1.
(G; Dv),
bihozdun (V, G, L, BN, Sal, R, S; Dv),
bihotzdun (BN-lab; SP, Urt, ArchVocGr, Hb ap. Lh., VocCB, H)
Ref.:
A(biozdun, bioztun);
GteErd 80
. Valiente, animoso, resuelto. "Animosus, galanta, ausárta, bihotz duna" Urt II 109. "Alacer, [...] animoduéna, bihotzdúna" Urt I 470. "Courageux" Arch VocGr. "Animoso, valiente" VocCB. "Courageux, qui a du c?ur" Dv. "Valiente, resuelto" A. v. bihoztoi. Tr. Documentado en autores tanto septentrionales como meridionales. Bihotzdun es la grafía más frecuente. Bihozdun se encuentra en Hiribarren, Duvoisin y en unos pocos autores del Norte y del Sur del siglo XX. Bihoztun es empleado por Lardizabal y por algunos autores meridionales del s. XX.
Gaudezin prestik gerlan bihotz dun hiltzera. "Fortiter"
.SPImit III 56, 5 (Mst bihoztoiki, Ip kurajuski, Ol azkarki, Leon gogo bethez).
Bainan humilla hanbatenaz bihotzdunago da, zenbatenaz ezagutzenago baitu indarrik eztuela. SPPhil 210 (He 211 bihotz dunago).
Ageriki banaloriatsu den batez ezterrazula bihotzduna dela. Ib. 357 (He 360 bihotz handitakoa).
Alargundurik daudenek behar dute kastitate bihotzdun eta sendo bat iduki. Ib. 252 (He 254 sendoa eta jenerosa).
Zer arrazoin iduri du arima bihotzdun batek atsegin har dezan bere Iainkoari atsekabe egiteaz. "Une âme généreuse"
.Ib. 83.
Soldaduak balentak, bihotzdunak eta azkarrak dira."Milites magnanimi, fortes et strenui sunt"
.ES 227.
[Amudioa] egiatia da, eztia, agradagarria, prudenta, pairakorra, bihotzduna, leiala. "Fortis"
.Ch III 5, 7 (Mst, Ip azkar, Echve, Ol sendo).
Zü bezain güti herioaren beldürt nüzü, bainan zü baino bihotzdunago nüzü. "J'ai plus de courage" Arch Gram 90Gizonik bioztunenak elkarren leiean eskeñtzeko. Lard 123.
Ikusten dute eskolako yeneralak zioela: ederki, gizon gazte bihozduna. Ez ahalka ungiaz. HbEgia 35.
Yesusek egin ditu bihozdun gizonak, haren dizipuluek eman dituzte oro oinetan, oro utzi, oro galdu, biziak ere, bere anaien salbatzeko. Ib. 85.
Andere handi eta bihotz dunak airatu dire [balonean]. Ib. 139.
Gizon aski bihozduna zare, deusere makhurrik gerthatzen etzaitzuno. DvImit III 57, 1 (ap. DRA).
Ez xoilki bihotzdun eta kordokatu gabea, bainan ezti eta deskantsu iduri zuen. DvTelem 91.
Eskualdunak eta Bretonek elkhar iduri dute, ezen batzu ala bertzeak osoki bihotzdunak dire eta arbasoen erlisioneari zinez atxikiak. ArbIgand 35s.
Gizon ona ba, edo bederen bihotzduna. Ezen bihotzdun eta on, biga dire, nahiz ongi doazin, elgarrekin direlarik. HUAurp 174.
Ez zuela nehon ere eskualde hautan bezalako bihotzdun jenderik hatzeman. Ib. 69.
Gure Egiptoar bihotzdunak holako egunaldi baten ikhusteagatik, gai litazke hoin handiko, bai handiagoko ere bero baten jasaiteko. Prop 1898, 256.
( s. XX)Mendiko zeregiña baño besterik etzekiala, irakurtzen ondo ikasi gabe; baño biozdun, ameslari, aberats izateko uste ziurretan. Ag G 253. Belgundari bioztun batek. JBDei 1919, 356. Tokirik ez da nondik ez diren noizbeit igan Eskualdunak: / Salbaien apez, artzain, soldado, berdin oro bihotzdunak. Ox 178. Euskaldun lerdenak eta Mantxako seme bioztunak. "Valiente" (Quijote IX). Anab RIEV 1928, 608 (Berron Kijote 107 Mantxako adoretsuak). Gure gizon biozdunak bi suen artean zauden. FIr 145. Gizon zintzoa, buru argiko bezain bioztuna dela. Ib. 131. Gizon bioztunak bere buruari azkena begiratzen dio. Goen Y 1934, 96. Zenbait euskozale bioztun eta azkarrek egindako Bazkintza Zuzendaria. Ldi IL 116. Izan hadi hire sei anaiak bezen bihotzdun eta azkar. Zerb IxtS 76. Hainbertze misionest bihotzdunek urrungo eskualdetan beren odola Elizarentzat ixuriz. Ib. 111. Ezbaitzezaken konpreni holako gizon bihozdunek hoin gazterik hil behar duten. JEtchep 59. Koldarra ehun bider hiltzen da; bihoztunak, ordea, ez du heriotza behin baino dastatzen. MIH 316. Euskaltzale gartsu bezain gogo-zabal, burutsu bezain bihoztun. MEIG III 151.
sense-2
2.Bondadoso; generoso. Xuhur, ez xuhurregi; / on, bainan ez nagi; / bihotzdun, ez fundibil; / hola laite nahi. ZbyRIEV 1908, 765.
Jateko poxi bat ere bildu nuen bideko, frantses bihotzdunek emanik, baitzakiten holakoetan barur osoaren legea jasaiten presunerek. StPierre 38.
Nundik baititiu, bethi bihozdun, gerizatzen Ama berak / Dantxariatik Mugarreraino Lapurtar herri ederrak.Ox 31.
Zinez eskualdun eta bihotz-dun / gure alderat agertzen [Ameriketako eskualdunak] / Hemen sofritzen duten jendeak / dituzie sokorritzen. Etcham 237.
Gizon bihotzdun ari esker, hiru egunez haren etxolan egon ondoan berriz abiatu nindukan. Zub 50.
Baña bere eriotziak / Tamalez daukoz, negar ta negar, / Biozdun anai gustiak. Enb 51.
Gizonetan ere zenbait biozberago izan oi dira; orregatik ez biozdunago. OrY 1933, 407.
Nola eman etxekoandre bioztunari barrenaldean zerabilkianaren susmoa pizteraz[te]ko biderik?TAgUzt 29s.
Bainan azkenekotz, bidean kausitu gizon bihotzdun baten laguntzarekin, heldu. ZerbIxtS 89.
Beste bihotzdun eta dirudun Erromano zonbaitek. "Bons et fortunés"
.ArdoySFran 132.
Buruzagi bioztunak. "Magnanimosque duces"
.IbiñVirgil 107.
Azkenaren beltzean, utz lezake aita bihozdun horrek semea libro, bereaz egin dezala. Larre( inXaOdol 13
).
sense-3
3.Sentido, sincero, que sale del corazón.v. BIHOTZETIKO. Entzunez ottiaren kantu bihotzdunak. Ox 151.
Bainan gogotik onhar-zkitzue / nere bertsu bihotzdunak.Ib. 150.
sense-4
4.(Precedido de un complemento).Que tiene corazón (de...). Anbotoko atxa, gogorra, legorra, arrizko biotzduna. AgKr 205.
Orko etxandera urre-biozdun / gibelmin-gabe orixe / det lurgaineko ondasun bakar / ni maite nauen amaxe. AEEs 1912, 74.
Euzko-biotzdun emakume bat. Enb 137.
Uskurtz atsak ikututako biozdunak badira [olerkiak]. "Sentimientos que llevan el dejo de la Religión"
.Aitzol( inLauxBBa XIV
). Errege Rikardo Lehoin Bihotzdunari. Mde Pr 47.