska bat. Gy 164.
Azken horrek hedatu eskaldun herria; / Beretu, nola lehen, herri Kaskoinia. HbEsk 65.
Aita Dabiden koroa osotoro beretzeko. Lard 198.
Aurtasunetik agertu zuen ontasunak aitaren biotza beretu zion. Ib. 63.
Gudu batean bihotz guziak beretu zituen. HbEgia 32.
Diharütako arranda neke da beretzen eta ezta xüxen. IpDial 64s (It y Dv kobratzen, Ur kobretan
).
Bihotz guziak beretzen zituen bere lañotasunaz, bere amultsutasunaz, bere behatze eztiaz. Laph 150.
Eta soñeko hura nola beretu zuen, Amak kontatu zion. ArrGB 66.
Euskeraren eta Euskaldunen gañean aditua irten eta zerbait jakiunde beretu nai duenak. AranSIgn 200.
Besteren gauza beretutzeko / beti dago korajian. PE 141.
Beretu baihinduen Jesusek aspaldi, / Haren etsaier buruz bethi bihur hadi. ZbyRIEV 1908, 606.
Nahi zituelakotz beretu haren onthasun guziak. JnnSBi 114.
Madagaskar delako Frantziak berritan beretu leihor handi hartako haurren altxatzeko. HUZez 101.
Izaitez hamarretarik bederatziak, eta guziz langile gaizo edanak, beretuak hilen dire adin hortara gabe. Ib. 206.
Eleiza Ama Santeak dauko beretuta [Salbea]. ItzAzald 69.
( s. XX)Urrea ausarki daukala aditua duten leihorrak ja beretuak ditu. JEBur 208.
Joan den astean galdu ukan dugu, eritasunaren ondotik herioak bereturik, Arrokiko etxetiarsa xaharra. Ib. 65.
Eta eginda egongo dan lana beretuaz bere lepotik berriz argitaldu nai badu, iñork eztio galeraziko. EEs 1912, 152.
Okendok beretu baino lenago ere iruditxo onek mirari bat egin zuen. AArdi 78s.
Ba sorgorturik adimena, berri au ezin beretu al izango luke, ez gogamen bidez, ez ziñeste bidez. ZinkCrit 26.
Horko Birjinak gazte-gazterik beretu baitzuen dena. Ox 31.
Legun ta xuri daude eskualdun bazterrak, / gau batez oro dauzku beretu elhurrak. Ib. 146.
Oroz-gainetik arrain yori hura beretu nahiz. Zub 22.
Espainiaren beretzeko, Orreagatik sartu zen. Ib. 126.
Zein polita zegoan! [...] berak beretuko ez balu, zer gaitz gorria!AnabUsauri 41.
Ondasuna ekarteko gai ta bide diran gauzen jabetzea, iñori bidegaberik egin barik, gizon bakotxari kenduaz, beragandu ta beretu daike gizarteak. EguzkGizAuz 91.
Ez dugu erraitearen beharrik Zanpagarayek arrunt beretuak zauzkala bere Itsasuar guziak. LfMurtuts 12.
Erregek bere elhe ederrez beretu zituen hirur kardinale. ZerbIxtS 109.
Herri bakotxak badu bere bizia, badu bere izaitea, badu bere moldea. Kanpotik heldu denak ez ditu aise hartuko eta beretuko. ZerbAzk 30.
Piarresek bizi guzirako gurutzerik aztunena beretu du. EtxdeJJ 105.
Auzia beretu bearrean aizatu besterik etzun egingo. Ib. 200.
Ez ote da Uharte Berdea Erromak beretu ez zituen Europako lurralde urrietarik bat delakotz?MdePr 225.
Halako amorru batek bereturik, hasi zitzaion jo eta jo. Ib. 160.
Eta loak goxoago beretzen baitu gizona esna-ordu izanik ere. OrAitork 193.
Nehok ez baitzuen pentsatzen [...] holako gizon azkarra eta itxuraz sanhoa herioak hain laster beretu zezakela. Herr 13-11-1968, 3.
Orrelako gazterik etzuen gaitzirizten Sokratek, naiz ta oien dirurik inoiz ez beretu. ZaitPlat 114.
Pilosopia Moraleko irakas-maia irixten bizitzaldiko, eta Sahagunen Erti-Maisu mailla beretzen ere. GaztMusIx 58.
Bero ta otzaren artean ain pake luzerik izan ezpazen eta lurrak zeruko errukia beretu ezpalu. IbiñVirgil 89.
Ustaritzeko semenarioan, Lafitte jaunak beretu ninduen. Larz( inAlzolaAtalak 117
). Eta hola beretu zuen urruneko lur batek [...] gizon handienetarik eta sainduenetarik baten gorputza. ArdoySFran 267.
Baita orano Arphiña, / Nabariñe ta Goibürü, / Gure gizen alhagiak, / [Jana d'Albretek] ahalke gabe beretü. CasveSGrazi 84.
Bekokiadunak hiriak beretzen. EZBB I 116.
v. tbn. Ch IV 18, 3. Elzb Po 201. Lap 147 (V 65). KIkG 17. KIkV 26. Etcham 56. Vill Jaink 142.
sense-2
2.
(Lar, Añ). "Apropriárselo aquéllos"Lar.
"Apropiárselo aquéllos"Añ.
v. berendu, berenganatu. Dohatsu dira emeak eta mansoak ezen lurra beretuko dute. Harb 30.
Erromarrak eta Erromako Enperadoreak gutiziatu izan ziren, bortxaz edo amodioz jendaki hunen beretzera. ES 109.
Maiz ohore hek desiratzen dituzte, entsaiatzen ere dire hek beretzera, zillhegi zaizkoten moienez. HeGudu 79.
Erromatar munduaren zati andiak beretu zituztenak jende oartuak eta beste gauzak ongi zekiztenak ziran. MbIArg I 358.
Ez bagare hartaz yabetzen, nausitu bezala zaizkigun erromarrak beretuko gaituzte alde baterat. Lg II 206s.
Gauza kausituak beretzen dituztenek. Brtc 65.
Haiek behar die / Espaiña oro beretü. Xarlem 1035.
Hogita bederatzik nütinin kunplitü / aitak zeitan haurreki prozesa phusatü [...] / ene hirur etxaltik, ordian beretü. Etch 182.
Ethorririk listor batzu / [ezti-breskak] Nahi izan zuzten beretu. Gy 188.
Emazte, seme-alabak eta ondasun guziak, ezer ere galdu gabe, beretu zituzten. Lard 180.
Beretu dituzten gaizoak baino axkide hoberik ez dute ondoan. HbEgia 134.
Etzuten beretu behar [apostolu eta hekien ondokoek] emazte bat, eta beretu dute mundu hoberen guzia. Ib. 147.
Jauregietako berregindurek ez-eta ere atsegin gozoek etzaituzte ez liluratu, ez beretu. DvLab II. Gezur hori derasatenek luketela nahi eskuara izilka, gordeka urkatu, alegia deus ez, gero Eskualdunak errexkiago bereturik, beren hats gaixtoaz kotsaturik, lehertzeko. HU Aurp 212s.Dirua beretuz geroz, [juduek] nahi dutena egiten dutela gutaz. Ib. 59.
Asko egin dabe aleginik / Sizilia beretu ezinik. AzcPB 212.
Apez Aleman batekin zuten beren egitekoa. Hau ere beretu zuten emeki emeki. StPierre 40.
Zelai ta ibarrak beretu-ta. LhYol 33.
Bordele edo Mordele, hamabost mila Españolek ez othe lukete beretuko?BarbSup 131.
Euskotarrak lantzegai berriak sortu zituzten, eta erbestetik zetozkienak laxter beretu ere bai. JMBELG 63.
Zaingo onek emandako jaki edo etxe-bizitza beretutzen dutela babesturik bizi diran sendiei. "Que reciban"
.EAEg 22-10-1936, 106.
Hango populuari gaitzitu zitzaion hori eta, erregea bere oihu eta mehatxuez lotsarazirik, profeta eskuratu eta beretu zuten. ZerbIxtS 70.
Emazte bat, edo obeki sehi bat beretzen baitzuten. LarzSenper 44.
Bi hitz, aintzineko arrotz horietaz, hobeki erakusteko nola Ziberotarrek beretu dituzten eta hein batean berritu. Lf(
inCasveSGrazi 8
).
Eta horrela beretu zuten erromatarrek Probintzia. MEIG V 93.
v. tbn. Laph 60. Elzb Po 213. Iratz 178.
azpisarrera-1
BERETUXE.
Aprox. de beretu. Beretuxea du (loak) eta geroago eta beretzenago hari, Afrika barnea. Prop 1911, 140.
(ap. DRA)