Tr. La forma itx la emplean Arana Goiri (1019) y Kirikiño (Ab I 26 y 37). En DFrec hay 1334 ejs. de hitz .
sense-1
1.
(gral. (no V); Volt 104, SP, Urt I 50, Ht VocGr, VP 37r, Lar (h-), Mg Nom , Añ, Arch VocGr , VocBN , Gèze, Dv, H, VocB)
Ref.:
Bon-Ond 152; A; Lrq; Gte Erd 48, 51, 67, 154; ZestErret
. Palabra.v. berba. Tr. General excepto en los textos vizcaínos, donde, aunque aparece en RS (con mayor frecuencia que berba ) y RG , no vuelve a documentarse hasta finales del s. XIX (excepto en DurPl 105); en el siglo XX es prácticamente general tbn. en este dialecto. En Lazarraga, que emplea gralmente. berba, hallamos un ej. en el texto B (en un poema tomado de la colección de María Estíbaliz de Sasiola).
Hitz ederrez ezpa ioiaz mutha eztadin. E 87.
Itzok ongi notaturik. Amendux 13.
Ene hitzak sinhetsiren dituzue. LçIo 5, 47.
Zeure itz santuetan.Miserere 332.
Fraidea predikatzen jarri, / itzik ezin aditu. Lazarraga B27, 1204r.
Neskeak iru hitz egunean, ta biak bere kaltean. RS 374.
Itzok eder, geiok ez. RG B, 15.
Apezak azken hitza bere. OPr 29.
Hitz eztiak, solhas dostatzekoak. HeGudu 110.
Hitzik atera bage. MbIArg I 268.
Hitz labur eta zuhur hautaz. Lg II 179.
Itz loiak. AA II 144.
Amenazak itz utsetan geldituko zirala. Lard 194.
Entzun zaitut azken hitzeraino. HbEgia 21.
Itz egokiak. ABAmaE 126.
Bertze hitzez erratera. JnnSBi 154.
Birjinak egün berheziki erraiten deizkün hitzak. IpHil 1.
Itz garratzegiak. AgG 193.
Itzak ugari, egiñak urri. AyerbEEs 1916, 144.
Asarriaren beruak erazoten dauzan itzekaz. KkAb I 42.
Othoitz eder eta borthitzaren azken hitza erraitearekin. BarbSup 143.
Etzion itzik erantzun. EtxdeJJ 116.
Gezurrak itz legunez eta ederrez itzalgaizten. OrAitork 59.
Hitzak merke, ta poltsan diru gutxi. (AN-gip). InzaNaEsZarr 821.
azpiadiera-1.1
Palabra, discurso. Tr. De uso general.
Haren hitzak ezarriren oro erdiraturik. E 63.
Triste ziradelarik prinzipalki erran ukhan zuen hitzagatik. LçAct 20, 38.
Hulerzen eztan itza prestuez. "Habla"
.RS 170.
Iaungoikaren itza enzuteas. BerDoc 94r.
Gero hitza itzultzen du bere lagunetara. EZMan I 125.
Apezak popülü güziaren izenian hitza hartzen dü. Bp II 64.
Jainkoaren itz santua [...] artzean. CbEBO 58.
Itza bakan ta eskasa. Echag 105.
Itza labur-ebakiya du yaun orrek. LdiIL 21.
Engrazik bere xalantari itza etenaz. EtxdeJJ 111.
Itza bestera egiterik eztaukat. ZaitPlat 142 (cf. HIZBESTE EGIN).
Nolanai itza ateratzen det. UztSas 121.
Ikasleek dute hor hitza. MIH 369.
Hitza eskatzen dut. MEIG VII 27.
azpiadiera-1.2
(H). Habla, facultad de hablar."
Hitza galtzea, perdre la parole"H.
Iainko handi hitzaren emaillea. EZMan I 90.
Hitza eta mintzoa dira bat-bederak zer duen gogoan bertzeri erakusteko. ES 381.
Hitza faltatzen, eta bihotzak eskas egiten darot. Brtc 92.
Naigabeak jaten dio itza. AgG 360.
Orain etorri zaio itza. MujPAm 52.
Itza eten zitzaion Beltranen baldintza jakitean. EtxdeAlosT 70.
Erran zidaten baietz, itza galdua zula, bañan aditzen zula.Auspoa 77-78, 33.
azpiadiera-1.3
"
Behinere ez dugularik hitzik izan, samur iduri du, il semble fâché, bien que nous n'ayons jamais eu aucune discussion"Dv.
azpiadiera-1.4
"Prix demandé ou offert d'un objet. Zein da zure azken hitza?
"H.
azpiadiera-1.5
(Lh). Verbo, segunda persona de la Trinidad. Hatsean zen Hitza, eta Hitza zen Iainkoa baithan. LçIo 1, 1 (TB, Dv, Ol, Leon, Ker, IBk, IBe Hitza; LE, HeH Berboa).
v. tbn. Ir YKBiz 50. Or Aitork 177.
sense-2
2.
(gral. (no V); Lar, Añ, VocBN, Dv, H)
Ref.:
A;
Lrq;
GteErd 264
. Palabra, promesa, compromiso."(Ha) empeñado su palabra, alarazi du bere hitza
"Lar.
"Esponsales, [...] ezkonz-itzak
"Añ.
"
Elkarri ezkontzeko itza eman diote (G-goi-azp)"GteErd 264.
Cf. HITZ EMAN, HITZA BETE, HITZAREN JABE, etc. Nik neure hitzak konplitü ditüdala. Etchart 5.1v.
Ene arima Iaunaren hitzean fidatu da. Harb 347.
Gizon prestuaren hitza eman diot. CbEg III 390.
Errege hunek eman zuen bere hitza etzioela deusere eginen. Lg I 324.
Ezkontzeko itzaren goixoarekin neskatxa prestu asko bear ez lirakean gauzetan erortzea. AA II 223.
Baiezko itza eman zion. Lard 492.
Neure itxa emon dautset. KkAb I 26.
Itzak elkarri orla emanda. TxB I 75.
Gure hitza aski ez bazendu. MIH 136.
v. tbn. Ax 430 (V 279). Mb IArg I 295. Ub 210. VMg 22. It Fab 141. Gy 137. Hb Egia 143. Dv LEd 106. Xe 186. Moc Damu 29. Ag Kr 164. A Ardi 52. Inza Azalp 54. Etcham 202. Ir YKBiz 495. TAg Uzt 221. Zerb IxtS 29. NEtx Antz 67. Etxde JJ 83. Mde HaurB 32. Or Aitork 396. BEnb NereA 214. Onaind in Gazt MusIx 155. Xa Odol 286. Berron Kijote 183.
sense-3
3."Lettres de l'alphabet"VocBN.
azpisarrera-1
BI HITZ,
HITZ BI.
Dos palabras, unas pocas palabras (en ocasiones con un significado de reconvención). Zuri bi hitz erraitea. Volt 189.
Hitz birekin, ta bat esan bage ere. MbIArg I 187.
Itz bitara biurtu nai det au. AA II 216.
Ona emen, itz bitan, munduaren egitea. Lard 2.
Berheala nahi liozkela bi hitz erran. Laph 242.
Jaun orrekin bi itz egin biar nituke. SorBar 58.
Jaunen ordenaz zurekiñ itz bi / nai zituela mintzatu. Auspoa 97, 68.
Huna bi hitzez zer igaran zen. Const 34.
Bi hitzez erhautsi zituen Tertulianek [heretikoak]. ZerbIxtS 99.
Aren izaera etzan bi itzetan esatekoa. JAIrazBizia 69 (7 itz bi).
Aroak bi hitz merezi ditu hemen.LarreArtzainE 50.
Bi hitz, bukatzeko, hizkerari buruz. MIH 360.
v. tbn. O Po 16. Hb Esk 3. ChantP 86. Elzb PAd 5. Jnn SBi 81. Lap 25 (V 15). HU Zez 48. Alz Ram 123. Inza Azalp 5. Ir YKBiz VIII. Or Eus 85. Lf Murtuts 17. Mde Pr 192. MAtx Gazt 8. Xa Odol 57. Uzt Sas 236. Hitz bi: Arr GB 145. Bv AsL 17. Moc Damu 11. Ag AL 90. Goñi 60. Inza Azalp 21. Tx B I 146. Lab EEguna 102. Or Eus 114. Munita 69. Etxde AlosT 8. Arti Ipuin 66. Basarri XIX. NEtx LBB 91. Ataño TxanKan 13. AZink 24. Insausti 115.
azpisarrera-2
BI HITZETAKO (SP),
BI HITZEKO,
HITZ BIKO.
Falso, hipócrita, mendaz. Behar die izan honest, ez bi hitzetako. Lç1 Tim 3, 8 (He, Dv, Bibl bi hitzetako, IBk bi hitzeko; Ol aoñabar, Ker arpegikoak
).
Orregatik deitu oi zion itz-biko gizona Artoberori. UrruzUrz 33.
azpisarrera-3
BI HITZETAN.
En contradicción; mintiendo. Bertzelaz, bi hitzetan aurkhitzea da. Jaur 185.
Bi hitzetan hatzemana izan zen. HUAurp 64.
Danielek bi hitzetan atxeman zituen. ZerbIxtS 69.
azpisarrera-4
EZ HITZIK, EZ MITZIK,
EZ HITZ ETA EZ MITZ.
Ni palabra. Otoitz egiteko ta ona izateko ez itzik ez mitzik. AArdi 26.
An zegoan, ez itz eta ez mitz, bere mendeko erri guztiaren aurrean. AEmilAndreM 247.
azpisarrera-5
HITZA ATERA.
azpisarrerakoSense-5.1
a)"Hitza athera, dégager sa parole, sa promesse, la tenir, l'accomplir" H.
azpisarrerakoSense-5.2
b)"Zerbaiten kexua adierazi. Hemen hitza ateatzeuna txarra izatea, hobe ixillik eon
"ZestErret.
azpisarrera-6
HITZA ATXIKI(BN-lab ap. Gte Erd 123; Lh). Cumplir la palabra. "Accomplir une promesse, hitza atxiki" Herr 29-3-1956, 4. Cf. Prop 1882, 4: Hitzaren emaitea eta atxikitzea biga dira. Ene hitza etxekiren düt. Mst III 3, 3.
Orduan Saul ezin debekatu zen bere hitza atxikitzetik. Lg I 281.
Halere hitza atxiki diote. HUZez 129.
Atxikiren dut ene hitza. BarbSup 162.
v. tbn. Brtc 185. Dh 181. Zby RIEV 1908, 605. CatJauf 78. JE Bur 43. Zerb IxtS 26. Mde Pr 90. JEtchep 30. Larz Iru 68.
azpisarrera-7
HITZA ATZERA HARTU.
Faltar a la palabra. Zaldun batek ezin dezake bere hitza atzera har, emakume bati badio ere eman. MdeHaurB 33.
azpisarrera-8
HITZA HAUTSI(S ap. A; H). Faltar a la palabra. Zeren zeru lurrek lehen / baitute faltatuko / ezen Iongoikoak baitu / bere hitza hautsiko. EZEliç 98.
Hautsi duzunez zure hitza. Harb(ed. 1690, ap. H).
Bere hitza autsi ta bataioko tratua urratu zuenari. MbIArg I 71.
Jainko bati hain goraki eman diodan hitza haustea. Dh 116.
Ez diogula deusik agintzen [...] hitza hausteko baizen. MarIl 111.
Eta eman zioten osotoro Jaunaren legea gordetzeko itza, laster autsi bazuten ere. Lard 78.
Hautsi behar ditut beraz nere hitz guziak. Prop 1882, 193.
azpisarrerakoSense-8.1
Ezkon-itza autsi ote zion. IrYKBiz 18.
azpisarrera-9
HITZA BETE(G-azp; -th- H). Cumplir la palabra.
"
Emandako hitza bete inber izatea
"ZestErret.
Bere itza bete bear izan zuen. Lard 187.
Bildur nintzan itza beteko ote zun. OrSCruz 115.
Dulzinea Tobosokoari emandako itza betetzeagatik. BerronKijote 184.
Itza betetzen zekiena ta / jokabideetan zuzena. Zendoia 225.
v. tbn. Bv AsL 182. Alz Ram 55. Inza Azalp 139. Etxde JJ 83.
azpisarrera-10
HITZA EDUKI (SP).
Cumplir la palabra. Eta agintzen duzun hitza / idukitzen duzula. EZEliç 263.
Elezan bere hitza eduki. TtOnsa 125.
Etzuen nahi izan iduki bere hitza. Lg I 368.
azpisarrerakoSense-10.1
(Pl.). Eduki nahi dituk heure hitzak. "Cumplir con lo que me tienes ofrecido o [...] cumplir tu palabra"
.(Eugui, 1565)ReinEusk 61.
azpisarrera-11
HITZA EMAN.
v. HITZ EMAN.
azpisarrera-12
HITZA ETA PITZA.
v. HITZ ETA PITZ.
azpisarrera-13
HITZA FALTATU (H).
Faltar a su palabra, traicionar. v. HITZARI FALTATU. Denbora berean bere buruari eta niri hitza faltatzen daroku. Ch III 45, 4.
azpisarrera-14
HITZA GARBITU.
"Pronunciar las palabras, hablar de manera inteligible. Gaixo orrek ezin du itza garbitu" Gketx Loiola.
azpisarrera-15
HITZA GORDE.
Cumplir la palabra. Bein emandako itza gorde bear zala. Lard 115.
v. tbn. Mde HaurB 31.
azpisarrera-16
HITZ AINTZINEKO.
"Préposition" T-L.
azpisarrera-17
HITZA HITZ (Lh) . (Fórmula para recalcar la obligación de una promesa). Hitza hitz. JEtchep 28.
Bai gizona! Hitza hitz. ArdoySFran 262.
Hitza hitz; bertzenaz gizona hits.EZBB II 26.
azpisarrerakoSense-17.1
"Sa parole vaut de l'or, hitza hitz du
"Herr 29-3-1956, 4.
Ene hitza hitz da. LarzIru 68.
Hitza hitz omen da. MEIG V 113.
azpisarrera-18
HITZA ITZULI.
Romper la promesa. Jauna, nik itzuli itza? galduko dut neure erreputazioan. (221). LE-Ir.
azpisarrera-19
HITZA JAN(V-gip, G-azp, B, BN, S, R; SP, VP 39r, Dv, H). Ref.: A; Lrq (hitz); Iz ArOñ (itzaiñ); ZestErret. Romper la promesa. Bere itza jan zuen. Lard 69.
Etzioiat hitza janen. JnnSBi 137.
Gizonari emondako itza jan. AgKr 177.
Egunetik biharrera hitzaren jatea. StPierre 31.
Ez diat nere itzik jango. NEtxAntz 143.
Nik ez nuela Laborantzako eskolarat jitean emana nuen hitza janen.LarreArtzainE 241.
Bere hitza jan eta bere buruaz etsiko lukenaren antzera. MEIG IX 125 (en colab. con NEtx).
v. tbn. Hb Egia 21. Laph 7. HU Zez 110. Alz Ram 68. Inza Azalp 12. Or SCruz 115. JEtchep 71. Ardoy SFran 177.
azpisarrera-20
HITZA JARRI.
"-ren izenan itza jarri, jurar por, poner a tal por testigo de la verdad. Santuaren izenean itza jartzen det" Gketx Loiola.
azpisarrera-21
HITZAK BIDEA EKARRI.
Traer a cuento la conversación. v. HITZAK HIZPIDEA EKARRI (s.v. hizpide). Gau batez elkartu giñen apari batean, da itzak bidea ekarrita esan zuen: --Bizarra kentzea kostatzen zaidak!Ostolaiz 95.
azpisarrera-22
HITZA KENDU.
azpisarrerakoSense-22.1
a)"Isilarazi; hitz eginaz adierazi beharrekoa adierazten ez utzi"ZestErret.
Etzuan berealakoan amaituko, Ana Josepak itza kendu ezpalio. AgG 266.
azpiadiera-1.1
Quitar el habla, dejar mudo.
Deabruturik arkitzen zen gizon hau ta bere barrenean zuen deabru gaiztoak kendu zion hitza ta iduki zuen luzaro mututua. MbIArg I 242.
azpisarrerakoSense-22.2
b)Obtener la promesa.
Israeltarrak esan ziotenean zertara zijoazen, ez iltzeko itza kendu zien. Lard 143.
Donostiyara juntatu giñan / bere aizparen etxera, / len agindua nola baizegon, / amari itza kentzera; / esan dit: "Nere alabarekin / esposatutzen bazera,/ mundu onetan egun ederrik / pasako dezu zartzera". TxB I 77.
azpisarrera-23
HITZA KONPLITU(kun-VP 39r, Lar). Cumplir la palabra. Cf. Lç Io 18, 9: Erran zuen hitza konpli ledinzát ("a fin que la parole qui avait été dite fût accomplie"). Konpli ezazu [...] zeure hitza eta promesa. Ax 193 (V 130).
Kunplitu zuan bere itza. ZabGabon 96.
v. tbn. Hm 164. Lg I 201. Ip Hil 189. H. kun-: Bil 82. Mdg 122. Tx B III 127.
azpisarrera-24
HITZ-ALTXOR.
Léxico. Hitz-altxorraren aldetik, hitz ohargarri bat dakar ahapaldi horrek. MdePr 186.
Gure hitz-altxorra ia itxuragabeki ugaritu. MEIG VII 187.
azpisarrera-25
HITZA-PITZA.
v. HITZ ETA PITZ.
azpisarrera-26
HITZAREN AZPIAN. Bajo (mi, tu, etc.) palabra.
Zure hitzaren azpian, neure somaren doblia bertze mundian, rezebitu dizut Iinkoaganik. TtArima 118.
Era onetan aste batean sukaldez sukalde zabalduko da lagun urkoaren tatxa, isillik idukitzeko itzaren azpian. AA II 228.
HITZAREN GAINEAN. Confiando en la palabra (de).
Arzazu haur ene hitzaren gañen. Volt 254.
Ez dugu deusere hartu;ordean manatzen darotazunaz geroz, fidantzia handi bat dudalakotzat zure baitan, banoha zure hitzaren gainean, sarearen artikitzerat. Lg II 140.
Giristinotasuna zorokeria denaz geroz, eta ez gizonentzat, nola onhetsi du munduak hamabi arrantzalen hitzaren gainean. HbEgia 143.
Maisua, gau osoan lanean ari izan gera, ta eztugu ezer atxitu; ala ere zure itzaren gañean egotziko ditut sareak. IrYKBiz 87.
azpisarrera-27
HITZAREN JABE (SP, H)
(El) que mantiene su palabra. Cf. Or QA 123: Egiten zaitut emendik ara itzaren iabe. 'Te cedo la palabra'. Ezen hala promes drauku eta bere hitzaren iabe da. LçAdv *** 3v.
Bere hitzaren leial eta iabe izaiteaz. Ax 128 (V 85).
Badakit zure itzaren jabe zerana. CbEg III 308.
Gathibua bere hitzaren yabe agertu zen. Lg I 292.
Hura zen gizon bat etzena bere hitzaren yabe. HbEgia 78.
Ene hitzaren jabe izan nadin. Prop 1884, 32.
azpisarrera-28
HITZ-HARGAILU.
Aparato receptor de palabras. Itz-argailu bezala. OrBM 94.
HITZARI FALTATU.
Romper la palabra. v. HITZA FALTATU. Engañaturik itzari faltatuaz. OA 161.
azpisarrera-31
HITZARI JARRAITU.
Cumplir la palabra. Aen aurrekoai eman zien itzari zerraikala. Ub 25.
azpisarrera-32
HITZ-ARRIMU.
Orden de palabras. Hastiago zituen erdaratik hurbilegi zauden hitz-arrimuak, nahiz huntan ere ez zen Azkue edo Altube batzu bezain hertsi. LfELit 238.
azpisarrera-33
HITZ-HARRO.
"Qui est grand parleur, diseur de rien, arrogant, fanfaron en ses discours" H. Cf. Lar: "Terminote, terminajo, hitzarro".
azpisarrera-34
HITZ HARTU.
azpisarrerakoSense-34.1
a)
(BN-arb, S; hitzartuB, L, BN, S, R; VocBN, Gèze, Dv, H, VocB)
Ref.:
A;
Lrq(
hitz
);
GteErd 32, 135, 154, 202
. Convenir, acordar; comprometerse.
"S'engager"Gèze.
"Convenirse"A.
"Convenir, se concerter"Lrq.
Tr. Usado al Norte desde Belapeire, en el s. XX tbn. lo encontramos en algunos meridionales. Emplean hitza hartu Belapeyre y Orixe. Cuando el complemento es una oración, ésta suele aparecer con -(e)la, aunque hay ejs. de -t(z)ea en Landerretche e Inchauspe y de -t(z)eko en Zerbitzari y Mirande.
azpiadiera-1.1
(Con aux. trans.)."
Hitz hartu zuten irabazi galtzeak biek iasaiteaz, ils convinrent que tous deux seraient chargés des profits et pertes"H.
"
Hitz artu zuten elgarrekin haier guzier jazartzea (BN-ciz)"GteErd 202.
Zoiñetan sartzen baita deebriaren artezia agerriz, edo ezabaki, beste ordüz harekin norbaitek hitza hartürik. Bp I 87.
Etxalten jabek behar lükeie alkharreki hitzartü. IpDial 65 (It elkar artu, Ur alkar artu, Dv elkhar aditu
).
Hitzartu zuten anaiek bezala maithatuko zutela elgar. Laph 170.
Hitzartu zuten elkharrekin behar zutela ezarri beren haurra Benoat sainduaren eskuetan. JnnSBi 103.
Ordü berian hitzartü zien izanen zirela algarrentako Jinkoari egin zien promesaren begirazale eta jakile. IpHil 66.
Bethidanik [Jinkoak] hitzartü zian, bere miserikordia handian, haren eraikitia eta salbamentüko bidian haren ezartia. Ib. 7.
Elgarrekin hitz-hartu dute, nehork ateratzekotz Panamako ohoin zilo hartarik Ferryk dituela aterako. HUAurp 65.
Bilzar-buruzagi ohieri esker-on handienak ematen zaizkote, eta hitzhartzen da [impers.] dagoen urtheko bilkhuraren egitea Donijuane Lohitzunen. LanderRIEV 1909, 654.
Etchegoyhenek eta Elguebarnek hitzartü zien egün berian behar ziela [...] apez-nausiarekin ele egin. Const 39.
Denen artean itza artu zuten urra-aldi ederra eman bear zitzaiela. OrSCruz 67.
Hitzartu zuten [Josep] hiltzeko eta abere gaixto batzuek jan zutela aitari sinhetsarazteko. ZerbIxtS 25.
Bizkitartean hitz-hartu zuten herrikoz-herriko behar zirela ari izan. LfMurtuts 71.
Hitz hartu zuten udako bakantzetatik landa haien bien portreta pintatuko zuela antzelariak. MdePr 75.
azpiadiera-1.2
(Con aux. intrans.)."
Bata bestiareki hitz artü ziren (S)"GteErd 202.
Hastean, hitzartzen bezala dire, anaiak, ilobak, ahaideak, auzoko jaun gazteak, beren jauzturarik ederrenean biderat atherako zaizkola. Laph 145.
Ez al intzan denario batean nerekin itz-artu? Ir YKBiz 354. Bethi ere maithatzeko / bertzerekin zen hitz-hartu. MdePo 29.
Diego Pereirarekin hitzartu zelarik Xinarat sartuko zirela biak. ArdoySFran 303.
Tzarrafer, hitzartü güntian / lür eta bazter güziak / Behar dütügüla jauzi. CasveSGrazi 62.
Behin beraz, hitzartu ginen [...] gerezietarat joaiteko. LarreArtzainE 30.
azpiadiera-1.3
(Ejs. ambiguos en cuanto al aux.)."
Elgarrekin hitzartiak dira (BN-arb)"GteErd 32.
Etzara enekin hitz-hartua eguneko denario batez?HeHMt 20, 13 (He ez zare akordatu
).
Hitzartu bezala egin zuten. Laph 146.
Ni baino lehen ethorria hitz-hartu lekhura. Prop 1883, 151.
Bere apezpiku lagun gehienekin hitz-hartua zela, nola mintza. HUAurp 54.
Iduri hitz harturik, orduan berean, / Hartz eder bat xutxuta pharatzen zaie han. ZbyRIEV 1908, 763.
Hitzartu bezala, Euskalzaleen-Bilzarrak aurthengo bere bil-aldia egin du. LanderRIEV 1910, 595.
Hitz harturik badoatza. Etcham 201.
Bere lagunekin hola hitzarturik. BarbLeg 144.
Hitz-hartuak ere ziren [...] keinu eginen zutela. LfMurtuts 20.
Bi gazteak urrengo jaierako itz artuta gelditu ziran. EtxdeJJ 88.
Jaun buruzagiak ez du errezebitzen aintzinetik hitzartu gabe. Herr 23-10-1958, 1.
Nahi duzia hitz hartzea nun elgar aurkhituko dugun?LarzIru 140.
Hitz hartu bezala joan bainintzan. XaOdol 267.
azpiadiera-1.4
(Con un sintagma nominal como compl. directo).Apalabrar; contratar.
Buruzagiak herriko orga guziak hitz-hartuak zituen.Prop 1884, 35.
Bazoan M. de Lafairronaisen ehortzetaren hitzartzera. IpHil 11.
Hogoi egun hartan hitzhartua zuten partida, Hazparneko merkatuan. JEBur 23.
Ez hiena aitzinetik hitzartu mutilgoa nausi batekin?Zub 50.
Hitz hartu toki batean. BarbLeg 129.
Auetxek [otseñak] ere aurre-aurretik begiz yo ta itzartu bear dira. LdiIL 79.
Gizunek die beharritan / hitzartüko kuxeliak. CasveSGrazi 144.
Huna beraz eguna hitzartu eta nun hartzen nuen mediku horrek. Etchebarne 140.
azpiadiera-1.5
"
Hitz hartua zaitut, je vous tiens par votre parole"H.
"
Nik kalakoa itzartu dakad (R), yo le he comprometido a zutano"A.
Ia nor zan itxa artuta eguana. KkAb I 37.
azpisarrerakoSense-34.2
b)
(Lh) . (Pl.)."
Hitz-hartuak (Lf), les conventions"Lh.
azpisarrera-35
HITZ-ASE.
Conversación. Hitz-ase bat egiteko lekurik beñere ematen etzion. ArrGB 16.
azpisarrera-36
HITZ-ASPERTU.
Conversación, charla (gralmte. larga o pausada). Beren hitz-aspertua eginda irtendakoan. ArrGB 141.
Lagunagatik itz aspertu bat egin bearko. AgG 91.
Zurekin itz-aspertu bat egitera nator. OrSCruz 143.
Arekintxe itz aspertu bat egiteko zoratzen nengola. AtañoTxanKan 182.
Uztaiozue gizonari hitz-aspertu bat egiten. MIH 318.
v. tbn. Ill Testim 19. Munita 127. Etxde JJ 69. Vill in Gand Elorri 9. Uzt Sas 25. Ataño TxanKan 182. PPer Harrip 111.
azpisarrera-37
HITZ ASTUN(VP, Lar, Añ). Insulto, palabra ofensiva. "Itz astunak, palabras preñadas" VP 47r. "Itz astunak esan dizkit, me ha maltratado de palabras" Ib. 40v. "Palabrada" Lar y Añ.
azpisarrerakoSense-37.1
Insulto. Arpegiz arpegi esaten bazaio itz astun edo gaistoren bat. MgCC 241.
azpisarrera-38
HITZ-ATAL.
Morfema. Hitzetan, hitz-ataletan (morfemetan edo), esaldietan. MEIG VII 178.
azpisarrera-39
HITZA URRATU.
Romper la palabra. Bataio berean eman zenuen hitza urratu. MbIArg I 72.
Israeldarrak urratu zuen Jainkoari eman zioen itza. Ub 32.
azpisarrera-40
HITZ-AUZI.
Disputa sobre las palabras. Euskaldun maiteak, zertako dira itzauzi oek?MgCC XIV.
azpisarrera-41
HITZ-AZALKAI(i- Dv).Lema.
Gañean itz-azalkai batekin. (Donostia, 1879). JFlor.
Iskribatua gañean itz-azalkai bat. EE 1881b, 233.
v. tbn. Otag in FrantzesB II 127.
azpisarrera-42
HITZ BATEAN (VP, Dv).
En una palabra, en pocas palabras. "En suma"VP 39v.
Fedearen obea, Eleizaren kutuna, itz-batean, Agustiñ au. LarSAgust 4.
Larga dezagun, itz batean esanaz [...] andiago dala. CbEg II 130.
Hitz batean errelijionezko egintz guziez. Dh 50.
Itz batean, erakusten digute [...] kontuzkoak izaten. ItDial 27 (Ur berba baten, Dv e Ip hitz batez).
Itz baten esan: Narkis-en itzulietarakua zan. Otx 12.
Zaindu bitzate beraz maitekiro agintari eta bazkunen aurrean. Itz batean, bere estuasunari laguntzea dagokien guzien aurrean. "En general"
.EAEg 31-5-1937, 1731.
Bateko ikasketak, besteko fabrikako lanak, itz batean, bizi bearrak banatu egin gaitu.JAzpiroz 10.
Ez dugu sekula egin, hitz batean esateko, Leturiarena bezalako ibilaldirik. MIH 300.
v. tbn.
GavS 18. Gco II 50. AA III 312. Izt C 24. Lard 71. Aran SIgn 50. Xe 215. Bv AsL 164. AB AmaE 258. Arr May 29. Apaol 31. Moc Damu 12. Ag Kr 82. Goñi 77. Ill Pill 27. Inza Azalp 62. FIr 186. Ldi IL 157. Or Eus 36. Etxde JJ 69. Erkiag Arran 63. Vill Jaink 128. Gazt MusIx 60. MAtx Gazt 66. BAyerbe 166.
azpisarrera-43
HITZ BATEKO(Dv (+ batetako)). De la misma opinión; concordante. "Hitz bateko ziran guziak, ils étaient tous unanimes, ils étaient tous du même avis" Dv. Bainan lekhukotasunak etziren hitz-batekoak. DvMc 14, 56 (Lç konforme, He akort; Ol, IBk e IBe bat (ez) etorri, Ker batera (ez) etorri).
Ttipi eta handi, buruzagi guziak hitz batetako dira. Prop(ap. Dv
).
azpisarrerakoSense-43.1
Darraikotela lagun; [...] hitz bateko gizon Euskaldun, egin dezaten lan, jarraikiz. HUAurp 214.
azpisarrerakoSense-43.2
"
Hitzbateko izanen naiz bethi, je ne varierai jamais; je resterai toujours sur la même parole, dans la même disposition"Dv.
Orrengatikan esan lezake / itz batekua naizela. IraolaKontu 14.
azpisarrera-44
HITZ BATERA ERORI (Dv).
Ponerse de acuerdo. Hitz batetara erori direnean, erosleak khentzen du bere gerrikoa. Prop 1883, 26.
azpisarrera-45
HITZ BATETARATU (Dv).
Ponerse de acuerdo. Badaude oren baten ingurua elgarren artean derabilatela, itho behar nutenez ala burua behar dautaten moztu. Denboraren ondoan, oro hitz batetaratzen dira. Prop 1882, 145.
azpisarrera-46
HITZ BATETIK BESTEAN.
Entre una cosa y otra. Meier delako horren izen bereko judu kapitain gazte batek egin dio itsuskeria bat, Mores deitzen den jaun bati. Hitz batetarik bertzean duelera joan dira. HUZez 23.
azpisarrera-47
HITZ BATETIK BESTERA.
azpisarrerakoSense-47.1
a)De repente.
v. HITZETIK HORTZERA (b) Onek bere suan itz batetik bestera Monicari besteen aurrean esan zion. CbEg III 365.
azpisarrerakoSense-47.2
b)Entre una cosa y otra, hablando.
Bainan hitz batetarik bertzera urrundu gare gure hastapeneko solasetik. DvLab 84.
azpisarrera-48
HITZ BATEZ.
azpisarrerakoSense-48.1
a)
(Lar, Dv, H). En una palabra, en pocas palabras, en resumen.
"(En fin, por) abreviar"Lar.
Zergatik eztuk sinpleki erraiten hitz batez, hil izan dela. LçIns C, 4r.
Zeren hitz batez erraitera, [...] obratzen baitu Iesu Kristo Iaunaren heriotzeak. Ax 527 (V 339).
Hitz batez erraitera, enadin phausa. Mst III 21, 1.
Hitz batez giristinoa da gizon bat Jesu-Kristorena. Dh 254.
Itz batez illarazte aundiakin lankozten zuan. BvAsL 43.
Ez bakarrik, hitz batez erran dezadan, gure baitharikako olde hoitaz. JEBur 174.
Oial aberatsak, margol-itxura xoragarriak, itz batez, gizonaren eskuz egiñ ditezkean zer et zer ederren eta onenak. LhYol 6.
Hitz batez, nortasunik gabe. MdePr 346.
Itz batez esan zion nagusiak langille berria zekarrela, gero xeetasun guztiak esango ba-zizkion ere. AnabPoli 73.
Bestaberri-bestak, hitz batez, ez dira [...] Arberu eta beste batzuen ospe berekoak egiten. LarreArtzainE 82.
v. tbn. SP Phil 48. Bp II 97. Ch III 21, 1. Lg II 219. Brtc 213. Monho 102. JesBih 393. MarIl XV. UskLiB 81. Jaur 375. Gy 124. Hb Egia 98. Dv Lab 38. Ip Dial 27. Laph 170. ChantP 198. Elsb Fram 123. Lap 4s (V 4). Arb Igand 115. HU Zez 65. Inza Azalp 155. Ldi IL 138. MIH 154.
azpisarrerakoSense-48.2
b)Unánimemente.
v. AHO BATEZ. Doktor guztiek diote / hitz batez ihardatsi. EZNoel 65.
azpisarrera-49
HITZ-BATU(Mg Nom (G) A; Añ; izpatu BeraLzM). "Convenir en palabra" Mg Nom. "Izbatu (izpatu), convenirse" BeraLzM. "Izpatu, apalabrar" Ib. Panderu-pintatzaile bategaz itzbatu nintzan, ari koloregaiak apurtzeko. OrTormes 119.
azpisarrera-50
HITZ BEREKO.
De la misma opinión; concordante. Jakintsunak hitz bereko dire. HUAurp 214.
Hekien lekhukotasuna etzen egokia edo hitz berekoa. DvHtoyMc 14, 59.
azpisarrera-51
HITZ BERETAN(Estar) firme en una resolución. Egun hura jin eta aita bethi hitz beretan zen. JEtchep 28.
Zure lau lagunak bethi hitz beretan direa Ameriketarat joiateko?LarzIru 12.
b)(T-L (s.v. néo-); izperri A DBols). Neologismo. v. HITZ SORBERRI. Gure mintzai Euskarak hitz berrien egiteko antzea badu. ArbIgand 14.
Geigarriko itz berriak. AArdi V.
Itz barrijen atzalbena. ForuAB 135 (
ForuAG 295 itz berri
).
Emen agertzen diran itzberri ta itzinguru guziak. LhEusk 1919, 6.
Gaurko bizitzari dagozkion hitz-berriak. MdePr 259.
Ez zituen gero premiarik gabe hainbeste hitz berri asmatuko. PMuj(
inMEIG I 96
).
Errealitatea / idatziaz noiznai [...] / itz berriak asmatzen / dituzte nolanai. Olea 263.
v. tbn. Lab EEguna 70. NEtx Nola 6. Zerb Azk 63. Osk Kurl 117. LMuj BideG 26
azpisarrera-53
HITZ-BERRIKETA.
"Hitzperriketan egoitea, écouter les nouvelles" SP.
azpisarrera-54
HITZ-BESTE.
v. hizbeste.
azpisarrera-55
HITZ-BESTEKA.
"Hitz bertzeka (L-ain), pullas" A.
azpisarrera-56
HITZ BI.
v. supra BI HITZ.
azpisarrera-57
HITZ-BITARTE.
Intervalo de conversación. San Pabloren esanai itz-bitarteak sartu eta geroko epea ematen zien. Lard 526.
azpisarrera-58
HITZ BITXI (BN-ciz-baig ap. A).
Chiste; broma. Bazuen usu jaun erretoraren kontra hitz bitxi edo bizi bat. LfMurtuts 12.
azpisarrera-59
HITZ-BIURSAKIN.
Poeta. Teologo ta itzbiurskiña. RArtEE 1885b, 406.
a)(Precedido de gen.).Al oír sus (mis, etc.) palabras.
Batheletik ilkhi ziñen / laster haren hitzean. EZNoel 147.
azpisarrerakoSense-61.2
b)(BN-lab ap. Gte Erd; Dv, H). (Mantenerse, etc.) en la palabra dada; (mantener, etc.) una afirmación. "Ene hitz-emana bere hitzean balin badago" H (s.v. hitz-emana). "Hori beti bere hitzean da" Gte Erd 123. AxN explica (lekhukoek) mantena, on eduki (378) por beren itzean beti batean. Ene hitzean aurkhituko naute. Lg II 193.
Kide, hor zare hitzean? / Halaber nago nerean. Gy 48.
Bere itzean zegoan. Lard 164.
Guk nahiago dugu haren eta gure hitzean egon. HUZez 19.
Formalidade aundiz / beren itzian. EusJok 130.
Goizean hitzeman dautzuet mirakuilu bat emen egitea, bai, hitzean nago. ZerbIpuinak 127.
Eta, bethi bere hitzean egon zen muthiko zozoa. BarbLeg 145.
Bertzeak beren hitzean diren. LarzIru 42.
--Itzean al ago? --Itzean al nagon? Lagun maite batek iltzea ez badet nai, ala bearko!Ataño TxanKan 55.
azpiadiera-2.1
Lengo itzian firme. Xe 338.
Eman duten hitzean leialik daudela. XaOdol 286.
v. tbn. PE 69. Tx B 30. Alz Burr 44.
azpisarrerakoSense-61.3
c)(G ap. A). (Tras -t(z)eko). Con la condición (de), con el compromiso (de). "Egiteko itzean, a condición (bajo palabra) de hacer algo" A. Geroago itzultzeko itzean. Lard 516.
Aren mendeko izateko itzean pakea eskatu zioten. Ib. 157.
azpisarrera-62
HITZEAN HARTU.
azpisarrerakoSense-62.1
a)Creer (lo dicho por alguien).
Hainitzetan erraiten dugu ez garela deus ere [...] baina damu handi genduke nihork hitzean har baginitza. SPPhil 206 (tbn. He 207).
Medikua hitzean hartzen duela. Laph 165.
Gogo onez hartu nuen bere hitzean. Prop 1882, 153.
Neskatzak hitzean harturik, joan zen landarat. JMBOC II 358 (ap. ELok 238
).
azpisarrerakoSense-62.2
b)"Hitzean hartu nau, il m'a pris au mot" H. v. HITZEAN ATZEMAN. Gure hitzean harturen gaitu, eta erranen daroku: zertako beraz ez duzue hura entzun. Lg II 228.
azpisarrera-63
HITZEAN ATZEMAN.
Atrapar por lo dicho. Hura hitzean hatzaman lezatenzat. "Le surprendre en parole"
.LçLc 20, 20 (He zenbait hitzetan [...] atzeman, Dv bere hitzetan harrapa, Ker berbaren baten [...] artu, IBk hitzetik nola helduko, IBe hitzen batean harrapatzeko).
Gaizandik, alegia atzemana hitzean, buruan hazka, erraten diote lagunei. HbEgia 133.
azpisarrera-64
HITZEAN FALTATU,
HITZEAN HUTS EGIN.
Faltar a la palabra. Lenago mundua galduko da zure itzean Zuk faltatu baño. CbEg II 55 (Dv LEd 106 zure hitzean zuk huts-eginen).
Jainkuak daki zenbateraño / faltatutzen dan itzian. ImazAuspoa 24, 159.
azpisarrera-65
HITZ-EGILE(Urt IV 328; hitzgile SP). Hablante; orador. "Hitzgille iakinak, savants discourseurs" SP. Hain garratzki aiphatuak hitz egille iakiñak. EZMan I 52.
Begiratu bear diozu hitz egillearen esan-gogoari. MbIArg I 332.
Bordaletik etorri den hitz-egile handiak. Monho 58.
Itzgille ondradu onek bere otoiz-aldia bukatzean. IztC 238.
Beleak daude, hitz egile. MdePr 369.
azpisarrerakoSense-65.1
Hainitz hitzgilleak eztu arima saziatzen. SPImit I 1, 4.
azpisarrera-66
HITZ EGIN(V-gip, G, L, BN, S; Urt I 376, VP 34v, Lar, VocS 143, Añ, Lecl, Dv, H; itzin AN-ilzarb). Ref.: Bon-Ond 158; A; Gte Erd 135, 154, 201, 224, 280, 313; EAEL 268; ZestErret. Hablar. v. BERBA EGIN, MINTZO IZAN, mintzatu. Tr. General en los autores guipuzcoanos; entre los vizcaínos (aparte de en Refranes y Sentencias ) no se documenta hasta finales del s. XIX. Al Norte sólo se encuentra en Etcheberri de Ziburu, Pouvreau (Phil 363), Oxobi (124), Mirande (Pr 256), Xalbador (Odol 43), Mattin (92) y Larre (ArtzainE 190), y, en oración negativa con hitzik o hitz bat, en Haraneder, Goyhetche, Hiribarren e Hiriart-Urruty. Es poco frecuente en los textos alto-navarros: no aparece en Beryain ni F. Elizalde, aunque sí en un texto de Araquil de 1619 (ReinEusk 132), Mendiburu, Goñi, Inza e Iraizoz; es poco usado por Lizarraga (BOEanm 826), que emplea gralmente. mintzatu . Etcheberri de Ziburu, Enbeita (54), Lauaxeta (AB 48), Zaitegi (Sof 43), Onaindia (in Gazt MusIx 154) y B. Enbeita (NereA 33) emplean formas sintéticas. Hay hitzgite- (sin aux.) en Pouvreau (Phil 229) e hitza egin en Etcheberri (Man II 27), Echagaray (217), Soroa (AKaik 124), Iraola (134) y Uztapide (Sas 130).
Uler ezak lenago ta itz egik geroengo. RS 194.
Punimendu komunez hitz eginik. EZMan I 98.
Hitz dagidan ederki. Ib. 131.
Bere proximoari itzegin nai bage ote dagoan. OA 156.
Asi zen sendorki hitz egiten. MbIArg I 283.
Gaizki itz egiten due zuzaz. AA III 491.
Arpegiz-arpegi itzegiten ziotela. Lard 107.
Etxok iñogaz itz egiten. KkAb I 55.
Itzegingo degu geroxeago. LabEEguna 114.
Nere ondoko laguna, nerekin zerbait itzegiña. AnabAprika 64.
Onelatsuko arrazoietan itz-egin zuan. BerronKijote 124.
Euskaraz hitz egiten. MEIG I 251.
v. tbn. (Para textos vizcaínos): AB AmaE 444. Ag AL 30. KIkV 48. Altuna 82. Enb 69. Laux BBa 142. Otx 129. BEnb NereA 186. Erkiag BatB 197.
azpisarrerakoSense-66.1
(En oraciones negativas, con participio).No decir ni palabra."
Ez zioten alkarri hitzik egin (G-azp, AN-gip)"GteErd 142.
Hitzik egiñ gabe egoten lakhetzea. HeGudu 30.
Emengo gauzetan itzik egiten etzuen. CbEg II 210.
Sekula ez dit itzik egiten. Apaol 81.
Etzuan itzik egin. AgG 212.
Batere itzik egin gabe. AnabPoli 30 (v. tbn. 63).
Zigarrorik erre gabe eta itzik egin gabe. Alkain 146.
v. tbn. Hb Egia 134. Bil 163. Sor Gabon 48. Bv AsL 207. Urruz Zer 126. A Ardi 121. Altuna 11. Enb 205. Or Mi 145. FIr 151. Tx B II 109. Zait Sof 109. JAIraz Bizia 47. Etxde JJ 28. And AUzta 73. Salav 83. NEtx LBB 108. Uzt Sas 21. BBarand 19.
azpisarrerakoSense-66.2
"
Bide guzian goan dire hitz bat egin gabe
"Dv.
Hitz bat ere eziñ egiñez. Gy 71.
Hitz bat ez diotet egiten. HUAurp 169.
Iñorekin itz bat egiten etzuana. JAIrazBizia 20.
azpisarrerakoSense-66.3
(Part., precedido de ongi, gaizki, etc.).(Bien, mal) hablado, que habla (bien, mal)."
Gizon hori ongi hitz egina da (G-azp, AN-gip) (= biraorik eta, ez duela esaten)"GteErd 154.
Txit paketsuak, ongi itzegiñak, ta biotz onekoak. AA III 379.
Uste nuen ziñela / guziz dama fiña, / biyotz onekua ta / ongi itzegiña. Auspoa 97, 117.
Ain apal eta gozoa zera, / ta aiñ ondo itzegiña. Basarri 30.
v. tbn. Bil 135. Ud 106. Arrantz 15. MendaroTx 414.
azpisarrera-67
HITZ EGINARAZI.
Hacer hablar. v. HITZ ERAGIN. Abereai itzegin-arazten. ItFab 45.
Euskaldunak aldietan gauzari itzegiñázten die. Inza(
inJaukolBiozk IX
).
Ogei bat sable-ukaldik itzegin-araziko liakete. NEtxAntz 141.
Ta tiro batetik iltzen ba'naute! Ta ostikadaka ta kulata tankadaka asi ta berak itzegin azten ba'naute? UgaldeIltz 53.
Bedorrika itzegin ta itzegin-erazi ere. AtañoTxanKan 87.
azpisarrera-68
HITZ EGIN-NAHI.
Deseo de hablar. Serranorekin itzegin-naia agertu zun. OrSCruz 33.
Bakarka itz egin naia agertu zion. EtxdeJJ 201.
Baneukan itzegin-naia. UztNoiz 79.
azpisarrera-69
HITZ-EGITE.
azpisarrerakoSense-69.1
a)Idioma, lengua.
Miretsirik hasi ziren / aho batez erraten: / "Gizon hauk nola zaizkigu / geure mihiz mintzatzen? / Eztire Galileako / hauk guztiak semeak? / Nola, bada, dakizkite / gure hitz egiteak?". EZNoel 118.
azpisarrerakoSense-69.2
b)Habla, acción de hablar; conversación, charla.
Bere itzegitean afable eta bere kondizioan suabe. OA 102.
S. Pedroren hitz egite ta sermoi hau. MbIArg I 360.
Sartzen bada itzegite gaiztoetan. AA III 547.
Itzegite utsarekin ura sortuko zanik. Lard 98.
Oien itzegitiak / nabarmenak daude. AzpPr 84.
Gogapen, itz-egite, begiratze [...] itsusiak. KIkG 57.
Zure hitzegiteak trankildu egiten nau. ArtiIpuin 81.
c)(Lar, Añ). Locución, modismo. Galdu dira, euskarazko librurik gabez, euskarazko asko hitz egite. MbJBDev(ed. 1900) 5.
Euskal-dierriaren biyotzeko itz-egiteak, esanak, erausiak eta itzpideak. AranSIgn 200.
azpisarrera-70
HITZ-EGOKI. "
Hitz-erokiya/egokiya izan, hiztun egokia, ona izan. Eskola handirik igual eztik izango, baña motillak hitz-egokiya dek!
"ZestErret.
azpisarrera-71
HITZEKO.
azpisarrerakoSense-71.1
a)(G, AN, L, BN, S; Dv). Ref.: A; Gte Erd 123; ZestErret.(El) que cumple su palabra.
"
Etzare hitzekoa, vous n'êtes pas un homme de parole"Dv.
"Faire honneur à ses engagements (sa parole), hitzekoa izan
"Herr 29-3-1956, 4.
Itzekoa izan naiz. VMg 67.
Jainko bat hain onarekin, hain hitzekoarekin. Laph 248.
Neskatxa ura ezta hitzeko emakumea izan. AgG 276.
Badakite hitzeko gizonak girela. JEBer 72.
Eratsu izan behar dute, hitzeko gizon. IBe1 Tim 3, 8 (Lç ez bi hitzetako
).
v. tbn. Hb Egia 128. Jnn Bihotz 24. A EEs 1916, 307. Uzt Noiz 67. Berron Kijote 169. Zendoia 150.
azpisarrerakoSense-71.2
b)"
Gauza horren gainean ni ere zure hitzekoa naiz, là-dessus, je suis du même avis que vous"Dv.
azpisarrera-72
HITZ-ELKARKETA.
Composición gramatical. Itz luzeekikoa, errezago egin oi dugu itz-elkarketaz. Or(
inGaztMusIx 14
).
azpisarrera-73
HITZ-ELKARTU. Palabra compuesta.
Eztegu(ak) hitz elkartua da, etaegun du azken zatia. MEIG VII 105.
azpisarrera-74
HITZ-ELKARTZE.
azpisarrerakoSense-74.1
a)Composición gramatical.
Hitz elkartzearen bitartez. MIH 110.
azpisarrerakoSense-74.2
b)Compuesto gramatical.
Hitz elkartze berrietan, eta orobat zaharren artean hautatzekotan. MIH 110.
azpisarrerakoSense-74.3
c)Sintaxis.
Idazkera dotore, apain eta eskertsuan idazten dau, itz-alkartze ta joskera bikaiñez. OnaindSTeresa 14.
azpisarrera-75
HITZ-EMAILE(Dv A). "Celui qui promet" Dv. Hen herrokan jar lite hitzamaile handiak. Egiat 250.
Hanitz hitzemaileari guti fida hadi. Ip(ap. DRA).
azpisarrera-76
HITZ-EMAITZA.
Promesa, compromiso. Eginik zathozten hitz emaitzaren ondoan. "Protestation"
.Birjin 187.
azpisarrera-77
HITZ EMAN.
azpisarrerakoSense-77.1
a)(G, L, B, BN, S, Sal, R; Lar, Añ, Lecl, VocBN, Gèze, Dv, H, VocB;hitza emanVP 39v, Lar; hitzaman S). Ref.: A; Lrq (hitz).(Comp. vbal.).Prometer; dar su palabra, asegurar.
"(Dar) palabra","apalabrar"Lar.
"Apalabrarse"Añ.
"
Hitzemana naiz lanera
"Dv.
Tr. General en los autores suletinos y mixanos (no en Tartas), y, desde mediados del s. XIX, tbn. en los labortanos y bajo-navarros, entre los que se encuentra (aunque con menor frecuencia) ya desde principios del s. XVII. Al Sur es menos usual y no aparece (si exceptuamos algún ej. moderno) en textos vizcaínos. Hitza eman es de uso exclusivamente meridional e hitzaman (poco frecuente) suletino. Cuando el complemento es una oración, ésta suele aparecer con -(e)la, aunque hay ejs. de -t(z)ea --en Xarlem, Elizanburu (PAd 15), Joannateguy (SBi 175), Inchauspe, Hiriart-Urruty, J. Etchepare (Bur 191) o Etxaide--, de -t(z)eko --p. ej. en AR, Aguirre de Asteasu, Archu (Fab 83), Beovide, Inza (Azalp 11) o Etxaide (JJ 70)--, de -t(z)era (en Xarlem) o incluso de -(e)lako (Loidi 100); cf. supra (2).
Berriski hitz emaiten derauzüt razon eta satisfakzione eragitera alde huntakoez. Etchart 5.2r.
Iaunak hitz eman zerotzun [...] ikhusiko zinduela. EZNoel 80.
Baietz hitz-emanik. OPo 62.
Jinkoak hitz eman derizkün hon güziak. Bp I 48.
Hitzemaiten deitziet gaiza ezinago handiak. Mst III 3, 2.
Jangoikoak artako hitz eman. MbIArg I 252.
Hitz-ere eman zuen etzuela gehiago madarikaturen lurra. Lg I 33.
Zer itz eman zuan Jainkoak?Ub 33 (194 itza eman
).
Heer hitzeman ondoan aboro ez egiteko. AR 52.
Hitz emaiten deizüt / Khiristi legian jartera, / Mahometen faltsukeriaren / Sekülakoz kitatzera. Xarlem 187 (cf. con -t(z)ea ib. 629, con -(e)la ib. 1094).
Itza ematen dezu betiko utziko dituzula. AA III 265.
Itz ematen dezu gaurdanik betiko [...] utzitzeko. Ib. 265.
Hitz eman dauku lagunduko gaituela. Dh 236.
Hitz emaiten dauzut ohoreari bethi hurbildanik behatuko diotala. Laph 26.
Itz eman zuten uraxe guardatzeko. BvAsL 75 (182 itza eman
).
Salbazale hitzemana. IpHil 117.
Hitzemaiten dizüt bekhatürik haboro ez egitia. Ib. 121.
Mündiak hitzemaiten dütianak igarankor dira. IpImit III 3, 3.
Eztiarazteko, hitzeman diote orori pagaren emendatzea. HUZez 209.
Itza eman [...] etzala iñongo jokotan berriz sartuko. AgG 130.
Jarduna egitera aspaldion zeunen zu itzemana, lotua. AArdi 75.
Hitzemanik zian alaba besteri. Const 35.
Hitzemaiten dautzut, ama, bertz'aldian hala ekarriko dudala. BarbLeg 134.
Jainkoak hitzeman lurrean. ZerbIxtS 37.
Itz ematen badidak [...] artu-emanik ez izatea. EtxdeJJ 70.
Aitak hitzemana zion muntra bat. JEtchep 28.
Hitzemaiten dautzut plaza hartan izaiten zela arrabots frango. Etchebarne 22.
Lau oiek itz emanda zeuden joateko. AZink 56.
Medikuak hitzeman zionean ez zeukala gaitzik. MEIG IX 98.
v. tbn. SP Phil 150. FPrS 32. CatLav 35. CatLan 43. Egiat 224. FrantzesB I 15. Monho 144. Xarlem 629. CatLuz 35. MarIl 73. UskLiB 21. Etch 274. It Fab 228. Lard 108. Hb Egia 46. Dv LEd 151. ChantP 6. CatS 70. PE 67. Sor AuOst 100. Elsb Fram 101. Jnn SBi 156. Zby RIEV 1908, 290. CatJauf 78. JE Bur 123. Urruz Zer 33. Lh Yol 49. Ox 66. Alz Ram 22. ArgiDL 134. Or SCruz 81. FIr 152. Zub 63. PierKat 60. Ir YKBiz 18. TAg Uzt 260. SMitx Aranz 193. Mde Pr 140. Erkiag Arran 27. Basarri 5. Izeta DirG 117. Anab Aprika 30. Larz Iru 68. Gazt MusIx 191. Ibiñ Virgil 31. NEtx LBB 341. Lab SuEm 210. Ardoy SFran 113. Xa Odol 68. Mattin 77. Berron Kijote 58. EZBB II 26. Larre ArtzainE 323. Hitzaman: Etch 458. Arch Gram 16.Hitza eman: Cb Eg II 21. Mg CC 173. It Fab 260. Lard 59. Bil 139. Sor Bar 38. Xe 381. PE 76. Lh Yol 49. Inza Azalp 147. Or SCruz 129. Tx B II 164. Yanzi 149. Lab EEguna 94. TAg Uzt 107. Berron Kijote 175. JAzpiroz 167. Zendoia 133. Ostolaiz 111.
azpiadiera-1.1
(Con formas supletivas (v. eman); solo lo hallamos en 1.ª pers. del presente)."
Hitz darotzut ez naizela gehiago ethorriko
"Dv.
Azkue da hitz izan (S), deducido erróneamente de hitz deritzut. Gogotik hitz derizüt zure graziareki ezterizüdala eginen gehiago ogenik. Bp I 128.
Hitz deitzüt ühenen düzüla hoiez ez bestelakorik. Etch 544.
Hitz darotzut ahalaz eginen dudala zure atsegina. DvLab 2.
Hitz derauzut, Jaun Erretora, ni ere gaurgero Igande guziez mahain saindura jarraikiren naizela. ArbIgand 111.
Hitz dautzut ez daudela gu baino gehiago lo, primadera hastetik larrazken ondarreraino. JEBur 82.
Gisa hortan, hitz dautzut, herriko jende guzia berritz zure ganat itzul-araz nezake. ZerbIpuinak 126.
Nere amarena bertzelakoa zen, hitz dautzuet!BarbSup 107.
Hitz dautzut egundaino ez diotala ene zorra pagatzen ahalko. ArdoySFran 120.
v. tbn.
UskLiB 52. Gy 3. HU Zez 81. Ox 94. Lf Murtuts 25.
azpisarrerakoSense-77.2
b)
(H) . (Sust.).Promesa.
"
Hitz emanaz orhoit zaite
"H.
Batheiüko hitz emanak berritü. Bp II 132.
Hen balakak ta hitz emanak>. Egiat 212.
Hoien hitzemanian txakurrak lo ziren. ArchFab 141.
Geroz etzezakean itzemana jan. Lard 162.
Itz emana biar det bete. BvAsL 188.
Hitzemanak ez baitu erremediorik. StPierre 11.
Zure itzemanaren sendogarri. OrAitork 116.
Elkarrekiko itz-emanetan. ZaitPlat 136.
azpisarrerakoSense-77.3
c)(Sust.)."Fiancé, qui est engagé de parole au mariage. Ene hitz-emana bere hitzean balin badago
"H.
azpiadiera-3.1
Nik bidaliko dizuet Aitaren itzemana. IrYKBiz 542.
azpiadiera-3.2
"Comprometido de palabra. Ogetairu dira itzemanak
"GketxLoiola.
azpisarrera-78
HITZ EMANARAZI.
Hacer prometer. Gauza bat behar diogu hatik hitzemanarazi. Laph 124.
azpisarrera-79
HITZ-EMATE.
"Promesse, hitzemaite" Gèze. Hitz emate edo protestazione hori egiñ. HePhil 79.
Esparantxa eta hitz-emaite orotan. Mst III 21, 1 (Ip hitzeman oro; SP y Ch agintza).
Jinkoak boroga-erazi dü hitzemaite hoien egia. IpHil 146.
Eliza-bidez egin ditzagun gure itz-emateak. NEtxLBB 45.
v. tbn. Mde HaurB 13. Onaind in Gazt MusIx 150.
azpisarrera-80
HITZERA ERORI.
Plegarse, aceptar la opinión (de). Goiz edo berant, azkenean oro kardinalaren hitzera erori beharko. HUAurp 56.
azpisarrera-81
HITZ ERAGIN.
Hacer hablar. v. HITZ EGINARAZI. Jaungoikoaren kontra gaizki hitz eragin. Gco I 454.
Hitz eragin ikasleari. MIH 148.
v. tbn. Bil 162. Ag Kr 95. A Ardi 110. Enb 80. Tx B I 265. Zait Sof 27.
azpisarrera-82
HITZ-ERAKARPEN.
Derivación gramatical. Hitz erakarpena eta konposaketa. (In MEIG VI 41
).
azpisarrera-83
HITZ ERAKARRI.
Palabra derivada. Nik asmatutzat neukan hitz erakarria. MEIG VII 62.
azpisarrera-84
HITZ-ERAKETA.
Composición gramatical. Morfologia [...] eta, hortik urruti xamar, hitz eraketa. MEIG VIII 108.
azpisarrera-85
HITZ ERATORRI. Palabra derivada.
Beste itz eratorriak (derivados) bererakoak dirudite. AEusk 1919-20 (II) 11.
Hitz eratorrietan aurkitzen ez den bezala. MEIG VI 174.
azpisarrera-86
HITZ-ERDI.
azpisarrerakoSense-86.1
a)Alusión, indirecta, palabras veladas.
"Medias palabras"Lar,
Añ.
Gañeko aldera begiak jaso ta hitz erdi bat edo beste esan. MbIArg I 262.
Ez dezu ainbeste kalte egingo nola egiten dezun itzerdi oriekin. AA II 224.
Alako itzerdiren batzuek zabaltzen laga. AranSIgn 66.
Hitz-erdi batez aditzera eman zarotan. ElzbPAd 30s.
Laster ikusten nuen, hitzerdi batzuetarik, nihaurk gero osatzen nuena: nekez ibilia zela apez ona goiz hartan haurrekin. LarreArtzainE 273s.
azpisarrerakoSense-86.2
b)(En oraciones negativas).Ni palabra.
Hitz-erdi bat ere erran gabe. JnnSBi 125.
Jesusen bizitzaz eztigu itz erdi bat esaten. InzaAzalp 58.
Itz erdirik esaten ausartzeke. EtxdeAlosT 87.
Oraindik izan gabiak gera / itz erdi baten okerrik. UztSas 279.
v. tbn. HU Zez 19. Lab EEguna 103. NEtx LBB 91.
azpisarrerakoSense-86.3
c)Media palabra (usado a veces en exprs. con el significado de 'inmediatamente, nada más decir').
"
Itz erdi bat esanda joan da (AN-gip, B)"GteErd 154.
Hitz erdi bat aski dela, behar denaren berehala nik egiteko. BarbSup 159.
Itz erdi bat esan ezkero bigunduko zaigu. LabEEguna 89.
Zintzo, aren itz-erdira. OrEus 389.
Ik itz erdirik esan ezkero / baietza daukak seguru. Basarri 28.
Itz-erdi bat naikoa izaten da gizona ondatzeko. NEtxLBB 81.
v. tbn. Lf Murtuts 20. SMitx Aranz 62. JAIraz Bizia 121. Erkiag BatB 17.
azpiadiera-3.1
(En oraciones negativas)."
Hitz erdike esan ez, ezer gutxi esan gabe; ia hitzik egin gabe"ZestErret.
azpisarrera-87
HITZ-ERDIKA.
azpisarrerakoSense-87.1
a)(L-ain ap. A; T-L).(Adv.).(Hablar, etc.) con indirectas, por alusiones, veladamente.
"Allusion (par)"T-L.
Ahal bezain ixilik, hitz-erdika eta ingururekin. JEBur 127.
Ez ditake erran hitz-erdika mintzo direla. Herr 4-12-1958, 1.
Itzerdika diñotsa andik aldegin dagiala. ErkiagBatB 186.
Argitasun zerbait hitz-erdika ere emaiten duenik. ArdoySFran 107.
Hitz-erdika azaldu ditudan kezkak. MEIG II 68.
v. tbn. Mde Pr 199. Ibiñ Virgil 41. NEtx LBB 37.
azpiadiera-1.1
Con pocas palabras, sumariamente, brevemente.
Santa Cruz itzerdika, baserritarra balitz bezela. OrSCruz 121.
Itz-erdika erantzuten zion senarrari. NEtxLBB 23.
Gauza hainitz laburzki eta kasik hitz-erdika eman ditugu. Lf(
inCasveSGrazi 17
).
azpisarrerakoSense-87.2
b)(Sust.).Pocas palabras, breves palabras.
Begiratu zioten alkarri itzerdika batzuk esan bitartean. AgG 100.
azpisarrera-87.1
HITZ-ERDIÑO . (Dim. de hitz-erdi
).
azpisarrerakoSense-87.1.1
a)Alusión, indirecta.
Izketan ere eiztari den ark / itz erdiño bat du aski. OrEus 81.
azpisarrerakoSense-87.1.2
b)Palabra (dim.).
Baiño "ia" ta "erdi" oiek zerbait esan nai dute alere, itzerdiño auek eztira jartzen alperrik. VillJaink 72.
azpisarrera-88
HITZ-ERDITXO . (Dim. de hitz-erdi
).
azpisarrerakoSense-88.1
a)(En oraciones negativas).Ni palabra, ni media palabra.
Ze itzerditxo baten ere zer esatekorik arkitu etzioten. AranSIgn 62.
Itz erditxo bat ari esan gabe, / nola pasatu parean?Iparg 344.
Iñork ez dauka itz erditxo bat / esaterikan Aldazi. Basarri 94.
Ezta itzerditxo bat ere!LabSuEm 185.
azpisarrerakoSense-88.2
b)Alusión.
Andra Josepari esango baziñio itz erditxo bat. Apaol 119.
Antxe bai itzerditxoak [...] ostoak baño ugariagoak!ADonostiaItzald II 21.
azpisarrerakoSense-88.3
c)Palabra (dim.).
Itz-erditxo bat esatea aski dezu. LdiIL 111.
Itzerditxo bat [...] egingo dauskun adiskidea. IbargGeroko 40 (ap. DRA
).
Joan aurretik barkatu itz erditxo bat. EtxdeJJ 76.
Egingo al degu itz erditxo bana?Auspoa 127, 49 (ap. ELok 143
).
azpisarrera-89
HITZ-ERDIZ(Hablar, etc.) con indirectas, por alusiones, veladamente. Zillegi da agertu behar ez den gauza hitz erdiz edo beste bide onen batez gordetzea. MbIArg I 265.
Hitz erdiz konprenitu zuen. JEtchep 21.
azpisarrera-90
HITZ-ERDIZKA.
Con medias palabras, con alusiones. Hitz erdizka uler dezakezu. MdePr 180.
HITZ-ESATE.
Parábola. Jesuek orduan an iz-esate edo parabola bat ipiñi zion. Lard 412.
azpisarrera-97
HITZ-ESKAINI.
Voto. Iru itz-eskañiak: biartasuna, mendetasuna, ta garbitasuna. BvAsL 173.
azpisarrera-98
HITZ ESTALI.
Palabra encubierta, parábola; adivinanza. Ieremias profetak hitz estali batzuen azpian, erraiten duela [...]. Ax 192 (V 130).
Hitz estalitan edo bi aldetara har ditezkenetan. HePhil 340.
Handik eman zioten hitz-estaliz [...] bere esker-gabetasuna. (Iud 9, 7). Lg I 216 (Lard 132 itz-estaliakin).
Zer-esan edo itz estali batzuek asmatzen ote zituen. Lard 214.
Itz estaliz adierazten dutenean. ZaitPlat 47.
azpisarrerakoSense-98.1
Eufemismo. Badira itzestaliak. "Eufemismos"
.AEY III 367.
azpisarrera-99
HITZ-ESTALIKA(-estalka BN-ciz ap. A). (Hablar) con indirectas, veladamente. Hitz-estalika baizik aiphatzen ez diren beharretako. DvLab 173.
Mirikuak hitz-estalika erran zituen horiek guziak; bainan ez hala estaliz non Antonek ezpaitzituen aditu denak. Prop 1897, 89.
Hitz estalka bakharrik aiphatzen diren egitate higuingarri, sarraskiak. EtchebZeruari 25 (ap. DRA).
Itzul-inguruka eta hitz-estalika mintzo zen hipokrita hori. MdeHaurB 78.
azpisarrera-100
HITZ-ESTALKI.
azpisarrerakoSense-100.1
a)Eufemismo, disimulo.
Lehenik hekien adiskidea lo zagola, eta azkenean, batere hitz-estalkirik gabe, hila zela. JnnSBi 25.
azpisarrerakoSense-100.2
b)Envoltura verbal.
"Erdara" hitz-estalkiak hizkuntza bat baino gehiago tapatzen dituela. MEIG VII 189.
azpisarrera-101
HITZ ETA HITZ.
Claramente, explícitamente (?). Neskatilleak, eskarrak egiñaz, itz-eta-itz adirazo eutson berandu eldu zala. KkAb I 37.
azpisarrera-102
HITZETAKO.
De palabra, que cumple. "Ori bere itzetakoa da (AN-gip)" Gte Erd 123. v. HITZEKO.
azpisarrera-103
HITZ ETA MITZ.
v. HITZ ETA PITZ.
azpisarrera-104
HITZETAN EGON.
Mantenerse en lo dicho. Orai zuk zer diozu Mariana? zeure hitzetan zaude?ES 193.
azpisarrera-105
HITZ ETA PITZ,
HITZA ETA PITZA,
HITZ ETA MITZ.
azpisarrerakoSense-105.1
a)Palabrería, torrente de palabras.
Cf. HTIZ-MITZ. v. bits. Itza ta pitsa zeriozkion Isabeli ezpainetatik. AArdi 84.
Itza ta pitza dariokela. LekEunD 40.
Gure asmakeri, idurikizun, bururakizun, itz eta mitz. OrQA 202.
Itza ta pitza uiolka etorkien. ErkiagArran 30.
Ainbeste itz eta pitz. ErkiagBatB 195.
Zerbaitetako dago / ainbeste jakintza, / iñor engañatu bai / itza eta pitsa. AZink 133.
azpisarrerakoSense-105.2
b)
(hitz eta pitz G-bet),
HITZA-PITZA(Uso adv.). "Beti hitza ta pitza ari da (AN-gip)" Gte Erd 291. Itza-pitsa, an utzi genuan arrotza. Tukulueneko eskaratzean neska batzuen erdian. AnabUsauri 145.
Aldamenean yoian lagunak itz eta pitz eragoion. ErkiagArran 171.
Ta, berari gogoko jakozan kontuaz itz eta pitz geniarduela, bat-batean au bota eutsan prailleari. EtxabuKontu 95.
azpisarrera-106
HITZETIK HARRAPATU.
Atrapar por lo dicho. Bere itzetik arrapatzen da, bada, kondairatzalle au, zer ifinten zeban etzekiela jardun izan zebala. IztC 174.
azpisarrera-107
HITZETIK HARTU.
Aceptar una propuesta. Eta prantzesak itzetik artu. AlzBurr 37.
Ongi da! Itzetik artzen zaitut. NEtxLBB 164.
v. tbn.
MEIG I 222.
azpisarrera-108
HITZETIK HELDU.
azpisarrerakoSense-108.1
a)Aceptar una propuesta, un desafío.
Itzetik eltzen diat [...]. Egin dezagun: ildoa oker ateratzen dunak bi urre-diru gal bitza. OrMi 113.
azpisarrerakoSense-108.2
b)Atrapar por lo dicho.
Azpijorran eta itzetik eldu nairikan. NEtxLBB 116.
Jesusi hitzetik nola helduko. IBkLc 20, 20 (Lç hitzean hatzaman
).
azpisarrera-109
HITZETIK HITZ.
"Letra por letra" Lar y Añ.
azpisarrera-110
HITZETIK HITZERA.
azpisarrerakoSense-110.1
a)Continuamente (al hablar).
Hitzetik hitzera barbarismoa darie. ES 170.
Beti ezkontza ibiltzen zuen / len e itzetik itzera. Mattin 140.
azpisarrerakoSense-110.2
b)Largamente, con muchas palabras.
Ezin neioke pausutik pausura ta itzetik itzera jarraitu Kalbarioko gertaera negargarri oni. AgSerm 317.
azpisarrera-111
HITZETIK HORTZEAN.
Continuamente (al hablar). Maldeziorik ez gaur bezela / beti itzetik ortzean. Auspoa 74-75, 204.
azpisarrera-112
HITZETIK HORTZERA.
azpisarrerakoSense-112.1
a)Continuamente (al hablar).
Itzetik ortzera esaten dituzte itz santu ta debotoak. EchveDev 382.
Itzetik ortzera Santo Tomas aitatu ezkero. LabEEguna 93.
Nere itzak itzetik ortzera zipokatzen ari bear baduzu. BerronKijote 137.
Eten gabeko biraoketa zebilkitek, eta [...] izketa lizun ta nazkagarria itzetik ortzera. AtañoTxanKan 88.
v. tbn. Ayerb EEs 1914, 229. PPer Harrip 190. EZBB II 26.
azpisarrerakoSense-112.2
b)
(G-azp-to-bet, R-uzt ap. A
; Añ, H). Al momento, al instante; de improviso.
"Instante"Añ.
Alkarri itzetik ortzera kantatu [itz neurtuak]. IztD 171.
Itzetik ortzera jarri ziran [...] arrika ematera. Lard 509.
Eta itzetik ortzera ara non azaltzen dan Santa Kruz Beobin. OrSCruz 120.
Itzetik-ortzera, laster bota zetsan erantzun azkarra. SMZirik 59.
Zergatik esaten zion igerririk, itzetik ortzera, erantzun omen zioken Txirritak. AtañoTxanKan 112.
Eta itzetik ortzera "buruan uleak aiña komentu egin eizala" agintzen dautso. OnaindSTeresa 33.
Ta besteak ala erantzun omen zion itzetik ortzera. BAyerbe 139.
Nik hitzetik hortzera erantzun. MEIG VIII 106.
v. tbn. Aran SIgn 103. Ag G 304. Mok 4. Anab Usauri 113. Otx 11. JAIraz Bizia 76. Etxde JJ 127. Erkiag Arran 72. Txill Let 67. Zait Plat 112. Vill Jaink 40.
azpisarrera-113
HITZ-ETORKI.
Etimología. Itz-etorkien edo etimologien gañean. AranSIgn 205.
azpisarrera-114
HITZ-ETORRI.
Ingenio, inventiva verbal. Aren itz-etorri ugariak. OrMi 15.
Itz-etorri andikoa. JaukolXenpel 12 (ap. DRA
).
Ez diot deus kenduko bere hitz-etorri eta hitz jarioaren orrazketari. MEIG IV 110.
azpisarrera-115
HITZEZ(Lar, Añ, H). "(De) palabra", "verbalmente" Lar y Añ. Tr. General en autores guipuzcoanos y alto-navarros, y en los septentrionales hasta mediados del s. XIX, época a partir de la cual su uso disminuye. En el s. XX se encuentran además algunos ejs. vizcaínos. Hay hitzaz en Etcheberri de Ziburu (Noel 152), Ochoa de Arín y Anabitarte (Poli 111).
Garen kaste, ez eginez solament, baina desirez, hitzez eta jestuz. LçIns D, 7r.
Itzez esanion. (Azpeitia, 1622). ConTAV 125.
Bear du itzes eskatzen duena nai borondates. BerTrat 91r.
Erraiten badute ere hitzez. Ax 611 (393).
Ala itzaz, ala obratuaz. OA 13.
Hitzez egin eta eman ahal dakioken laidorik handiena. ES 119.
Gogoz, hitzez, obraz edo ahatzez. CatOlo(ed. 1743) 72.
Nolakoak baigare buthunez mintzo garenean urrundik hitzez, halakoak garela bada present garenean obraz. He2 Cor 10, 11.
Hitzez oihü eta herots egiten dizie. Mst III 2, 2.
Hitzez adiraz dezakena. MbIArg I 332.
Hitzez dire debotak. Mih 129.
Itzez erakutsi ezin zien urrutikoai, eskribuz gaztigatzen zien. Lard 532.
Hitzez guziak onak dire. HbEgia 37.
Itzez konpondu ez giñen ezkero. OrSCruz 98.
Esker-on itzez ezin esanezkoa. MdeHaurB 88.
Zaharragoek hitzez egiten zutena lumaz egitea. MEIG IV 133.
v. tbn. (Para textos vizcaínos o septentrionales posteriores a 1850): Laph 130. Arb Igand 192. CatS 123. CatJauf 16. Enb 148. BEnb NereA 144. Erkiag BatB 68. Larz Iru 24. Xa Odol 335. Onaind STeresa 88.
azpisarrera-116
HITZEZ HITZ(SP, Lar, Añ, Dv, H). Literalmente; palabra por palabra. "Mot à mot" SP. v. HITZIK HITZ. Elizá, hitzez hitz erran nahi da kongregazionea. LçDecl ã 2v.
Hitzkuntza batetik bertzera zenbait gauza hitzez hitz ganbiatu. ES 130.
Itzez itz Erdaratik Euskarara biurtzen badezu. CbEBO 58.
Egiztatu zan galai onekin itzez-itz Ebanjelioko itz ura. BvAsL 110.
Hark niri erran solas guziak, nik zuri hitzez hitz errateko. ElzbPAd 11.
Erranarazten zaundan hitzez hitz othoitz hau. JEBur 22.
Ez bakarrik itzez-itz [dotriña ikasi], zer esaten duten ulertuaz baizik. LabEEguna 107.
Koran liburu santuak dion guztia itzez-itz artzen dute. AnabAprika 53.
Dena hitzez hitz ikasi. LarreArtzainE 217.
Ormaetxea jaunaren esana alda dezadan hitzez hitz. MIH 79.
v. tbn. Ax 19 (V 11). SP Phil 127. Lg I 186. LE Doc 31s. Arch Gram 43. Legaz III. Arb Igand 151. HU Zez 20. CatJauf VI. A Ardi 124. Inza Azalp 64. Barb Sup VIII. Const 16. Ox 199. Zub 104. Or Mi 146. Ldi IL 49. Ir YKBiz 5. Zerb Azk 13. Mde Pr 299. Vill Jaink 60. Alzola Atalak 119. Xa Odol 291. Beron Kijote 32.
azpisarrera-117
HITZEZ HITZEKO,
HITZEZ HITZEZKO.
azpisarrerakoSense-117.1
a)Literal; de palabra por palabra.
Hizkera iraunkorra genuke azkenekoa, hitzez-hitzekoa eta letraz-letrakoa. MEIG IV 104.
Zinetako eta benetako galderek ere, gainera, nekez hartzen dute hitzez-hitzezko erantzun zuzenik. MEIG VI 148.
azpisarrerakoSense-117.2
b)(Uso sust.).Literalidad.
Mezuan bertan, mandatuaren hitzez-hitzezkoan datzala honen izaera. MEIG IV 87.
HITZEZKO(G, AN, L, BN, S ap. A; Lar, Añ, Dv). Verbal, oral. "Oración vocal, hitzezko otoitza" Lar (Añ itzezko oraziñoa). v. AHOZKO. Hitzezko zuhurtziatan. Lç1 Cor 1, 17 (He hitzezko; Dv solasaren zuhurraz
).
Hitzezko edergailluez. SPPhil 363.
Nik irakhasten dut hitzezko habarrotsik gabe. Ch III 43, 3.
Hitzezko gaztigürik eztüzü nahi. Mst III 46, 1.
Hitzezko ta mihizko maitanza. MbIArg I 104.
Pekatu [...] itzezkoak. Gco II 4.
Oek guztiak ziran / tratu itzezkoak, / ala segitu zuten / denbora artakoak.Afrika 34.
Itzezko iturri bat. ABAmaE 409.
Itzezko otoitza. InzaAzalp 120.
Itzezkoa izango dan epaikundean. EAEg 14-6-1937, 1810.
Aragizko ta itzezko ezagupidea. ErkiagBatB 172.
Itzezko sari ezerez ori.Olea 141.
v. tbn. Mat 133. ES 191. Mg CC 119. LE Urt 129. Bv AsL 77. Itzazko: Yanzi 112.
azpisarrerakoSense-120.1
Referido a las palabras. Hitzezko kontenzionén ondoan. "Débats de paroles"
.Lç1 Tim 6, 4 (tbn. He y Dv).
azpisarrera-121
HITZ EZ PITZ.
"Itz ez bitz (V-ger), ni fú ni fá" A.
azpisarrera-122
HITZ GABE.
azpisarrerakoSense-122.1
a)(Estar, etc.) mudo, sin palabras.
v. izge. Eskerrak eman nairik itz gabe. VMg 41.
Hilla zirudiela, hitzgabe, silla batean jarrita. ArrGB 17.
v. tbn. AA III 533. Azurm HitzB 26.
azpisarrerakoSense-122.2
b)(Sust.)."
Izkabea, qui est sans parole, muet"H.
Itxuari argia, itz-gabeari mingaña, goseari ogia [...] ematen. AgSerm 576.
HITZ-GABETU(hizbagetu Lar; hizkabetu Lar, H (izk-)). Enmudecer. "Arrollar, confundir a uno, hacerlo callar" Lar. Zakariasi bezala hitz gabetu zaitana [mingaña]. EZMan I 116.
azpisarrera-125
HITZ-GAI(hizgai Lar). Tema de conversación; tema de un discurso, charla, alocución. "Asunto" Lar. Cf. hizkai. Ongi iltzen laguntzeko itzgaiak. LEOng tí. Itz gairik nekezenak irikiaz [bersolariak]. IztD 168.
Berala beste itz-gai batera igarota. ArrBearg 185 (ap. DRA).
Eskuaran hitz-gaiak aurkhitzen dire nasaiki. ArbIgand 15.
Itzgai auek denak neurtu egiten ditu bertsotara gure bordariak. ADonostiaItzald II 11.
Au nuen itz-gaia.Zendoia 100.
azpisarrera-126
HITZ GAITZ(SP A). Insulto. Gorrak itz gaitzari leia. RIs 40.
Bethiko liskarrez, hitz gaitzez, arrankurez. SPPhil 179 (He 181 hitz gaxto).
azpisarrera-127
HITZ-GAIZKA.
"Hitz gaizka egotu zait, il a demeuré à me dire des injures" SP.
azpisarrera-128
HITZ-GAIZKATU.
Insultar, maltratar de palabra. Despitaturik, muturturik, hitzgaitzkaturik eta aldaraturik hartuko duen urrikimendua. SPPhil 239.
azpisarrera-129
HITZ GAIZTO.
azpisarrerakoSense-129.1
a)(Insulto)."
Itz gaiztoak batak besteari esan, afrentarse uno a otro"VP 38v.
(Sólo incluimos aquí ejs. con este sdo. especializado) Hitz gaixto guzia erran dukeitenean zuen kontra. LçMt 5, 11.
Ez horduan bezala itzgaiztoak erraten dituztela. BerTrat 9v.
Zeñen hitz gaixtoek pena baitiote berretzen. EZMan I 94.
Etzen hitz gaixtorik erregeren kontra ahorat heldu ez zitzaionik. Lg I 312.
Desohorezko ta bidegabezko hitz gaiztoak esatea. Ub 176.
Blasfemioa da hitz gaixto bat Jainkoaren edo Sainduen kontra. CatJauf 78.
Itz gaiztoak edo iraiñak. IrYKBiz 121.
v. tbn. Mg CC 152. Gco II 49. H. ga(i)xto: Harb 169. Ax 279 (V 186). SP Phil 388. Ch III 36, 3. He Phil 181. Brtc 62
azpiadiera-1.1
Kristo-ka, pasio-ka edo beste hitz gaiztoka aritzen diranak. MbIArg I 262.
HITZ-GELA.
Locutorio. Moja etxeko itz-gela. AlzRam 110.
azpisarrera-131
HITZ-GIRO.
Estilo. Eskribatu zuen [...] jaierazko itz-giro eztizkoan. AranSIgn I.
azpisarrera-132
HITZ GORAZ.
"(AN; msLond), a voces" A. Hitz gorez zioena. Lg II 128.
Agurmaria itz-goraz ari zala esaten. UgaldeIltz 51.
azpisarrera-133
HITZ GORRI.
"(Palabras) coloradas" Lar. "Blasfemia, juramento" Gketx Loiola.
azpisarrera-134
HITZ GOZO.
azpisarrerakoSense-134.1
a)
(G (msLond) ap. A; Añ),
HITZ GOXO (T-L). Chiste.
"Aménités"T-L.
azpisarrerakoSense-134.2
b)"Compliment, [...] laudorio,hitz-goxo
"T-L.
azpisarrera-135
HITZ-GUARDIAEGILE.
"Qui prend garde aux paroles" SP.
azpisarrera-136
HITZ GUTXIKO.
Lacónico. "
Hitz gutxiko pertsona da, baña bai fiña
"ZestErret.
Itz gutxikoa dirudi ezezagun ta andikien aurrean. AgG 80.
v. tbn. Anab Poli 77. Mde Pr 135. Beron Kijote 147. MEIG I 48.
azpisarrera-137
HITZ GUTXITAN.
En resumen. (No incluimos ejs. del tipo hitz gutxitan esan, hitz gutxitan laburtu, etc.). Hitz gütitan, zer da kantore honen gozoa?Bp II 113.
Iraun sendo, egin penitenziak ta, itz gutxitan, jarri konfesore aitu baten obedienzia osoan. MgCC 235.
Itz gutxitan: zuekin eta zuen su-emalle oriekin gañezka egiña naukazute. LabSuEm 191.
v. tbn. Goñi 23. PMuj in MEIG I 90.
azpisarrera-138
HITZ-IKERLE,
HITZ-IKERTZAILE.
Investigador del significado o etimología de las palabras. Huna bertze bi hitz-ikertzale. ZerbAzk 6.
Geometrizale, ederzale, hitz-ikerle, dudakari, sinestedun. Lf(
inZaitPlat XV
).
azpisarrera-139
HITZIK HITZ.
Literalmente, palabra por palabra. v. HITZEZ HITZ. Berrikeri oriek itzik itz euskeratzea lan gaitza baitzen. OrMi VI.
azpisarrera-140
HITZ-INGURU.
azpisarrerakoSense-140.1
a)
(Lar(
Dv
)). "Circunlocución, circunloquio","tautología"Lar.
Zer esan nai genuken itz-inguru batzuekin adieraziz. OrQA 136.
azpisarrerakoSense-140.2
b)Giro verbal.
Emen agertzen diran itzberri ta itzinguru guziak Euskaltzaindiak bere gain artzen dituala eztasagu. LhEusk 1919, 6.
azpisarrera-141
HITZ-INGURUKA.
Rodeo, circunloquio. Zer esan nai genuken itz-inguruka batzuekin adieraziz. OrQA 136.
azpisarrera-142
HITZ IHORDASKA.
"Raisonnement" Ht VocGr 413. Sg. Lh "sonnerie".
azpisarrera-143
HITZ IRAULI.
"Allegoria, alegória, hitziraulia" Urt I 521.
azpisarrera-144
HITZ ISIL (A, que cita a O).
Secreto. Hitz ixila, hirur beharritan iraganez geroz, orotan lasterka dabila. OPr 622.
azpisarrera-145
HITZ-ISILTZE.
Elipsis. Oker au zuzentzen dugu batzutan itz-ixiltzearekin bidez. Or(
inGaztMusIx 14
).
azpisarrera-146
HITZ-ITURRI(-th- SP). Hablador.
azpisarrera-147
HITZ-HITZ . (Con reduplicación expresiva). Giro guren aretan, Amaren il-buruko iduri, dardaraz ebagitako itz-itzok
durundu: "Jainkoarren, ene alabak, kontu aundia izan
egizue Ordenako lege ta araudiak ondo beteten". OnaindSTeresa 109.
azpisarrera-148
HITZ ITZULI (H).
Verso. Bidaldu zinarokun Manual eskarazko hitz itzuliz egiña. Ax, P. Guillentena(
inEZMan I 2
).
Mintzatu gare [...] hitz itzulitan. EZMan II 161.
azpisarrera-149
HITZ IZOR.
"Aequivocus, [...] bi aditze dituen hitza, hitz izórra" Urt I 336.
azpisarrera-150
HITZ-IZU.
Amenaza. Ostoiekiñ ta alako itz-izuakiñ arri-egiñik gure gaztea. AranSIgn 72.
HITZ-JALE(G, S, Sal, S, R; SP, Urt III 390). Ref.: A; A EY III 304; Lrq. Infiel a su palabra. "Hitz iale" SP (s.v. ialea, sin trad.). Zuria zera ta itz-jale, ala ez-jakiñean zaude. BerronKijote 67.
azpisarrera-153
HITZ-JARDUN.
Conversación. Ango garbitasun ura balitz gure itzjardunetan, egiteetan!EgutAr 7-1-1956 (ap. DRA
).
azpisarrera-154
HITZ JARIO.
azpisarrerakoSense-154.1
a)
(VP, Añ, H, A; hizj-Lar, Añ) . (Adj.).Charlatán.
"Bachillero"VP 38r.
"Hablador","parlador"Lar.
"Verboso","boquirroto"Añ.
Hizjario erausle motel au. LarDT CCIV.
Erreka berritxutxo itz jarioa. GavS 18.
Hitz jarioa edo hitzontzia izatean. Gco II 87.
Danak itz-jario ta zaratatsu. TAgUzt 215.
v. tbn. Cb Eg III 376. Izt C 9. Ag G 92. MIH 366.
azpisarrerakoSense-154.2
b)
(Lar, Añ; hizj-Lar) . (Sust.)."Fluxo de palabras"Lar.
"Verbosidad"Lar,
Añ.
Zure hitz-jarioari arautsutsa edo solezismoa deituko dioe. Ub 3.
Eure itz-jarijon orrekin. LauxAB 48.
Azkengabeko itz-yario luzean. IrYKBiz 129.
Mutillaren itzjario parregarria. TAgUzt 222.
Hitz-jarioa sekula baino haundiago zuen. MdeHaurB 31.
Amerikako kontuak esaten asten zanean, aren itz-jarioak etzin etenik. AtañoTxanKan 119.
Itz-jario ederra eduki zuten bi emakumeak. TxGarmBordaB 170.
v. tbn. Ag G 316. Zait Sof 142. NEtx Antz 87. Anab Aprika 69. Uzt Sas 302. Zendoia 130. Insausti 287. MIH 49.
azpiadiera-2.1
Elocuencia.
Berezko bersolarien itz-jarioa ta etorria.Inza(
inJaukolBiozk VI
).
azpisarrerakoSense-154.3
c)
+HITZA JARIO . (Adv.).Hablando.
Lendik ixilenetakoa izan ez ta orain ardiak atzetik baba bezela itz-jario zebillena. AnabUsauri 38.
Alaba maitea amaren alboan, aita ta seme gazte biak itz-jario. NEtxAntz 157.
Itza-jario aritu giñan, / ez gendun bazkari motza. AtañoTxanKan 274.
azpisarrera-155
HITZ-JATE.
Hiato. Bat-batetako kantoiz eta hitz-jate gogorrez jantzia dago. MEIG IX 120.
(en colab. con NEtx)
azpisarrera-156
HITZ-JOKO (G-azp; T-L; hizj- Lar),
HITZ-JOLAS.
Juego de palabras. "Retruécano" Lar. "Calembour" T-L. "Hitz-joko polittak itettu" ZestErret. Itz-yokua dago. OrTormes 47.
Itz-joko pitxi ta aberaskiz gaiñezka. Onaind(
inGaztMusIx 155
).
Latinezko gogo eta cogito-rekiko hitz-jokoa. MIH 355.
Badirudi hots joko eta hitz jolasez bakarrik ari garela. MEIG IV 87.
azpisarrera-157
HITZ-JORI.
Comunicativo. Zer dala-ta etzerate berarekin arraitsu ta itz-iori?EtxdeJJ 217.
azpisarrera-158
HITZ-JOSKERA.
Sintaxis. Irlandararen hitz-joskeran eta morfologian. MdePr 219.
Hitz joskera edo sintaxis. MIH 251.
azpisarrera-159
HITZ-JOSLE.
Conjunción. Behar da que hitz yoslea. ArchGram 150.
azpisarrera-160
HITZ-JOSTAILU(hizj- Lar). "Chiste" Lar. Alkarri adierazten diezaten hitz jostallu gaitzik bageko pozkidatsuak. IztC 229.
Ikusiko dezute modestigabe eta zabarrakin itz-jostallu eta txiste zatar engañagarriak esaten. ArrBearg 449.
HITZ JUSTUKO(G-azp ap. Gte Erd 154). De pocas palabras, lacónico.
azpisarrera-163
HITZ-KETA.
En busca de palabras. Ez du zeren hitzketa nunbait ibil. ArbIgand 14.
azpisarrera-164
HITZ LABURREKO.
Lacónico. Itz laburreko gizona. OrEus 195.
v. tbn. Erkiag Arran 178.
azpisarrera-165
HITZ LABURRETAN.
En pocas palabras. Hitz llabürretan erraiten dio. Egiat 206.
Gertaera guzia hitz laburretan adirazi. ArrGB 112.
v. tbn. Or Eus 239. Etxde JJ 259. MEIG VIII 88.
azpisarrera-166
HITZ LABURREZ (SP).
En pocas palabras. "Hitz laburrez, en peu de paroles" SP s.v. laburra. Ea zuk eta nik egun, hitz laburrez edo luzez, elgar adi dezakegunez. HUZez 49.
v. tbn. Elzb PAd 55. Elsb Fram 124. Ox 202. Or QA 127. Etxde JJ 104. Ardoy SFran 56. MEIG II 68.
azpisarrera-167
HITZ-LAGUNKIDA.
Academia de la Lengua. Euskarak bere itz-lagunkida edo dala akademia edo ikasola idukitzea. AranSIgn 209.
azpisarrera-168
HITZ LARRI.
v. HITZ LAÑO.
azpisarrera-169
HITZ-LARRIKA.
Diciendo palabrotas. Sakreka, hitz larrika, jo eta errefera, biak mitrallezian bezala hitzketatu ziren.LarzGH 1959, 92.
azpisarrera-170
HITZ LAU.
v. HITZ LAÑO.
azpisarrera-171
HITZ LAXO.
v. HITZ LAÑO.
azpisarrera-172
HITZ LAÑO (lano SP),
HITZ LARRI,
HITZ LAU,
HITZ LAXO (Lh, que cita a Ax, pero no lo encontramos). "
Hitz lanoak, prose"SP.
Mintzatzera goaz prosan edo hitz lanoetan. EZMan II 161.
Antolamenduak itzlarrian iskribatuak daude. (Donostia, 1879). JFlor.
Kondaira bat itz-larri gozotsuan. OtagEE 1882c, 415.
Itz-larriz edo neurtitzez. EEs 1914, 99.
Itz lauz. LdiIL tít.
Bere itz-laua [...] landu. ZaitPlat 5.
Batto olerki moduan [...]. Bertzea hitz laxoz egina. LfELit 266.
Entseatuko naiz hitz laxoan adiarazterat. XaOdol 24.
Obra mordoska, hitz lañoz nahiz neurtuz ondua. MEIG IV 125.
Bere bertso eta hitz-lauzkoekin. MEIG V 133.
v. tbn.
Hitz lau: Erkiag Arran 5. BEnb NereA 142. Mde Pr 242. Gazt MusIx 61. Ibiñ Virgil 25. Alzola Atalak 102. Berron Kijote 32. MIH 292.
azpisarrera-173
HITZ LEHOR. "Puras palabras, palabras vacías, proposiciones que no traen ninguna solución. Orri ez iok kasorik egin, i. legorra besterik etzeukak-eta
"GketxLoiola.
azpisarrerakoSense-173.1
Parmeniderenak dira itz legor eta zailok. ZaitPlat 44.
azpisarrera-174
HITZ-LERRO.
azpisarrerakoSense-174.1
a)Verso.
Amalau itz-lerro izan biar ditu. LzMEEs 1913, 193.
v. tbn. EA OlBe 43.
azpisarrerakoSense-174.2
b)Línea de un escrito.
Zure izlerroak irakurrita. AArdi 47.
azpisarrerakoSense-174.3
c)Inscripción.
v. HITZ-MARRA Harri hortan 1866 garrenean latinez ezarri zuten hitz lerroa. ZerbAzk 20.
azpisarrera-175
HITZ-LEUN(AN-gip ap. Gte Erd 195). Cortés, de palabras amables. Eskerrik asko. Oso itz leuna zaude. LabEEguna 105.
v. tbn. Berron Kijote 35.
azpisarrera-176
HITZ LOTU (H).
Verso. Zein baititut hobe ustez hitz lothutan ebaki. EZMan I 7.
Virgilioren itz lotuak. VMg X.
azpisarrera-177
HITZ LOTUGABE.
Prosa. v. HITZ LAÑO. Ipui latiñez ta itz lotu gabeetan daudenak. VMg X.
azpisarrera-178
HITZ-MARRA.
Inscripción. v. HITZ-LERRO (c). Bere oinpean itz-marra batzuk. BerronKijote 111.
azpisarrera-179
HITZ MIN(Añ, hizmin Lecl). "Reprensión" Añ. "Injure" Lecl. Kolerarekin egiten dioela hitz miña. EZMan I 75.
v. tbn. He Gudu 106. Lg II 189. AB AmaE 266.
azpisarrera-180
HITZ-MITZ.
azpisarrerakoSense-180.1
a)
(L, BN, S ap. A). "
Hitz-mitzak (L, BN, S), frivolidades, palabras dichas al aire, de poco fuste"A.
Cf. HITZ ETA PITZ. Zuen buruera orrek zabaltzeko sortu eikezuez izmitzik eta elemelerik labanenak. AEEs 1916, 109.
Ez bide zan itz-mitzik / Nazareth-etxean. OrBM 104.
Itz-mitzok negarbide ez ditezan. ZaitSof 75.
Hamlet eta aren itz-mitzai buruz. AmezHamlet 33.
HITZ-MOTELKA. "
Itz-motelka ari izan, fingir la voz (AN-larr)"AEY III 291.
v. HITZ-TOTELKA.
azpisarrera-184
HITZ-MOTELKALARI (AN-larr).
"Itz-motelkalari, fingidor de voz (AN-larr)" A EY III 291. "Fingidor de voz o remedador" Inza EsZarr 177.
azpisarrera-185
HITZ-MUTU (H).
Mudo. Bertze emaztekia etzagon hitz-mutu. Lg I 327.
azpisarrerakoSense-185.1
"
Hitz mutu hiltzea, mourir subitement, sans proférer une parole (Lg)"H.
azpisarrera-186
HITZ NABAR.
"Hitz nabarrak, parole équivoque, à double entente" H.
azpisarrera-187
HITZ-NAHI.
Deseo de hablar; deseoso de hablar. Motel orok itz nai. RS 170.
Motel oro, beti itz nai. RIs 59.
azpisarrera-188
HITZ-NEURGINTZA.
Poesía, arte poético. Izneurgintzaz-atekako lan sakon bati. LdiIL 89.
azpisarrera-189
HITZ-NEURKERA.
Tipo de verso. Euskeraz be ainbat izneurkera barri darabillez. EguzkRIEV 1930, 476.
Gerko-latiñek ba zuten taiu ontako itz neurkera. OrPoem 519.
Métrica.
Itz neurketan ikasia bazera, tuntun ortara leenbizitik oituko zera. OrPoem 519.
Erderazko itz-neurketa indar-mintzorrak eta etenak egiten dute. Or(
inGaztMusIx 20
).
azpisarrera-191
HITZ-NEURLARI (Dv),
HITZ-NEURTULARI,
HITZ-NEURRILARI. Poeta.
Gipuzkoako itz neurtularien artean. IztD 171.
Bertako biursari-itzneurlaria. (Donostia, 1879). JFlor.
Itz neurri-lari ernaiyak. RArtEE 1885b, 406.
Kutsu ori galtzen duna ezpaita egitazko bertsolari. Itz-neurlari, olerkari, edo... zuk nai dezuna!Basarri(
inOlea 11
).
v. tbn. Muj PAm 24. Enb 122.
azpisarrera-192
HITZ-NEURRI.
azpisarrerakoSense-192.1
a)Verso.
Itz-neurri edo larrietan. EE 1882c, 343.
azpisarrerakoSense-192.2
b)Sintaxis.
Asi gaitezen itz-neurritik. Or(
inGaztMusIx 22
).
azpisarrera-193
HITZ-NEURTIZLARI.
Versificador. Izneurtizlari bikaña ta olerkari ximen eta urguria zan orobat [Lizardi]. ZaitEG 1950 (1), 9.
azpisarrera-194
HITZ-NEURTSA.
Verso. Geiago balio duela berorren itz-larriak nere itz-neurtsak baña. OtagEE 1882c, 415.
azpisarrera-195
HITZ NEURTU (SP, H).
Verso. Dabid, Errege prestuak / hitz neurtutan gauz' emanak. OPo 65.
Ipuiak itz neurtu edo berso euskarazkoan. VMg 89.
Gipuztarren alabantzarako itz neurtuak. Afrika 50.
Bi itz-neurtu oekin. ZabGabon 108.
Koblazko lenguaia, hitz neurtuzkoa. ElsbFram VII.
Latiñezko antziñeko itz-neurtu asko erabilten diran batzuk. BelausAndoni 22.
Urte bi oneitan egin dituan itz-neurtu geienak. GMantGoi 9.
Euskal-olerki edo izneurtuetzaz. EguzkRIEV 1930, 468.
Izneurtu auek yartzen ditu bere liburuaren buruan. LdiIL 161.
Poetak hitz neurtuz esana. OrQA 31.
5000 itz-neurtu-edo idatzi omen zituen. ZaitPlat 78.
Itz-neurtuetan eta itz-lauz. AlzolaAtalak 102.
v. tbn. Izt D 168. Echag 254. Bil 171. Aran SIgn I. Sor Gabon 18. Bv AsL 25. AB AmaE 110. Arr May 74. Ag G 75. Enb 33. Lab EEguna 99. Yanzi 46. Otx 93. Basarri 111. Olea 64. Izneurtu: Laux AB 14.
azpisarrera-196
HITZ-NEURTZA,
HITZ-NEURTZE. Poesía, arte poético; poesía, obra poética.
"
Alpertsuko zeregiña, esaten dabe, itz-neurtzia
"EtxbaEib.
Itz-neurtzaren bilkidan sariztatuak. (Donostia, 1879). JFlor.
Sariztatuak izan diran itz-neurtzen irakurtza. (Donostia, 1880). Ib.Hitz neurtzeak galdegiten duen [...] lan nekea. JEBur 160.
azpisarrera-197
HITZ-NEURTZAILE,
HITZ-NEURTUTZAILE.
Poeta. Itz neurtutzalle gañ gañekoak. EE 1880a, 130.
Itz neurtzaile itxusia. AndAUzta 111.
v. tbn.
EE 1884a, 382. Bv AsL 176.
azpisarrera-198
HITZ-ONTZI.
v. hitzontzi.
azpisarrera-199
HITZ-ORDU.
v. hitzordu.
azpisarrera-200
HITZ-HOTS.
v. hitzots.
azpisarrera-201
HITZ POTOLO.
"Palabras pedantes" Gketx Loiola.
azpisarrera-202
HITZ-POTRIKA.
"Babillard" T-L.
azpisarrera-203
HITZ-SASI.
Palabrería. Egon beharraren hitz-sasi azpian. SoEgHerr 7-11-1963, 1.
azpisarrera-204
HITZ SORBERRI.
Neologismo. v. HITZ BERRI (b). Erderatiko itzak, itz sorberriak eta beinolako itzak. AEusk 1919-20 (I) 54.
azpisarrera-205
HITZ-TATAL.
Balbuceo. Oraindik aurreneko itz-tatalak ezin esan dituenak, urrea zer dan, joiak zer diran badaki. ArrBearg 571 (ap. DRA).
azpisarrera-206
HITZ-TOTEL (G-goi-azp-to-bet).
Ref.: A (itz-totel); Iz To (iztotela); ZestErret (hitz totel). Tartamudo. v. HITZ-MOTEL.
azpisarrera-207
HITZ-TOTELKA. Tartamudeando.
v. HITZ-MOTELKA. Itztotelka benik, asmatu nun esaten. EG 1955, 19.
azpisarrera-208
HITZ XURI.
azpisarrerakoSense-208.1
a)
(H). Engaño halagador.
Eta hitz xuriez asko sinple llilluraturen. EZMan I 65.
Itz-xuriz asmo gaiztoak limurtuz. ZaitSof 127.