Tr. La forma casi general es jin;jen se documenta en Jauretche (115), Prot (70), HeH, Zalduby (RIEV 1909, 399) y Barbier (Leg 22), y jein sólo en TB (Mt 13, 4). En los textos salacencos y roncaleses se encuentra la forma xin . En DFrec hay 55 ejs., 45 de ellos septentrionales.
sense-1
1.
(L, BN, S; SP (g-), Urt V 412, VocS 144, VocBN (y-), Gèze 144, Dv, H (s.v. ieitea)),
jen (L; HtVocGr 436, Dv, H),
xin (Sal, R; Aq 48 (R), Dv(Sal, R)),
jein,
gin (BN-baig)
Ref.:
A (jin, jen, gin); EI 272; Lrq; Iz R 297 y 406; EAEL 26; Echaide Nav 320. v. etorri . Venir; acudir, llegarse (a una persona)."
Xin adi konatágo, ven más acá; xin dia óte? ¿habrá venido?"IzR 406.
Tr. General en los autores suletinos y bajo-navarros, así como en los textos salacencos y roncaleses; hay tbn. un ej. de un catecismo escrito por Duvoisin en el habla de Arcangues (BOEl 432). Desde finales del s. XIX su uso se extiende a la práctica totalidad de los autores septentrionales --es muy escaso, con todo, en un continuador de la tradición puramente labortana como Zerbitzari: sólo lo encontramos en Ipuinak 83--; antes lo usa tbn. Goyhetche (210), autor labortano permeable al léxico de otros dialectos.
Jin dadinik ['que acuda (a ella)'] eztu uzten hartu gabe grazian. E 101.
Neke etzaitzula jitia nigana. Ib. 205.
Barbera Bordelera baita, jina [d]enian zure mertxedia abisaturen dut.
CartEspBN
449.
Bere etsera jin da. MRos 14.1r.
Zoin jiten baitzen Españako errege iaunaren gortetik.Etchart 3.1r.
Iitera / hir' etx' irira. OPo 11.
Jin da bekhatorer miserikordia egitera. Bp I 36.
Jinkuaren erresoma jin artio. Mst III 49, 3.
Kemen xiten <si-> duzu ongi abrats abarizioso karen exenploa.
ZarSerm
166.
Zerütik jin ezpaleitze zokhorria. Egiat 232.
Artxerekin / jin izan bazina. Monho 34.
Ien zitzaizkon Piarresi bi drakhma biltzaileak. HeHMt 17, 23 (He hurbildu).
Jinkoa jin ahal baledi lürrialat. IpHil 128.
Jin zeraukonean [laguna]. ArbIgand 131.
Jin bidez joan behar izan zen gibelerat. HUAurp 207.
Anitx aldiz xiten zaitad pensamentiuara. Mdg 125.
Bagon batean, lehen jinean, sartu nahi da. BarbSup 20.
Jiten zeitzon bezala, burrustan emaiten zütian ele ahuer erri gozo egin-eraztekuak. Const 25.
Gaua jina dugula gainerat. JEBer 90.
Ene ohantzeaz pentsatzeko adina jina dut. LarzIru 138.
Egunak joan, egunak jin, Frantses heldu zen itsas bazterrerat. ArdoySFran 262.
Arreba edo menturaz aita bera jinen zauzkik ikustera. Etchebarne 27.
azpiadiera-1.1
Erakusteko haren jin aitzinian mündia ülhünpian zela.Bp II 17.
azpiadiera-1.2
Gandiagaren olerkia ez da izanen lehen-jinaren heinekoa, bertsulariek ez dute ulertuko, ez eta eskualdun argitu gehienek ere.Lf ELit 334.
azpiadiera-1.3
Llegar a, pasar a."
Hizkatzetik eskukara iin zaitezkiela [...] (O Po)"H(s.v. ieitea).
Berant debila nehor konseillu bilha, eskukara iinez gero etsaiekila. OPr 89.
azpiadiera-1.4
Descender (de), provenir. Zeren bietarik jiten baita [Espiritü Saintia]. Bp II 81.
Zeren hetarik jin baitira gizon güziak. CatLan 31.
azpiadiera-1.5
Ir."
Nahi duzu zurekin ien nadin?
"H(s.v. ieitea).
Ni ere nahi nüzü jin / Errumara zureki. Xarlem 1428.
Hola, jin, jin, jin heldu zirelarik. "Tandis qu'ils cheminaient ainsi, allant, allant toujours"
.BarbLeg 148.
Egun gogoa zeraut / zure alderat jin. XaEzinB 20.
azpiadiera-1.6
Llegar, alcanzar."
Belhaunetaraino yiten zautan ura
"H(s.v. ieitea).
Egun kontan xin zitzaikun elurra abantxu iriaraino. Mdg 127.
sense-2
2.(Con ablativo).Tener su origen (en), proceder (de), producirse (por). Pena oro jiten dira Ieinkoaren nahitik. E 239.
Heien adbisü handiena da [agotak] jiten direla Jieziren arrazatik.Etchart 8.1v.
Emendik jiten badira [agotak]. "Si de esta generación descienden"
.MRos 15a.1r.
Hantik jin da bekhatia. TtOnsa 154.
Zer gaitzak orano egite gaisto hoietarik jiten dira?Bp II 39.
Nuntik jiten beitira jeloskeriak. Mst III 58, 2 (SP heldu).
Zunbat gaitz ezta jiten pützü eta loskuetarik!IpDial 37s (It, Ur y Dv etorri
).
v. tbn. Arch Fab 209. CatS 34.
sense-3
3.
(H, s.v. ieitea). Suceder, ocurrir, acaecer. Mosen Bernat, iakin bahu gauza nola jinen zen. E 229.
Gaitzik jin badadi.MRos 10.1v.
Berze gaitz handiagorik jin eladin.Etchart 1.1r.
Deüs etzaizü nahi eztüzünik jinen. Mst III 49, 6.
Gero zer jin behar den aitzinetik ez ikhustia. Mst I 1, 4 (SP, Ch y Ol et(h)orkizun).
Gaiza güzietzaz, ez solamente jinetzaz, bena eztirenetzaz beldür. Egiat 250.
Gaiza kuek xin biar badei nai noke xakin antzina danik. Mdg 129.
Donado urosa're / oraino ez da jina. XaEzinB 98.
v. tbn. Elsb Fram X. Mattin 104.
sense-4
4.(Con -t(z)era).Llegar a. Kardinal debot hura jin zenian hilzera. TtArima 111.
Arreritürik hilzera jiten ezpada. Bp I 79.
Parroia hortako fidelak jin balite indiñe izatera. Mercy 17.
Ez eta sekreturik ezagutua izatera yeiten ez denik. TBMt 10, 26.
Apairia ürhentü gabe ardoa jin zen eskatzera. IpHil 147.
sense-5
5.Reducirse a, terminar en. Etsaiaren itxusmentiak oro ezdeüsetara jinen dütüzü. Mst III 48, 5.
azpiadiera-5.1
Resultar. Eta nola ere ahoz aho / berria jin beitzen handiago. ArchFab 135.
Ekhiaren bidez egin gatza hanitxez merkiago jiten dela. "Le sel [...] revient"
.IpDial 114 (It atera, Ur urten, Dv heldu).
sense-6
6.Producirse. Orobat diot hortzetan eta haginetan jiten den zikhiñaz. IpDial 37 (It y Dv sortu, Ur egin).
Min tuntik ez zitzaion jin. BarbSup 35.
Min bat jin betzaio zankho zolan. MdePr 37.
sense-7
7."
Marrubiak ieiten dira aldapa hortan, il naît du fraisier [...]"H.
Azia etzaut gaizki jiten. ArchFab 157.
Bethi ber lanthare küntia ereiten bada lür batian, geruago eta txarrago jinen da. IpDial 48s (It y Ur etorri
).
Gisa berean arbola hortan / jinen diren fruituak. Mattin 78.
sense-8
8."
Ieitea [...], venir au gré, se présenter, s'offrir comme il faut, s'adapter convenablement ou au contraire. Nahi bezala ien zaizko gauzak, les choses lui sont venues à souhait [...]. Gaizki ieiten den soina, une robe qui va mal"H.
10.(Part. en función de adj.)."
Iena, qui a fait sa croissance [...]. Haur iena
"H.
sense-11
11."
Xin (R), fermentar el pan"A.
sense-12
12.(Con participio más -z).Ir (haciendo, sucediendo algo). Geroztik letrak bakanduz jin ziren. LarzIru 128.
azpisarrera-1
EZ JINEAN EZ JOANEAN.
Ni al ir ni al volver. Herioaz orhitzen nizanian, eztut onik ez ianian ez edanian, ez loan, ez jinian ez ioanian. TtOnsa 44.
azpisarrera-2
JINA JOAN.
Gastando lo que se ingresa. Denbora haietako irabazten zian sos ederra, bena haren etxen ari ziren "jina juan". Const 42.
azpisarrera-3
JINARI ETA JOANARI.
"Jinari eta joanari erraiten du (BN-lab), se lo cuenta a todo el mundo" A.
azpisarrera-4
JIN BERRI.
Recién venido. Pariserik zirena jin berri orano. Etch 590.
Ene lau gizonak, guziz bi jin berriak. JEBer 87.
Barne huntan berean ginen, jin berriak, hiru eskualdun gazte hein bertsukoak. LarzIru 112.
v. tbn. Zub 86.
azpisarrera-5
JINEAN JIN.
Acercándose. Eta horra orduan berriz Frantziara itzulia bere lagunekin. Eta orai, jinean jin, horra orai nun Tolosan dauden.Etchebarne 114.
azpisarrera-6
JIN-EHI.
"(Fleur, plante) qui pousse aisément" Lrq.
azpisarrera-7
JIN-JOAN.
"Jin-joan bat (BN), un billete de ida y vuelta (en el ferrocarril)" A (s.v. jin-joanka ari).
azpisarrera-8
JIN-JOANKA.
"Jin-joanka ari (BN), ocuparse en ir y venir. Se dice también de una enfermedad que reaparece" A.
azpisarrera-9
JIN-JOANKO.
"Iinjoanko, a veces" A Apend.
azpisarrera-10
JIN-KONJIT.
Permiso de acudir. Beharrenik / emadazu dudana, / Margarita, / iin-konjita / gauan behin zugana. OPo 8.
JIN-ORDU(jenordu Dv A). "Temps d'arrivée. Jenordu du, il est temps qu'il vienne. Jenordua iragana du, le temps où il devait venir est passé" Dv.
azpisarrera-13
JITEKO.
Futuro. Gure denbora oro hirur gauzak egiten dute, igarenak, presentian denak eta jitekoak. TtOnsa 98.
azpisarrera-14
JITEN DEN(x- Sal, R ap. EI 205). (El) que viene, (el) próximo. Kapitulu haur luzezko izan da, jiten dena ezta hanbat luze izanen. TtOnsa 92.
Kontu konek eginen tu xiten den Amaberjina abuztuko egunian berrogei ta zazpi urte. ZMoso 45.
azpisarrera-15
ZER JIN ERE (H).
"En cas qu'il arrive quelque chose, quoiqu'il survienne" H. v. ZER GERTA ERE.