1.
(G, AN, L, BN, S, R; Lcc, Volt 92, Urt I 209, VP 23v, Lar, Añ(ezpañ), ArchVocGr, Dv, H),
ezpan (V; Añ, Dv),
espain (G-azp-bet, AN-ulz-erro, BN-lab; IC 441r, SP, HtVocGr→Lecl, Dv),
espan (V; Dv),
ezpein (G-nav, Ae, R)
Ref.:
A (ezpain, ezpan); Bon-Ond 140; VocPir 232; Lrq /espan'/; Iz ArOñ (espan), To , UrrAnz (espána), R 307, Ulz (ezpáñek), Als; Etxba Eib (espan); EAEL 278; Elexp Berg (ezpan)
. Labio."Bezo, ezpaina
"Lcc.
"Lèvre; bord d'une plaie contuse"Lrq.
Tr. De uso general. La forma empleada en textos vizaínos es ezpan o espan --hay ejemplos de ezpaiñ en Erkiaga (Arran 69) y Onaindia (STeresa 13)--. En DFrec hay 33 ejs. de ezpain y 5 de ezpan .
Laster egik manamendu saiñduen urriñean, / haukin kontra eztukela solasik ezpaiñean. EZMan I 16.
Eztezazula burua higi, ez espainak ere. SPPhil 168 (He 170 ezpaiñak).
--Nola behar da edüki mihia? --Aphür bat aitzinatü behar da peko ezpañaren gañera. CatLan 139.
Ez etorri ezpañ zikinduak eskintzera Jesusi. MgCC 246.
Nere arima ezpain hegira ethorririk. DvLEd 277.
Nere biotzak eta nere ezpañak alaba zaitzate, donzella guziz sagradua. ArrMay 20.
Bi begiak apalik, / Ezpainak erdi etsirik. LuzKant 19.
Joanes ta Malentxo, españik zabaldu gabe izadiari begira gelditu ziran. AgG 282.
Mattasunaren ezpanak eztija baño gozuaguak dira. Altuna 35.
Euskera beti ezpañean, / osasun ona gorputzean. JaukolBiozk 106.
Neure espanai adi, pozik barre egixu. LauxBBa 76.
Ibillalditxo bat egiten zun zigarroa ezpañetatik kendu gabe. EtxdeJJ 152.
Nire goiko ezpan txiki ta agin andiakaz bokillea ondo estutzea kostau egiten jatan. EtxabuKontu 23.
Eskuak ta ezpaiñak irikitzen dituenean neguko aizeak.Ostolaiz 97.
Horien [Peru eta Maisu Juanen] ezpainetarik darion hizkeraren gatza Bizkaiko hizkerak berezko duen gatz larri xamar hori da. MEIG II 72.
azpiadiera-1.1
Berze lengoajetako jendez eta ezpain arrotzez minzaturen natzaio populu honi."Par lèvres étranges."Lç 1 Cor 14, 21 (TB ezpain, Ol ezpañez; He akzentu, Dv hitz).
azpiadiera-1.2
"
Ezpañetako hotzak kendu, norbaitek ezpainetako edo zaplazteko bat eman eta ezpain-pare guztia bero-bero eginda utzi. Emangoizuten belartzaldekuakin ezpañetako hotzak kenduko izkizut!
"ZestErret.
sense-2
2.Borde."
Ezpan, la parte superior, donde está el aro de la madera de una espuerta o banasta. Banasta-ezpana honuntz begira jarri, artaburuak hobeto sartzeko
"ElexpBerg.
Hurbildurik gibeletik hunki zezan haren arropa ezpaina eta bertan geldi zedin haren odol iariatzea. LçLc 8, 44 (TB ezkina, Dv litsa, Ol mendela).
Metal horiz bethetzen da [bertza] ezpaiñ gañetaraño. EZMan I 107.
Eginen diozu [mahainari] urhezko ezpain bat. DvEx 25, 24.
Bi nagosi izan dozak; lelengoak goseak illik itzi induan eta a itzita beste au topau eban eta lurpearen ezpaneraiño ekarri naiok. OrTormes 43.
Kabi-ezpañetik lepoa ateraz esan iduri zidaten: "el zakizkigu". OrMi 112.
Artasiaren aurre-ezpaiñean / multzokatzen da lastoa. OrEus 340.
Nasaren ezpañean lotuta zegoan ontzia bultzada indartsuz ormatik aldendu ondoren zisne bat bezain lerden jeiki zan. TAgUzt 134.
Gizatalde ugaria bildu zan nasa-ezpañera. Ib. 39.
Atxur-ezpañez zuztarretik jota lurpetik aterako ditu. Ib. 291.
Segaren ezpañeko akatsak mallu-dangaka leuntzen ekin zion. Ib. 108.
Txarro ezpañ motz ontatik pozik / egingo uke txurru-pat. (In AtañoTxanKan 105
).
Gattulu xahar ezpain-zirrikatu harek.LarreArtzainE 111.
sense-3
3."(R-uzt), barbas o radículas del ajo"A.
azpisarrera-1
BEGI-EZPAIN.
v. begi.
azpisarrera-2
EZPAINAK GARBITU.
"Ezpanak garbitu (V-ple-gip), hacer una jugarreta, litm. limpiar los labios" A.
azpisarrera-3
EZPAINAK IGURTZI.
Fruncir los labios (en signo de reprobación). Ezer irabazi ez, / beti zerbait utzi, / bide ortatik dago / probetxu gutxi. / Ala ere zenbaitek / ezpaiñak igurtzi, / pentsatuaz: "Zebiltzak / jornal eta guzi". Insausti 161.
azpisarrera-4
EZPAINAK JOSI.
Sellar los labios, cerrar la boca, permanecer callado. Cf. Moc Damu 28: egunen batean ezpañak josiko dizkat jostorratsa ta ariyarekiñ. Josi ezpaiñak. Datorren ostiral-arratseko aparitara bitartean ez dago itz egiterik. Zendoia 174.
azpisarrera-5
EZPAIN-HAUTSI.
"Cacharro, txarro akaztua, makaztua, akatza, makatza, españ ausia, txarro motza, maketsa" Lar in Aq 1347.
azpisarrera-6
EZPAIN-BERDIN (G-azp-to).
Ref.: A; A EY III 310; Gte Erd 288. "Lleno hasta los bordes" A. "Otarra ezpain berdin bete, tontortu gabe (G-azp)" Gte Erd. Eztago ezer besterik erantsi bearrik: ezpain-berdin da barnegiro-ontzia. GaztMusIx 67.
azpisarrera-7
EZPAIN-HEGI.
Comisura del labio. Beti bere omore ona eta ezpain-hegiko irriño eztia lagun. LarreArtzainE 276.
azpisarrera-8
EZPAIN-ERTZ. Comisura del labio.
Irribarre gozoa loratzen yako Aita Juani ezpan ertzean. OnaindSTeresa 87.
azpisarrera-9
EZPAIN-ESTUTZE.
Acción de apretar los labios. Aitak, zerbaitek eldu balio bezela, ezpain estutze ta kolore aldatze bat izan zuan. TxGarmBordaB 79.
azpisarrera-10
EZPAINETAKO SOINU.
Armónica, filarmónica. Baziran tartean ezpaiñetako soiñua jotzen zekitenak.BBarand 74.
azpisarrera-11
EZPAINEZ BELARRI.
De boca en boca. Goiz-arratsalde aietan [...] ezpainez belarri ibili ziran esakera ta parregaiak enituke zeekatu al izango. AArdi 128.
azpisarrera-12
EZPAIN-LODI(Lar DVC). De labios gruesos. "Bezudo, bezo" Lar DVC 222. Mozabitarrak, txikiak, arpegi-luzeak, sudur eta ezpain-lodiak, abo-aundiak, begi-sakonak. AnabAprika 98.
Sozko oneko gizona zan [...] ezpain-lodi, bizartsu, sabel-aundi. ZaitPlat 85.
Mutil gazte ezpan lodia konkorturik geratu da. ErkiagBatB 175.
azpisarrera-13
EZPAIN-LORE.
Flor de los labios. Ez, ai! bere ezpañetan / jarri zureak, / zimeldurik dauzka-ta / ezpaiñ-loreak. JaukolBiozk 100.
Lili-gorri, lili-gorri, / ire marguak dirudi / espan-loretan maitiak loran daukon marrubi. LauxBBa 74.
Leunki, urratu naz, leunki beragana, / ta espan-loretan damotsat laztana. Ib. 112.
Zure ezpain-loretan / erle izan nai nuke, / duten ezti guzia / xurgatzeko, maite. NEtxLBB 337.
azpisarrera-14
EZPAIN-MEHE.
"(Litm.) lèvre mince, se dit de quelqu'un qui a la parole aisée, mordante, prompte à la répartie et à la dispute" H.
azpisarrera-15
EZPAIN-MIN.
"Boquera" Iz R 394.
azpisarrera-16
EZPAIN-MOKO.
"Le bout des lèvres" H. Endelgatzen düt Kontrizioniak izan behar diela bihotzian, eta eztela kontentatü behar haren akto baten egitiaz ezpaiñ-mokoz. CatLan 147.
azpisarrera-17
EZPAIN-OKER.
"Ezpain-okher (S), croc de la crémaillère" Lh.
azpisarrera-18
EZPAIN-ZAPI.
Servilleta. Mai-zapia ta ezpain-zapiak iñoiz bezela korapillotuak eta sakabanatuak. AnabPoli 130.