Etim. Para su probable relación con la familia romance de eclipse y eclipsar o, más exactamente, con la de cris y crisar , v. BAP 1962, 95.
sense-1
(L ap. A; SP, Urt V 40, Lar, H),
kerizatu (AN, L ap. A),
gereizatu (H),
geritzatu. Cubrir(se), resguardar(se) del sol o de las inclemencias del tiempo; proteger(se)."Mettre à l'abri"SP.
"Asombrar, hacer sombra"Lar.
"Abriter; fig.: protéger"Dv.
Tr. Documentado desde comienzos del s. XVII. En DFrec hay 5 ejs.
Zeure saihets sakratuan gerizatua bethi eduki nazazu. Harb 96.
Geriza etzatzu zeure / erredola handiaz. EZEliç 302.
Zure itzalean gerizatu izanen dire justuak. Gç 44.
Gerizatuko dut etsaiaren kolpetarik. Ch III 4, 1 (SP y Mst begiratu).
Mariak gerizatuz, etzare deusen beldur izanen. Dh 269.
Egon behar du toki gerizatuan. DvDial 77 (It aizeak jotzen ez duen tokian, Ur axe ezkutu, Ip atxolbian).
Gerizaturen zaituztegu. DvMt 28, 14 (He gerizatuko).
Dakarkiokeen ondorio hitsetik du gerizatzen. JEBur 200.
Eguzki sutsu onetarik gerizatzeko beste itzalperik ezpadu. AArdi 74n.
Makila saheska emanik, bere buruaren gerizatzen. BarbSup 180.
Bere gorde-pirrillarekin gerizatua. OrRIEV 1929, 8 (Ldi ib. 209 y Anab RIEV 1928, 610 estali).
Ire pagodi itzalean gerizaturik. Zub 102.
Eskubideak [...] gerizatu dagikiez agintariak. EguzkGizAuz 165.
Beren hegalez kutxa estaltzen zuten, gerizatzeko bezala. ZerbIxtS 40.
Berotik gerizatu ditezen. IbiñVirgil 108.
Bas'ihiziak gerizatzeko badute lege bipilik. XaOdol 173.
[Arditegia] haizetik ere gerizatu behar nolazbait. LarreArtzainE 34.
Latina urruti gelditu zen, haren itzalak eta beste hizkuntza klasikoarenak artean gerizatzen bagaitu ere. MEIG VII 180.
v. tbn. Hm 174. SP Phil 122. He Phil 125. Monho 36. Zby RIEV 1909, 397. Arb Igand 74. Ox 31. AIr RIEV 1928, 605. Ldi BB 102. Lf ELit 120.
azpiadiera-1.1
(Añ, Lecl, Dv, H),
kerizatu (Añ),
keritzatu (HtVocGr 350, Lar),
geriztu (AN-larr ap. AspANaf). Esconder(se), ocultar(se); disimular."Déguiser, cacher"Lecl.
"
Ez niri deusere geriza (Lg), ne me dissimulez rien"Dv.
"
Aitatxi zenari jana gerizten genion
"AspANaf.
"
Geriztu zaite
"Ib. Iainko beloz gerizatua. EZMan II 79.
Gerizatzen darokuzu [Zuk iguzkia] / har dezagun pausua. EZNoel 138.
Xahuki, klarki eta deus gerizatu gabe. EZEliç 138.
Zeren gerizatzen zaren sakramenduaren azpian. "Abscondis"
.SPImit IV 11, 2 (Ch gerizatzen; Mst gordatzen, Ol estaltzen).
Jainko Jauna haragiaz / ziagok gerizaturik, / Majestatea ziagok / han berean estalirik. Gç 64 (v. tbn. 77).
Bertutearen kaparen azpian [...] gerizatua. HeGudu 36.
Ezin gerizatuz gehiago bere errabia. Lg II 221.
Bainan egun Jaunaren begitarik / ez daite nihor geriza. Monho 118.
Jakintasun deusere gerizatzen etzaiona. Dh 175.
Gorphutz ahularen azpian gerizatua. JnnSBi 40.
v. tbn. Mih 124. Brtc 149. Dv Lab 173.
azpiadiera-1.2
Ensombrecer(se), oscurecer(se). Beren ikuskera labur gereizatuakin. LarSAgust 12.
Oh gau illun, azpiratu ta keizaturik euki dozuna nire arima geixua!JJMgEgunoro 120.
Zuk detsazun maittetasun garbi eta zintzua [...] ez da auzuetako Prinzipe jasuenak be ezingo leukiala kerizatu. EtxbaIbilt 477.
azpiadiera-1.3
Proteger de. Kapotiak gerizatzen ditu / aizia ta ebiya. TxB II 265.
azpiadiera-1.4
"Desaparecer (G-nav). Aizea gerizatu da
"AApend.
azpisarrera-1
EZIN GERIZATUZKO.
"Ezin-gerizatuzko tokian phesiak atzeman gaitu, l'averse nous a surpris dans un endroit où nous ne pouvions nous abriter. Hori da huts bat ezin-gerizatuzkoa, c'est là une faute qu'on ne peut dissimuler" Dv.
azpisarrera-2
GERIZATURIK.
En secreto, a escondidas. Davitek eta Chusaik elkhar aditzen zuten gerizaturik. Lg I 315.