Tr. Documentado en todas las épocas y dialectos, aunque se encuentra sobre todo en la tradición septentrional (en suletino únicamente en Inchauspe). Al Sur se documenta desde el Cantar de los Cántabros y su uso aumenta en el s. XX. La forma mejor documentada al Norte es mul(t)zo; hay mul(t)zu en Axular, Pouvreau, Haraneder, TB (en los dos últimos junto al más frec. mul(t)zo ), Hiribarren, Joannateguy, Zalduby y Prop (en éste junto a multzo y multxo ); mol(t)zo en Oihenart, Duhalde (166), Inchauspe, Duvoisin (junto a un ej. de mulso, y varios de multzo ), StPierre (20) y Lafitte; multso en Larzabal (junto a multzo ). Al Sur, la forma mejor documentada y la más antigua es mol(t)so;moltzo y multzo se encuentran en algunos autores del s. XX; multso en Brunet y Lasa. Entre los navarros, Lizarraga de Elcano emplea multsu, Echenique multzu , F. Irigaray (149) e Iraizoz (éste junto a multzu ) multzo . La forma con palatal se encuentra sobre todo en autores septentrionales a partir de mediados del s. XIX, de los cuales la mayoría emplea tbn. la forma no palatalizada: así en Duvoisin, Joannateguy, M. Elissamburu, J. Etchepare, Barbier, Oxobi, Lafitte y Arradoy. Al Sur se documenta en Larramendi, Mendiburu y J. Mokoroa. En DFrec hay 87 ejs., meridionales, de multzo (prácticamente todos ellos en la acepción 'conjunto'), 15, septentrionales, de multxo, 4 de moltzo y sendos de moltso y moltxo .
Onom.: Petri molso. (1366) Arzam 344.
sense-1
1.
(V-arr, B; Urt I 87, Dv, H; -lz-HtVocGr 327, VocBN),
multzu (AN, L, Sal; Dv, H; -lz-SP, HtVocGr 430),
moltso (V-ple-gip; -ls-Lar, Izt 75r),
moltsu (-ls-Lar),
multso (BN-mix-arb-baig; -ls-Izt 75r),
moltzo (G-azp, AN, BN; Dv, H)
Ref.:
A(
molso, moltso, moltzo, multzu
);
EtxbaEib(
moltsua
);
IzetaBHizt(
multzu
);
ElexpBerg(
moltso
);
GteErd 223, 257;
X. KintanaIker 10, 157
. Montón, conjunto; gran cantidad (de cosas).
"Agregado, conjunto de cosas"Lar.
"Bocina, constelación, zeruko izar molso bat
"Ib."Signo del cielo y zodiaco, izardia, izarpilla, izarmolsua
"Ib."Tas"Dv.
"Amas, tas, monceau"H.
"Montón desordenado, caos. Salgei guztiak, moltso baten jarri dittu
"EtxbaEib.
"
Multzu ederra bildu dugu
"IzetaBHizt.
"
Bi multzotan paratu zuen (B), [...] moltzo bitan ifini oan (G-azp)"GteErd 223.
Cf. VocNav s.v. mulso y molso. v. 1 mulko (2). Tr. Usado en textos septentrionales y navarros desde Leiçarraga; en autores occidentales, hasta el s. XX, sólo aparece en esta acepción en Cardaberaz, Brunet, Arrese Beitia y Azkue, aunque su uso se extiende en dicho siglo.
Konberti erazi dukeenak bekhatore bat bere bideko errebelamendutik [...] bekhatu mulzoa estaliren dukeela. LçIac 5, 20 (He bekhatuzko multzo, Ol ogen-moltzo
).
Belhar gaixto zamak, multzuak, eskumenak edo eskutarak elkharrekin erratzeko biltzea. Ax 591s (V 380).
Ikus nezan orratz-ohoina azotaturik, urre-molzoarena alkateturik. "Trésor"
.OPr 275.
O Iauna, zein handi, zein larri den zure beldur direnentzat gorde dadukazun eztitasunen mulzua!SPImit III 10, 1.
Ikhatz gorizko mulzo bat. HePhil 441.
Dire nekez bilduak / urre ta zilar multzoak. Monho 138.
Bi fable multzo. Gy VI.
Urthe multzua ez da eskolan egoten, / urririk ibiltzeko erien ikusten. HbEsk 206 (v. tbn. urthe multzu en Jnn SBi 94, urte-moltzo en Ostolaiz 17).
Uste izan dute, edo sua, edo haizea, edo aire-arima, edo izarren moltzoa, edo ur handia, edo iguzkia eta ilhargia zirela munduari hotsematen dioten jainkoak. DvSap 13, 2 (Azkue cita este ej. en su diccionario, y traduce, según gyrum stellarum del texto de la Vulgata, "giro de las estrellas"; su sdo. parece ser sin embargo, apartándose del original, 'conjunto de las estrellas'; v. IZAR-MULTZO).
Zuharrak ikhusten ditut asko lekhutan, nahiz hemen ez diren moltzo handika. DvLab 318s.
Lili molzo bat. IpHil 206.
Bere otoitz, mezak eta oro emanik, lan puska bat egina zuen, ardurenetik letra multzo bat. HUAurp 123.
Odei moltso lodiak, baltzak geienak. AgKr 153.
Esakun zorrotz, argi ta gogoangarriak. 25 laurleko, saillik edo moltsorik ederrenari. EEs 1914, 100.
Sasi-moltso andi baten onduan. KkAb I 65.
Diru-moltso politaren jabe ixango zarie. KkAb II 132.
Zelulak elgarri multzotik multzora bertze hari batzuez lotuak [dira]. JEMed 20 (v. tbn. Ber 59).
[Hezurrek] hortxe zetzaten nahas-mahas multzo batean. MdePr 112.
Sabela liliz estaldutako gari-moltzoa iduri. OlCant 7, 3 (Ker gari moltzoa; Dv ogi-murru, Echn ogi pila, BiblE garipilo
).
Bide-ondoko karraskilla edo txoriegur moltzo baten inguru. ErkiagBatB 40.
Auntzak, Burtzaiñaren moltsoko izarrak azaltzen ziranean (iraillaren azkeneruntz), [...]. IbiñVirgil 81n (cf. izar-moltso 81).
Multsoaren ale guztiak / bata bestearen ondoren / etenik, bereizturik. LasaPoem 65.
Berak sortzen ditu konstelazio / eta zeruko izar-multzo guztiak. BiblEIob 9, 9.
Etxe moltzo txiki bat.Gerrika 216.
Urruñako karrikaren etxe multzoa. LarreArtzainE 242.
Morfema baten zentzua ere multzo bat dela, baina ezaugarri-multzoa oraingoan, bereizgarri-multzoa izan beharrean. MIH 198.
Kontsonante multzoak. Ib. 111.
Zaharrak berri bihurtu dituen aldakuntzen multzoa. MEIG VII 36.
Lerro zuzenen moltso barreiatuei. "Al haz disperso de las rectas"
.MEIG IX 125 (en colab. con NEtx).
v. tbn. Urt Ex 15, 8. Iraultza 128. Ox 29. Osk Kurl 176. Moltso: NEtx Nola 15. Ibiñ Virgil 109. BasoM 136. Moltsu: And AUzta 103. Moltzo: Dh 166. Echta Jos 339. EEs 1919, 111. JMB ELG 29. Vill Jaink 25.
azpiadiera-1.1
(L, BN; Dv, H),
multzu (AN-ulz, B, L, Sal; HtVocGr 435 (
-lz-
), Dv),
moltzo (V-arr; Dv),
moltso (V, BN; Lar(+-ls-
)),
multsu (BN-baig-lab)
Ref.:
A(
moltso, multzo, multzu
);
AtSac 51;
IzUlz(
ardi-multzú
);
GteErd 36, 109;
ElexpBerg(
moltso
);
X. KintanaIker 10, 157
. (Ref. a seres animados)."Troupe"HtVocGr,
Dv.
"Aquadrillar [...] molsoak bildu
"Lar.
"Pelotón de soldados, soldadudia, moltsoa
"Ib."
Gizon moltzo bat, une troupe d'hommes. Moltzoan bat ezin berez nezakeen, dans le nombre, je ne pouvais en distinguer un. Harri moltzo baten gainera erori da, [...]"Dv.
"Tropel, rebaño"A.
"
Ardi-multzú bet, un rebaño de ovejas"IzUlz 414.
"
Bakarka eta multzo ttipitan joan ziren (BN-lab)"GteErd 36.
Sinhets baitzezan Iuduetarik eta Grekoetarik mulzo handiak. LçAct 14, 1 (He multzo; TB, HeH oste, Dv aralde
).
Zenbait abarrots handi eta mulzutikako aditzen duzunean, uste izan zazu aditzen ditutzula yende ozte edo tropela muthiritu batek orduan egin izan zituen deihadar izigarriak. HeGudu 136.
Eman zion gerla-gizon multzo baten aitzindaritasuna. Lg II 280.
Ardi ta axuri multsu bat otso gaistoen saldo andi baten erdian. (144). LE-Ir(v. tbn. (182), s.v. biribilkatu
).
Alexandre bortxatua izan zen ilkitzea mulzutik kanporat. TBAct 19, 33 (BiblE jendartetik
).
Sinhesten zutenen mulzoa. Ib. 4,32.
Mutill on multzo bat. Gy 153.
Debru mulso batek. DvLEd 192 (238 multzo; Lab 91 moltzo
).
Orduan yende multzu aundi batek ere edatu zituen bere arropak bidean. EchnMt 21, 8 (Samper jendeketa
).
Bere diszipuluetako multso andi bat. BrunetLc 6, 17 (TB mulzo
).
Gizon gaixto famatu heiek anhitz multzo edo bilkhuretan separatuak ziren. ElsbFram 121.
Mundu bat han zen: herri guzia multzora bildua. HUZez 131.
Bazter garbitzerat, multzo bat herrian goizetik barraiatzen dire. Prop 1902, 172 (184 multxo; 1906, 19 multzu
).
Bainan, bakarka eta multzo ttipitan daudenak bazterrerat utziz, erran dezakegu Ameriketako leihorrak deramala arrotzerat doan Eskualdun keta guzia. JEBur 206.
Makal ta indartsu, iaio ta itxusi danak pilla ta moltso batean. AgG 333 (v. tbn. 154).
Multzoaren artetik agertzen da mutiko alimale bat. Zub 106.
Uso-samalda [...] nora dijoan eta multso txikia ala aundia dan. AnabUsauri 136.
[Kurrilluak] egaz egin eben moltso baten. Otx 156.
Israeldarrak multzo edo sail aunditan bildurik. IrYKBiz 33n (117 ikasle-multzu
).
Gizon mozkorren multzoak. MdePo 80.
[Platonen komunisgoa] buruzagi argitu moltzo batentzat egina da. Lf(
inZaitPlat XVIII
).
Ardi multso bat. LarzIru 90.
Gutxitan alkartutzen dirade / olako euskaldun-moltsoak.Auspoa 77-78, 285.
Bi multzo haunditan erdizkatuak ginen ateraldi horietako.LarreArtzainE 124.
Protestante giroko Biblia kutsuan haziak eta heziak izan ziren multzoentzat ari [zen]. MEIG IV 83.
v. tbn. Hb Egia 3. Dv LEd 238. Laph 76. Jnn SBi 58. Elsb Fram 77. Lap 248 (V 112). Lh Yol 6. FIr 149. Barb Leg 67. TP Kattalin 193. Or Eus 359. Txill Let 133. Zait Plat 122. Ardoy SFran 317. Multzu: Echn Cant 1, 7. Jnn SBi 101. Moltzo: Dv Lab 91. StPierre 20. Vill Jaink 26. Moltso: Ayesta 65.
azpiadiera-1.2
(H) . (Hablando de materias u objetos incontables).Masa, bulto.v. 1 mulko (6). Sufre idorraz iratxaki mulzoak / musketak egotzi ohi tuen bezalakoak. EZMan I 76.
O zeiñ zuria agertzen ziñan [...] / edur moltsua mendi gañean / itxirik baltzizkatua. ABAmaE 59.
Ze ke moltsoak igoko daben egun argitan!Ib. 439 (v. tbn. ke moltso Kk Ab I 103).
Miazketan dituez / lige moltsoak. A(
inAzcPB 106
).
Urriñetik begiratu ezkero, enparantzako billereak moltso zabal bat zirudian. AgKr 57.
Bat-batez, gain bêra, maldan, / moltso zuri bat... Elur ez al dan, / loreak ote...LdiBB 110.
Arako moltzo antzeko bat aurkitu eban bidean. [...] Izan be, koipea, koipea dok!BilbaoIpuiB 127.
Jausi zan eleiz-goitik su-moltzo ikaragarri bat. Ib. 219 (218 suzko moltzo andi bat
).
[Arpegiko] loi moltzo geiena arindu ebanean. ErkiagBatB 45.
Laplaceren "nebulosa" delako ori [...] Laiño-multzo batetik, berez eta iñor tarteko jarri gabe, atera ditezkela mundu auek, landareak, abereak [...]. VillJaink 36.
Lehorrari "lur" eman zion izen eta ur-multzoari "itsaso". BiblEGen 1, 10 (Dv, Ol, Bibl ur bildu
).
azpiadiera-1.2.1
Montón o conjunto enmarañado.
cf. infra(2). Olio santua ta mullo molso batzuek artu, ta argi batekin orazio deboziozko bat esango dizu. CbEg III 338.
Ene, bixar moltsua / erre yaka atsuari!LauxAB 64.
sense-2
2.moltso (V; -ls-Lar, Añ),
moltzo (V-gip),
multsu (B)
Ref.:
A(
moltso
);
UrkiaEEs 1930, 10;
IzArOñ(
moltzo
);
IzetaBHizt(
multsu
);
ElexpBerg(
moltso
)
. "Pegujón de lana o pelos, molsoa
"Lar,
Añ.
"Estropajo, toda clase de revoltijo"A.
"
Moltzo, platerak garbitzeko espartzaz egindako moltzoa"UrkiaEEs 1930, 10.
"
Multsuekin garbi zazu
"IzetaBHizt.
"
Moltsuakin sukalde guztia pasau neban
"ElexpBerg.
v. ilemultzo. Tr. Documentado en autores vizcaínos. La única forma documentada es mol(t)so.
Xagi banadi itxiko deustat moltsuarekin aoa. Acto 144.
--Zelan batiatu leitez moltso baten irudian urten daruenak?CrIc 129.
Amulu edo kirru goruban biribilduba ijezten edo iruten [dabee] moltsoti ari meia egiteko.MgPAb 126.
Lanbasa: oial zar zatiakaz egindako moltsoa, egur baten buruan ultzez josita. AgKr 78n.
Labeoia garbitzeko ipizkia (isatsa edo moltsoa). AgG 15.
Atzean pozua ta aurrean moltsoa. "
Detrás pozo y delante estropajo"
.(V-m)AEY III 387.
Ipiskixa da labeko brasak bazterrera ekartzeko aga baten puntan lotuta jartzen dan erropa zarrezko moltsua. AndAUzta 136n.
sense-3
3.moltso (-ls-Lar(
H
)). "(Es un) ablanda higos, molso bat da, gelbera bat da
"Lar.
v. 1 muilo (9).
sense-4
4."Mucho, mucha, asko, aski, multsu
"Lar.
sense-5
5.moltso. "Cerco, asedio"A(que cita el Cantar de los Cántabros).
Itxasotati / eta leorrez / imini deutso <deusco> / molsoa. Cantabr 3.
Bat eta bestetan / gau ta egunez / atseden-bage / moltsoa. "En vana porfía, / al asedio están"
.ArriagaLekob 23.
Moltsoari ekingo jotsoek. "Persistirán en el asedio"
.Ib. 30.
8.moltso . (Uso adj.)."(Andre) potolo, kankailu, zurrun edo gorpuzkeraz jausia"(V-ple). X. KintanaIker 10 (1997) 157.
"
Horra hor, andra moltso hori
"Ib. 157.
azpisarrera-1
MULTXO (BN; Dv, H; mulxoVocBN, moltxoAN, BN; Dv, H, molxoHeHVoc 479 (
A
), multxuL-ain, mulxuB)
Ref.:
A(
mulxo, molso, multxu, moltxo
);
SatrVocP(
multxo
)
. (Formas con palat., que en la mayoría de los ejs. no parece ser expresiva)."Petit groupe"VocBN.
"Petite troupe; petit tas"Dv.
"1.º un grupo pequeño; 2.º montoncito"A.
Dakiten piska arekin, hitz moltxo, eskumen baten diña eztan arekin. LarCarta a Mb 279.
Garagar-gari sortak, balak edo moltxoak. MbOtGai II 26s.
Egin izan zituen liburu txiki moltxo bat eskaraz. DvLEd VI.
Oilo moltxo handiak, txarki bazkatua delarik, ez du hainbertze probetxu ekharriko nola moltxo ttipi ongi hazia denak. DvLab 288.
Pagano multxo bat. Prop 1876-77, 63.
Ihiztarien besta / Zen paregabia, / Multxua zirelakotz / Beti komedia. LuzKant 63.
Haur multxo bat. ElzbPAd 16 (v. tbn. haur multxu en Jnn SBi 75).
Sos multxo bat bildu. Zub 26.
Gelditzen da oraino [eskualdun] hotarik multxo bat Donostian. JEBer 86.
Zelula multxo batzu. JEMed 26.
Dendari gazte moltxo bat. LfMurtuts 107.
Portugalean ere moldatzeko Jesuiten lehen multxoa. ArdoySFran 149.
Bi erakasle zauzkan multxo bakotxak arduradun edo zaintzale. LarreArtzainE 124.
v. tbn. Elsb Fram 174. Barb Sup 33. Ox 44. JEtchep 52. Multxu: Larre ArtzainE 279.
azpisarrerakoSense-1.1
"
Multxu (B), estropajo"A.
azpisarrera-2
MULTZOAN (B; moltsoanLar, multzuenB). En grupo, juntos; a montones, en gran cantidad.
"Pancada, contrato de vender por junto, moltsoan saltzeko balindea
"Lar.
"
Denak multzuen torri gara
"IzetaBHizt.
"
Ardi batzuk multzoan dira (B)"GteErd 257.
v. multzoka. Moltzoan jaikirik guziak, eraman zuten Pilatorengana. DvLc 23, 1 (Or denak batean
).
Podoreduna lehen handi behar zuan; / orai ttiki ta txarrak nausi tuk multzuan. ZbyRIEV 1909, 230.
Multzoan hala hulakoak izanik ere, banazka, hobeak oro. HUAurp 109.
Apezak ken bitza eskolemailegotik, dela multzoan, dela bakarka. JEBur 57.
Etxeko alhorrerat multzoan zoazin. Ib. 209.
Niri gogoetak multzoan ethorri!Ox 172.
Yausi ziran bata bestien ganera, danak moltsuan. KkAb II 166.
Multzoan yarririk zagokidate. ZaitSof 57.
Gaitzak moltsoan datozkigu. Ib. 154.
Inguratu egin du moltzoan (saillean) Melieuko erri osoak. ZaitSof II 67.
[Sare] oneik zulo txikikoak dira, ta arraiña moltsoan atrapaten dabe. EtxabuKontu 117.
Bil bitez multzoan zeru azpiko urak eta ager bedi lehorra. BiblEGen 1, 9 (Dv batera
).
v. tbn. Laph 206.
azpisarrerakoSense-2.1
Gure ardiak oraino multzo multzoan dituk. LarzIru 88.
azpisarrerakoSense-2.2
(Forma con palat. expresiva).Cf. MULTXO. Zatozte haurrak, egin dezagun orok multxoan arratseko otoitza. HUZez 148.
[Umekondo guziak] an dagozkio multxoan. Mok 17.
Multxoan, Bidarraiko auzo bat egiten dute [laborari-etxe pollitek]. JEBer 9.
Ez ditazke ager bakarka; moltxoan eta betantsu eldu dira. LfEgan 1955 (5-6), 9.
Etzen sekulan lagunekin ateratzen, moltxoan. JEtchep 113.
azpisarrera-3
MULTZODUN. "Cirrigeri germani, [...] alaman ille floka dúnak, alaman ille multzo dúnak, [...] buket dúnak
"Urt V 153.
azpisarrera-4
MULTZOKO Multzoko bat-lez ez zaitut nik maite. "No te quiero yo a montón"
.BerronKijote 130.
azpisarrera-5
MULTZO-TEORIA. "Hitz jator bat erabiliko dut, berriz, multzo (eta multzo-teoria), gaztelaniaz conjunto eta frantsesez ensemble deitzen dutena izendatzeko"MIH 192.
Multzo-teoria ukitu baizik ez duenak ere, badaki ederki nola teoria horren eskemak ia zernahitarako balio duen. MIH 197 (v. tbn. 196).
azpisarrera-6
MULTZOZKO. "Acervalis, [...] bildumázkoa, multzózkoa, tropelákoa
"Urt I 97.