Tr. Documentado al Sur desde Lazarraga (zorigatxean ) y al Norte desde Axular; es más frecuente entre los septentrionales, aunque su uso en la tradición meridional crece en el s. XX. En textos vizcaínos se encuentra la forma zorigatx , excepto en KIkV (42), Erkiaga (zorigaitzez ) y Gandiaga (Elorri 113). F. Bilbao emplea zorigaitz (IpuiB 208) y zorigatx (Ib. 124). Hay zorikaitz solamente en un ej. labortano del s. XIX. En DFrec hay 24 ejs. de zorigaitz, la mitad septentrionales.
sense-1
1.
(G, AN, L, BN; SP, HtVocGr, Lar, Añ(G), ArchVocGr, VocBN, Dv, H),
zorigatx (V, L; Añ(V), Izt 36r, H(V), ZamVoc),
zorikaitz (Lar),
zorgaitz (VocS 137)
Ref.:
A;
IzArOñ(
sórigaitz
);
EtxbaEib;
GteErd 189
. (Sust.).Desgracia, desdicha, infortunio.
"Malheur"SP.
"Mauvaise fortune"HtVocGr 364.
"Malheur"Ib. 382.
"Desastre","desdicha","desventura"Lar,
Añ.
"Calamidad","desgracia","infelicidad","infortunio"Añ.
v. zorigaizto, zoritxar. Zori onezko egunetan orhoitu behar da zori gaitzaz. SPPhil 497.
Bere eskuetan tik beraz / zori gaitza, zori ona. Gç 153.
Nor da [...] heldu zaizkigun zorigaitz guziei itzur ahal dakiketena?Ch III 45, 3.
Bigarren zorigaitza goan da; eta horra hirurgarrena non heldu den. HeApoc 11, 14 (Lç maledizkione, Dv ondiko
).
Zenbat zorigaitz eta sarraski etzituen eragin. Lg I 362.
Ez dezazula behinere onets izan dezadan zure galtzeko zorigaitza. Mih 117.
Gure zorihun edo zori-gaitz sekülakua. CatLan 58.
Zorigaitz berean ez erortzeko. Brtc 122.
Zorigatx onen aldean, ze beste gatxek bildurtu bear gaitu?AñLoraS 28.
Bekatu mortala egiteko zorigaitz andia gertatzen danean. Gco II 12.
Nere zorigaitza saminki deithoraturik. Dh 139.
Zori gaitzean diren guzien ihes lekhua. MarIl 95.
Baña zorigaitz geiagorako, gai askotan bat etzetozen. Lard 537.
Ai nere zorigaitza!DvLEd 42.
Zorigaitz batek khentzen diotzate axkideak. HbEgia 92.
Ez da nihon ene zorigaitzaren parekorik. Laph 209.
Nere ama hiltzen ikhusi dut iaz; / zorikaitzak gabetu nau aitaz. E. Guibert(
inBertsoZB 238
).
Uri gaixoren gañera amilka / zorigaitz denak botatzen. Otag(
inFrantzesB II 129
).
Zorigaiztoan sortu egin zan gerrea, / zorigatx guztietan bardiñik bagea. ABAmaE 291.
Gizonaren zorigaitzaren eta desmasiaren erdian. Lap 144 (V 65).
O, madama, dio aphezküpiak, zer zorigaitza!IpHil 74.
Izan zut zorigaitza zure ofensatzeko. CatJauf 17.
Bekian bera zana bere zorigatx guztien errua eukana. EchtaJos 50.
Zorigaitzaren zartadeak noraño baztertu zuan?AgG 320.
Zorigaitz! Kanboraino hiria da jina! Ox 185.
Nire bekokian oinbeste zorigaitz artzeko. OrMi 144.
Euzkadiren zorigatxak. Enb 48.
Nik nere semeari zorigaitza ekarri diot. AlzRam 60.
Besten zorigaitzak ikustean, gure pekatuak gogora ekarri ditzagun. IrYKBiz 287.
Ari eskatu zion alargunak zorigaitzean laguntza. TAgUzt 20.
Beha nere zorigaitza bezalakorik baden. Iratz 63.
Zorigaitz iturri izandako gaztelu aren arrastorik ez gelditzea. EtxdeAlosT 106.
Gaur direla hirur urte zorigaitz haundiak jo zuen. MdePr 96.
Magallanes il zuten, / ura zorigaitza!Basarri 44.
Badakit hau zorigaitz handia dala liburuarentzat. OskKurl 135.
Errazu zorigaitza eta ez malurra. Egunaria 1962, 5 (ap. DRA
).
Arinduta daukala uste izan dau bere zorigatxa. ErkiagBatB 194.
Baiñan ona nastuaz okerra egiten badu benetan da zorigaitz. LabSuEm 192.
Zerutikako janariak begira gaitzan zorigaitz guzietarik. ArdoySFran 350.
Ta gainti güzietarik / betheka zorigaitzak. CasveSGrazi 128.
Idioineko familiak ere ukan zuen bere zorigaitza.Etchebarne 62.
Zorigaitz beltz hori guzion artean gugandik alden dezagun. MEIG I 195.
v. tbn.
Iraultza 18. Monho 122. Echag 266. Jaur 138. Arch Gram 152. Gy 118. Elzb Po 180. Bv AsL 29. Jnn SBi 5. Arb Igand 155. HU Zez 31. KIkG 27. Etcham 207. Lek EunD 36. EAEg 8-4-1937, 1457. EA OlBe 49. Zerb IxtS 1. Lf Murtuts 11. Zait Sof 93. Izeta DirG 31. Gand Elorri 113. Vill Jaink 182. Gazt MusIx 67. MAtx Gazt 43. NEtx LBB 52. Uzt Sas 345. Mattin 104. Xa Odol 326. Berron Kijote 170. Zorigatx: Itz Azald 67. Ag Kr 156. Bilbao IpuiB 124.
azpiadiera-1.1
(AN, L, BN ap. A
; Lar, Añ, H),
zorigatx (Añ→A) . (Con dat. o destinativo, en oraciones exclamativas)."(Mal) año para ti [...], zorigaitz hiri
"Lar.
"¡Ay de ti! [...], zori gaitz hiri!
"Ib."Mal haya yo, tú, aquél, zori gatx, gaitz niri, zuri
"Añ.
"¡Ay de...! ¡desgraciado de...! [...] Se usa con el dativo"A.
Begira beute eneganik urrundu eta apartatu direnek, zori gaitz hekentzat. Ax 83 (V 56).
Zori gaitza zuretzat Iainkoaz baino gutiagoz kontentatzen bazara. SPPhil 526.
Zori-gaitz bere buruaren lausengatzen, eta bazkatzen dabiltzan Israelgo artzainentzat!ES 149.
Zorigaitz guretzat pausatzeko gutizia badugu. Ch I 22, 7.
Zorigaitz zuentzat, farisauak eta skribak. Lg II 245.
Zorigaitz herri huni. Monho 54.
Zorigaitz niri, ezpadut egiten. Dh 183.
Zorigaitz zuri Korozain!EchnMt 11, 21 (
TB, Dv, SalabBN, Leon zorigaitz -i, He zorigaitz -tzat; HeH zorigaitz dukala; Lç maledikzione hiri, Ur ai zure zorigaiztokoa, Ip gaitz hire, Hual, Samper ai zutaz, Ol, Ker zure zoritxarra, Or, IBk ai, zu
).
Zorigaitz munduaindako eskandaloen gatik!Ib. 18,7.
Bainan zorigaitz ametsak aski zaizkotenei!HbEgia 48.
Zorigaitz kazeta onek baino tzarrek irakurtzale gehiago duten herriari!HUZez 83.
Zorigaitz [jaidura hau] bere baithan handitzera uzten duenari!JEBur 109.
Zorigaitz, tokien hustera ez aski goiz ernaturik, makila-palangaren menean egon zireneri! BarbSup 146.
v. tbn. (Con destinativo): Mih 65. (Con dat.): Gy 230. Jnn SBi 118. Lap 239 (V 107).
sense-2
2.zorigatx (V-gip ap. EtxbaEib) . (Adj.)."Desgraciado. Gaurkua, egun zorigatxa gure aldekuendako
"EtxbaEib.
Eme ase gaitza, eme zori gaitza. OPrASJU 251.
Zeñen luzeak diran atsekabeko ordu zorigaitzak!AlzRam 59.
Arroxkorekin itzegin baño len, ez nitzan ain zorigaitz arkitzen. Ib. 80.
azpisarrera-1
ZORIGAITZEAN . (Con gen.).Para su (mi, etc.) desgracia.
No incluimos aquí los ejs. de zorigaitzean 'en la desgracia' Bere zori gaitzean inhurriari hegalak sortu zitzaizkan. OPr 25.
Nahi nuke bere zori gaitzean aihen egin ez lezaten progotxurik eztuketen denboran. ES 152.
Hanbat egin dut hori nahiz ongian arras finkatu, eta guziak alferretan; bego bere gisa bere zorigaitzean. Dh 216.
Hartü nin emaztia ene zori gaitzin. Etch 126.
Hura beinin maithatü, bien zori gaitzin. Ib. 178.
Baña aien zorigaitzean, Jaunaren eskua toki guzietan zebillen, eta ilkintza gogorra egiten zuen. Lard 152.
Zure zorigaitzean bekhatuan bazaude. DvLEd 263.
azpisarrerakoSense-1.1
(Con destinativo). Zorigatxean oi neuretako / amorea dot ezautu. Lazarraga A, 1151r.
Boluntario sartu nintzan ni / neuretzat zorigaitzian. FrantzesB I 102.
Etxe eder leio bage onetan / ez naiz sartu zazpi urte aubetan, / eta zortzigarrenian, / neretzat zorigaitzian, / Aita Beltranen illtzian. (Cantar de Alostorrea). Balad 47.
Jaungoikoaren kontra gabiltza / gerentzat zori gaitzian. Xe 363.
Eskopeta kargatu nuen / neuretzat zorigaitzian. Balad 210.
azpisarrerakoSense-1.2
Por desgracia."Par malheur, malheureusement"Dv.
Zure bizi gaixtoak ez daut, zori gaitzean, sobera baizen frogatzen ene itxurapena ametsez bertzerik zela. MarIl 98.
Baldiñ karaktera zuk zorigaitzean / haiñ txarra baduzu. Gy 205.
Gauza oiek guziak egiten begira zegoan, zorigaitzean, Saul-en morroi kutun [...] bost negar gero eragin zituena. Lard 170.
Baña topau ete eban arrautza pilloa? / Ez, ta bai zorigatxean itxi agortua / urrezko iturri on egunerokoa. ABAmaE 202.
Gizonak pekatu egin lezake ta, zorigaitzean! askotan egiten du pekatu. AgSerm 347.
Zorigaitzean, zion biotzak, / fedeak: zorionean. / Komentu dana suak erreta / argitu zan goiz batean. SMitxAranz 94.
Aspaldi ixilarazi zuen heriotzeak, zorigaitzean, batzuen mintzoa, behar genuen baino askozaz lehenago. MEIG II 102.
azpisarrerakoSense-1.3
En mala hora. Zorigaitzean baitut ikusi Solferinoko hegia!ElzbPo 194.
Azpeitira juan nitzan / ni zori gaitzian. AzpPr 27.
Juntaera bat izandu nuan / orrekin zori gaitzian. ImazAuspoa 24, 159.
Ezkondu nindekiala, geratu nintzunan zorigaitzean, baiñan eznaun berriz deskuidauko. AndAUzta 59.
Beroa bainan hertsiegia iduriturik kabia, / zorigaitzean senditu nuen handik airatu nahia. XaOdol 294.
azpisarrera-2
ZORIGAITZEKO (Dv, H). Desgraciado, desdichado.
"
Zorigaitzeko gizona, homme de malheur"Dv.
Bere kaltetan zori gaitzekoa merkatura doa. OPr 493.
Lagun zazu beraz bekhatoros zori gaitzeko bat. MarIl 119.
Sagu gazte zori-gaitzekoa. Gy 98.
Nahiz ez naizen zorigaitzeko / umexurtz gaixo bakarra. LfMurtuts 45.
azpisarrerakoSense-2.1
(Dv) . (Ref. a cosas).Triste; funesto, causa de desgracias."
Zorigaitzeko eguna, malheureux jour"Dv.
Zori gaitzeko heriotze bat. Jaur 195.
Daroaguzan zorigatxeko egunetan. ABAmaE 65.
Zorigaizteko denbora hetan. ElzbPo 215.
Zorigaitzeko edari onek / mendian artzen gaitu-ta. TxB III 68.
Ala zorigaitzeko / premu izaitea, / horrek eman baiteraut / bethikotz kaltea. Balad 214.
Galizi errukarria! Gazteri guzia jario negargarrian, Ameriketan galtzen zaion lurralde zorigaitzekoa!NEtxLBB 32.
Zorigaitzeko argitaragabeen edo zabaldugabeen istorio honetan. MEIG VI 59.
azpisarrera-3
ZORIGAITZERAKO . (Precedido de gen.).Para su (mi, etc.) desgracia.
Nere zorigaitzerako ezagutuerazi ziñioten beste anai bat ere bazendutela. UrGen 43, 6 (Dv ene zorigaitzetan, Ol nere kaltetan, Ker nere zoritxarrerako
).
Ta nere zorigaitzerako emen gelditu nintzan zuengana itzuli eziñik. NEtxLBB 80.
azpisarrera-4
ZORIGAITZETAKO. Desgraciado.
Ehon erakutsiko zaita / anderaurenik, ez eta neskatorik, / ni nizan bezain, zori / gaitzetakorik?OPo 22.
azpisarrera-5
ZORIGAITZETAN . (Precedido de gen).Para su (mi, etc.) desgracia.
"
Ene, zure zorigaitzetan, pour mon, votre malheur"Dv.
v. ZORIGAITZEAN. Egunez egun irabazi / ustez zutan ordaria; / ban', ene zori gaitzetan, / enaiz orano deusetan, / harriz da zure gogoa, / ezpada gogorragoa. OPo 42.
Baiña ene zorigaitzetan, / toki huntako nausiak / bertzelako ditu bere fantesiak. Gy 280.
Ezen Yainkoak eman dituzke eginbideak gizonari, bethetzen ezbaditu, bere zorigaitzetan. HbEgia 55.
Ene zorigaitzetan jakintsun egin duzue bertze anaia bat baduzuela. DvGen 43, 6 (Ur nere zorigaitzerako
).
Bere zorigaitzetan, bekhatua gordetzen duenari. BarbSup 79.
azpisarrerakoSense-5.1
Hiri hartako populua, bere zorigaitz handitan, Jainkoaren etsai gerthatu zen. Lg I 190.
Hire zorigaitz handitan joanen duk. Dh 222.
azpisarrerakoSense-5.2
Por desgracia, desgraciadamente. Zorigaitzetan, sobera eta luzekiegi baizen ez dute [munduak eta kreaturek] liluratu eta enganatu. JesBih 239.
azpisarrera-6
ZORIGAITZETIKAKO. "
Zorigaitzetikako, qui vient du malheur. Zorigaitzetikako ona, le bien qui résulte du malheur"Dv.
azpisarrera-7
ZORIGAITZEZ (SP; -gatxezAñ). Por desgracia, desgraciadamente.
"Par malheur"SP.
"Sí mal pecado, bai zorigatxez
"Añ.
Zorigaitzez, tenoreko / hari zapeta zilatu. Bordel 96.
Zorigaitzez, uste nuen baino egaizkiago mintzo nintzan. Prop 1881, 61.
Halako tokietan diren apez bakarrek ere, badute zorigaitzez aizina edo astia frango. HUZez 31.
Banindoan ihizirat, pala bizkarrean, kanit ez harmarik ez bainezaken oraino zorigaitzez eskura. JEBur 15.
Guretzat Bere esana bakarrik naikua ixan biar leuke bide zuzenetik ez urteteko, baña zorigatxez ezta alan. KkAb I 41.
Gure nausi eta buru izan nahi zuten eta, zorigaitzez, nahi dute oraino. BarbSup VI.
Zorigaitzez Donibane ez da orai hola. Iratz 33.
Gorputzak ba du, zorigaitzez, aldarteen berri. OrPoem 557.
Nire agintzak, zorigaitzez, ezin betezkoak dira. EtxdeJJ 75.
Kanta samur asko [...] oraingo gazteak jakin ere eztakiena, zorigaitzez. ErkiagArran 45.
Zorigaitzez ardura bakartasun eta ixiltasunak Mayalenen amodio goxoa bihotzean nahasi dautate. JEtchep 76.
Zorigaitzez, erran duguna egia da. IzetaDirG 120.
Zorigaitzez, azken hatsetan zen Nafarra gaixoa. ArdoySFran 48.
Gaur zorigaitzez kristau izenik / askok eluke merezi. MMant 76.
Ainitz sofritua zela gure plaza xaharra eta ez dela zorigaitzez hobetu geroztik. LarreArtzainE 73.
Ez dituzte gure artean, zorigaitzez, gai diren guztiek beren eginkizunak egiten. MEIG I 113.
v. tbn.
ForuAG 315. Alz Ram 111. Etcham 216. Zub 59. Zerb IxtS 109. Xa Odol 295.
azpisarrerakoSense-7.1
En mala hora."
Zorigaitzez ilkhi bainintzen ere etxetik! malheureusement je sortis même de chez-moi!"H.
azpisarrerakoSense-7.2
(Precedido de gen.).Para su (mi, etc.) desgracia. Bekatu mortalean bere zorigatxez jausi dana. AñGGero 144.
Ta, euren zorigatxez, euskaldun asko ez oraindaiño. AgAL 19.
(Dv→A) . (Ref. a cosas)."Néfaste. Zorigaitzezko oren, heure de malheur. Zorigaitzezko eguna
"Dv.
Eternitate zorionezkoa, edo eternitate zorigaitzezkoa. Brtc 131.
Ametsetan, zorionezkoak edo zorigaitzezkoak direlako egunetan fede ematen dutenek. Ib. 55.
Zori gaitzezko denbora hautan. MarIl 9.
Lekhu zorigaitzezko hunetara sartzeko, ez bertzetako. DvLEd 227.
Eta yarri Yainkoak baizen ezin bethe zorigaitzezko leze batean. HbEgia 38.
Egun zorigaitzezko hartan. ElzbPAd 38.
Gerokotz hargatik zer ondorioak! Loriazko edo zorigaitzezkoak. ZbyRIEV 1908, 210.
Ifernua! Zer trixtezia, zorigaitzezko leku hortaz mintzatu behar izaitea. Lap 408 (V 186).
Negarrezko eta zorigatxezko erbeste bat. ItzAzald 215.
Auhenkatzetik nehoiz ez geldi, / zorigaitzezko Euskadi. Iratz 26.
Zorigaitzezko mendea, Grekoak Elizatik berexten ikusi baitzituen. ZerbIxtS 102.
Zorigaitzezko entsegu bat zortzi hil. Herr 9-10-1958, 1.
Askorentzat eten-gabeko zorigaitzezko kate bat besterik ez. NEtxLBB 52.
azpisarrerakoSense-8.2
Behin-bethiko zorionezko, edo zorigaitzezko sententzia lazgarria. Lg II 248.
azpisarrera-9
ZORIGAITZIK. "Par malheur, malheureusement"Dv.
azpisarrera-10
ZORIGAIZPEAN. En la desgracia.
Atera nintzan etxetik, tximistak jotako zugaitz baten iduri, soillik; arriak galdutako sail baten antzera... Zorigaizpean ebakita. AndAUzta 82.