Etim. De bela(r) + -gile; v. FHV 338. Significa, pues, literalmente 'hacedor de hierbas': cf. cast. ant. yervera, etc.
sense-1
(R; ArchVocGr; -lh-S; SP, Lecl, Dv(S), H),
belaile (-lh-BN)
Ref.:
A(belhagile, belhaile);
Lrq(belhagile);
IzR 286;
EAEL 40
. Brujo, hechicero."
Belhagillea. Sorcière. Sorgina
"SP.
"Sorgina, belagil[e]a, le sorcier, le magicien"ArchVocGr.
"
Belhagilea, sorcier. v. sorgina
"H.
"
Belagíle, bruja"IzR 286.
"
Belagillen-solasa. Charlas de hechiceros (Caro Etnología 499)"Garate Cont BAP 1957, 46.
Cf. Vin RIEV 1919, 204: "Belhagile, 'faiseur d'herbes', c'est-à-dire, le sorcier, qui fait les philtres avec des herbes (belhar)". v. belagin. Majizien belhagile, enkantazale, azti, estekazale, eta hetara hersatzen direnak, dakielarik deebriareki pakto egiten diela. FPrS 25.
Elizatik berheziak süperstiziosak, azti eta belhagiliak. Bp I 86.
Belhagiliak zer jente dira, eta nola huts egiten die lehen maniaren kontre?Ib. 87.
Belhagiliak errege harek zütian deslürratü. Egiat 171.
Düdan zagoelarik belhagilia arnegüz zereitzoan hitzemana berritü ta gaiza hen artetik ürrhünago etzela joanen, ordian sorgiñak galtho egin zereioan hea mintzatü nahi etzükianez etsai hil baten arimari. Ib. 172.
Nur nahi den, aizinara, gertha ahal daite, gaiza hoien ororen jakintsü eta jakile, azti eta belhagile. ChahoAztiB 14.
Oilarrak [sic] gai berantian kantatzen ari bada, belagileak dxiten ditüzü. (S). AEY I 108. Emazte begi-gorria, belhagile. "Mujer de ojos ribeteados (es) bruja" (S). A EY III 126. Herikúa herín ez belhagíle. "Nul n'est prophète dans son pays"
.LrqLarrajaRIEV 1931, 23.
Europar sinhesmenagatik bizia eman duten Euskaldun sorgin, azti eta belhagileen orhoitzapenetan. MdePo 101.
azpisarrera-1
BELAGILE-ORRATZ.
"(S), aiguille, insecte" H.
azpisarrera-2
BELAGILE-ZERRAILU.
"Belhagile zerrallü (S), armature de branchages et de pierres qui entoure le four à chaux" Lh.