1.(Dv A). Invención, creación, producto de la imaginación; invención, cosa inventada (falsa). "Invention, imagination" Dv. Orra ba, olerkariarentzat bide ebakitzalle gaitzak, asmaketa berriak bururatu ta aien era berean azaltzeko. Inza( inJaukolBiozk VII
). Marx-ek be ba ekian eta azalera etorkion guzurra estaldu nairik, beste asmaketa batera jo eban Marx-ek. EguzkGizAuz 53.
Yainkoaren atsez, senaz, yakitez ta igurdiziz bete dut edozein lanerako, asmaketarako, urre, zillar eta kuperra lantzeko. 'Ad excogitandum'
.OlEx 31, 3s (BiblE arte-lanak asmatzeko
).
Bere buruko asmaketa ezpada, besteak ere an ikusko dute egia. NEtxAntz 39.
Ta nere gaur, nere atzo, ta nere emen gabe, ni ez naiz ezer, asmaketa farregarri ta itsa baizik. TxillLet 139.
Moralak adirazten digun ideal ori, nere gogo soillaren asmaketa utsa izatea. VillJaink 93s.
Nikorekin lenbiziko aldiz itzegin genduenean, gogoratuko aiz, nola esan ionan, norbaitek berriketan jardun zuala bioi buruz. --A, bai! Asmaketa polita. --Nola asmaketa? Gezurra al unan, ba, guzia?NEtxLBB 135.
[Liburuen egileak] asmaketarik asmaketa ibili gabe. MEIG IV 123.
azpiadiera-1.1
Invento. Oraingo asmaketa guziei izenak emateko diña izanen da [euskera]. OrLEItz 32.
Asmaketa berrieri eskerrak, gero-ta lan gaitz gutxiago dagizkite langilleek. AnabUsauri 102.
Agerian dago etzaiola atsegin arradioa Patxiri. Baña hunegatik ezleike burlarik egin beharko arradiozaleei, ez ta asmaketa hunen merituak ezetsi ere. OskKurl 127s.
Gaurko gizona mozkorturik eta lilluraturik bezala dago teknikak eta aurrerapenak ekarri dizkion asmaketa arrigarriekin. VillJaink 26s.
Ez ote dute behin ere jendearen ustez jakintsu zirenek asmaketa haundirik baztertu eta arbuiatu?MEIG I 239.
(AN-larr). Idea, ocurrencia. "Pensamiento, reflexión discursiva" Asp Leiz2. Gaiztoak asmaketa gaiztoak egin egiten ditu; onak gauza gaizto asko asmatu arren, egin gabe uzten ditu. Or Y 1933, 406. Ango baserritarrak --geienak beintzat-- agintarien asmaketa ori [aldran lan egin bear ori] begi txarrez dakuse. Eguzk GizAuz 133. Ezta asmaketa txarra. Nik orañarte irakurri ditudan nobeletan, eztet orrelako maite-kartarik ikusi. NEtx Nola 29. Euskalerri gaxoa, aren asmaketa txarren mende gorrian bizi da. NEtx Antz 11. Beren lurrak iñaurkiñez ondu-bearrik ez izateko, oso asmaketa jasoa dute. Basoari su eman, eta bapo! Ib. 135. Ola azitzen eta ugaltzen danik ez dugu arkitzen gorputzaren zantzuekin eta animaren asmaketarekin baizik. "Rebus intellegibiliter excogitatis". Or Aitork 409. Kant-en asmaketak gogoratu bearrekoak ziran. Vill Jaink 92. Pentsa daiteke, bestalde echizaduco, echizadua-ren ordari, gehiegizko asmaketa dela. MEIG V 74.
sense-2
2.
(Dv→A). Adivinanza, acertijo."Devinette"Dv.
Ez dakit nola esan ere. Beñere baño gaizkiago arkitzen naiz, eta beñere baño obetoago. --Asmaketa ori somatzeko Santa Ritari deitu bearko diogu; nik beintzat ez diot tajurik ematen. AlzRam 66.
Ezin ixango dot neure erestuna jaso, nekegarriz igarteko ezarri dausten asmaketa bateri eratara erantzun eztagijoadan artian. Otx 152.
4.(Uso adv.).Inventando.v. infra ASMAKETAN. Beste alde batera artu bear yunat ipernu ori. Etxunat asmaketa yardun bearrik, neronek ikusi dutana adierazten. OrQA 73.
azpisarrera-1
ASMAKETAN.
a) Inventando, imaginando; pensando. "Cogitare [...] asmaketan haritzea" Urt V 284. Amandrea bere alabaren sasi-ezkontza ura nola zuzenduko asmaketan ari zan bere artean. NEtxLBB 54.
Norbaitek esan omen-zikan, gure irudimena motz gelditzen zala asmaketan; egia, alegia, askoz aberatsagoa omen dek. Ib. 12.
Hagitz askatua izan zen ere Sarako Harizmendi, baina ez hura bezain barkakizun, itzultzen ari zelakoan asmaketan jardun baitzuen gehienbat. MEIG V 59.
Hobe da beti mundu zabalean ontzat hartuak dauden hitzez eta izenez baliatzea nor bere burutik asmaketan abiatzea baio. MEIG VI 153.
Gu, izan ere, ez gara asmaketan ari urteak nola emango, ez baikaude, Peneloperen pare, senar herratuaren espero etsian. MEIG VII 28.
(Con compl. directo). Itzalgaizka zerbait asmaketan diardun norbait lasterka doanean, nerauk ere laisterka ibilli bearra dut, nire burua begiratzeko. Zait Sof 74. Eladeko giro dardaragarri ta eraginean, biziaren aldarte-aldaketak asmaketan iarri zan. Zait Plat 29. b) "(AN, G-bet), jugando a acertijos" A.