1.
(V; H; -th-L, BN, S; Dv, Foix ap. Lh.),
begi-ondo (L, Sal, S, R; Urt I 299)
Ref.:
A(begi-ondo, betondo);
ElexpBerg
. Zona alrededor del ojo, zona próxima al ojo."Ægilopa, begiondoko zauri barna eta perillosóa
"Urt I 299.
"L'alentour de l'œil [...] dans l'orbite. Bethondoak ubelduak ditu, il a les yeux cernés"Dv.
"Partie du visage autour des yeux"H.
"
Betondo (Vc), bethondo (L, BN, S), junto al ojo"A.
"Région de l'œil"Lh.
"El entorno del ojo. Ezkerreko betondua beltzittuta dauka
"Elexp Berg. .
Fardaz thindatu zituen bethondoak, burua edergailuz bethe zuen, eta begiratu zuen leihotik. Dv4 Reg 9, 30 (Ol, Ker begiak
).
Koloriak txuri-txuri, / betonduak urdin, / neska mutil-zaliak / ortan ezagun din. Ud 30.
Betondoren bat baltzitu ta euren tokitik agiñen batzuk ataratea baño beste kalterik ezteutsat iñori erakarri. AgKr 83.
Arin baltzittu ta andittu zan Karlosen betondoa, ta begia eukan guztiz txarto. EchtaJos 45.
Eta bere bi begi-ondoak, hala hala, Ahunxkiko khardoen pare ez othe ziren eginak, Sansonenak bezal bezala?BarbSup 145.
Ene sahetsean nola aitzinean betondoak ubel ditut ikusten, mathelak sartuak, kalipua ttipi. JEBer 96 (cf. voc: "Betondo, cerne des paupières").
Ezkerrarekin jota / autsi betondua. MendaroTx 424.
Mikelek azi zuen guri bere ergia, / illea gorrikara, betondo zuria. "De cerco de ojos blanco"
.OrEus 359.
Senargaiak ez ditu betondoak illun, / [bezperako] oillo-eztaiak ez du utzi buru-astun.Ib. 359 (cf. infra BETONDO ILUN).
Malkoak ezkotzen ziozkan begiondoak bein baño geiagotan. TAgUzt 149.
Begiratu laisterrez aztertu zun arek alabaren begitartea ta, begiondo gorriztatuak oarturik. Ib. 128.
Begira zaiozu... arpegi ori... begi-ondo oiek... arnas estu ori..NEtxAntz 129.
Begi txikiak zuri-zuri ikusten zitzaizkan barrengo begi-ondo beltz artan. AnabPoli 17.
Beithartia eroria du, begi-ondoak ubel, hezur ta larru bilhakatua. EtchebZeruari 89 (ap. DRA).
Azala txuri dezu, / elurraren pare, / begi-ondoak berriz, / itxas urdin bare. NEtxLBB 337.
Ño-ren lepaldea ta besondo guriak begiz jaten ari da. Gosea nabari du begi ondoetan...Ib. 104.
Iñoiz berotu ta alkarreri musturrak gorritu, ta begi ondoak baltzitu be bai. EtxabuKontu 172.
Ni ere gutxiago / eginda nago bart, / eta begiondoak / gorrituak dauzkat.Insausti 347.
azpiadiera-1.1
(V-gip; Lar, Hb),
begi-ondo (V-arr, AN-gip-5vill)
Ref.:
Etxba Eib; Gte Erd 182. Entrecejo; zona de las cejas; frente."Sobreceja"y "frente" Lar."Sourcil"Lh.
"Sobrecejo. Betonduan eiñ dau ebagi aundi bat, jausi eta arri-ertz bat jotiakin
"EtxbaEib.
"
Kopetan jo du (B, BN-arb) [...], begiondoan jo du (V-arr, AN-gip-5vill)"GteErd 182.
Cf. A: "Betondo [...] (V, G), ceño", refiriéndose seguramente a expresiones como betondo ilun, betondo beltz (v. infra). v. bekurunde, bepuru, bekain; cf. bekozko. Otsotik ille bat bederik, ta hura betondotik. "(De el) lobo un pelo, y ése de la frente"
.Lar.
Andik ordu erdi batera, allegatu da Gorraenera, begi onduan txunbo aundi batekin. Iraola 97.
Jaungoiko maitea! --esan zuan, betondoan eskua zabalik ipiñita, bidaztiari begiratuaz. AgG 112.
Olagizon bi, [...] betondo ta belarri, sama ta esku, ogipideko aztarna, ikatzaren beltzunea beñere kendu gabe darabiltenak. AgEEs 1917, 202.
Txarto ezkondutako emakumeak, buru guztiko ta betondoko ulea ebagita,... txistua joaz erritik kanpora bialduak ziran. EgutAr 10-6-1962 (ap. DRA
).
Ziplanean jotzen zituan balak begi-ondo inguruan, eta ai! bat esan gabe, ilda gelditzen ziran. Salav 94.
azpiadiera-1.2
(V-ger-gip; VP 7v). "Sien"IzArOñ..
"
Betondue baltzitxu, herir en la mejilla"OrtVoc.
Cf. betondoko. Arantzez eio buruntza, seskaz burua zaka, / zartakoz betondoa jo, belaunez egin ñaka. "Le dan bofetadas"
.OrPoem 548.
sense-2
2.Zona del ojo de una aguja, herramienta, etc. Aitzur bat begiondoti ausirik. HerVal 190.
Titarez jostorratzaren begiondoa ainbeste bider bultzakatu dun jostuna. TAgUzt 58.
azpisarrera-1
BETONDOA ZIMURTU.
Fruncir el ceño. Ana Josepak ostera, betondoa zimurtuta, betiko aserre itxuran. AgG 117.