1.
(SP, Lar, Añ(G, AN), VocCB). Lastimoso; desgraciado, digno de lástima."Qui excite à compassion"SP.
"Lastimoso"Lar, Añ.
v. urrikarri. [Alhaba hilaren aita ta amaren] honki jin ta honki bathiak ürrikari ziradian izan. Egiat 173.
Eun urteren buruan bizi dira guziz urrikari ta on-behar egiñak. Ub 112.
Alargunak urrikariak dira. AA III 397.
Urrikari gogorrak / neke bidekoak. Echag 259.
Isabelen biotza / txit urrikaria. Ib. 227.
Juduak utzi zuten bezela / uri santu urrikaria. Otag( inFrantzesB II 131
). Kupelaren aurrian / dan tabernariya, / zenbait personarekin / det urrikariya. JanEd I 91.
Aurten urrikari den oien kontra dana. (V-m). ACPV 790.
Gaxoa! Bai urrikari enetxoa!TPKattalin 185.
Urrikari onentzat urrikaltsu. OrAitork 15.
Negar intziri urrikariz ark eskatu baiño ere geiago eman zeniola baitzekusan. Ib. 209.
Gu urrikari bekatariok!ArtiTobera 279.
Urrikariak etzuen ahaiderik. ArtiIpuin 66.
Urrikari da halako gizona / etxian duen andria. Mattin( inXaEzinB 88
).
azpiadiera-1.1
(Uso predicativo). Legen zauriaz denbora luzez / urrikari bizituak. Echag 218.
Bekhatuaren kaltea! / Ez balitz gutaz urrikari / gerthatu Jainko Semea. ZbyRIEV 1908, 207.
sense-2
2.Que se apiada (de). Beti zen Jesus gure urrikari, neke eramalle ta Aitaren ta gure maitatzalle. MbJBDev 42.
Beti-beti bat zu; zu beti gure urrikari ta ongille ezin andiagoa. MbOtGai II 158.
sense-3
3.urrikal. "(FSeg), miseria" A.
azpisarrera-1
URRIKARI IZAN,
URRIKAL IZAN.
a) (Intrans. bipersonal). Ser objeto de compasión. Egiara baziniaki, urrikari nangidizu. E 189. b) (AN, B, L, BN ap. A; SP, Lar, VocBN, HeH Voc (s.v. guphide), Dv, H (s.v. urrikaltzea); urrikal izan AN ap. A). (Trans.). Compadecer. "Enauzu urrikari" SP. "Dolerse, tener compasión" Lar. "Lastimarse, compadecerse, [...] urrikari zaitut, urrikari nazu" Ib. "Urrikari zitut gizon horren botherearen pera erorten bazira" VocBN. "Urrikari dut, le compadezco" A. "Urrikari (B, BN-baig), piedad, conmiseración, compasión. Okherrak itsua urrikari, el tuerto (tiene) compasión del ciego" Ib. Beharrean daudenak urrikari dituztenak. Mat 159. Eta tuken urrikari egokien nekeak. EZ Man I 125. O Birjina Maria guziz urrikari gaitutzuna. Harb 65. Urrikariago du jende xehea bothere dutenak baino. SP Imit III 54, 6 (Mst dolügarriago zaio, Ol errukiago zaio). Ni urrikari behar bidean, ene etsaiek trufatzen baitire nitzaz. Gç 45. Nauzun urrikari, eta athera nazazu basatik. Ch III 20, 2. Haiñitz artez billatzen ere batbederak urrikari dituen bere penetan. He Phil 196. Urrikal zaitut, bada, leneko zere damu-bideaz. Mb OtGai II 201. Urrikari ninduten alabaña len. Mb IArg II 355. Ala urrikari izan behar baiditugu presuna lazo eta antsikabeak. Lg I 240. Koko beltzak ez gaitu segur urrikari, / xixpaz eskaintzen dio frantses gizonari. Iraultza 93. Zure haurrak ez ditutzu batere urrikari. Monho 68. Franzian eztela / hain ürrikal dianik persuna beharra. Etch 590. Ez dut urrikari gure hauzoa, berak egin duenaz geroztik hutsa. Dv Lab 160. Iduri luke urrikari duzuela higuindu eta ehortzi behar duzuena. Hb Egia 126. Donostiyako ur gezak / ditut urrikari, / kulparik gabetanik / noiznai preso jarri. JanEd I 88. Urrikari ditzala / Jangoiko sainduak. Auspoa 97, 124.
(s. XX). Beren mutilak ere ez dituzte urrikari alimale hoiek. HU Zez 128. Geroztik, o zenbat urrikari ukan ditudan amarik gabe ttipi danik gelditu diren haurrak! JE Bur 12. Zenbatetan ez diat nere buruari erran urrikari izanen dutala haren senharra! Zerb Artho 380. Dohakabeak! Urrikari ditut hala ere. Barb Sup 118. Zuk emazterik artzen badezu / urrikari det tristia. Tx B I 139. Urrikari dut gizaldea. Ir YKBiz 231. Etzitut urrikari, Jainkoaren zerbitzari ahulagoa bazina urrikari zintuzketan bezala. Ardoy SFran 148. Urrikari dut gaixtagin horren / mundu huntako bizia. Mattin 57. Guk ginuen bakarrik urrikari gaixo gizona gure ezjakinean. Larre ArtzainE 98. Batek Bruto urrikari izango du. MIH 315. v. tbn. O Po 41. Brtc 19. MarIl 47. Gy 3. Elzb Po 195. Zby RIEV 1908, 771. In Arb Igand 193. Ox 199. Etcham 169. Iratz 120. Xa Odol 147.
"Ez du bere burua urrikari, se dit dans le sens de: il ne s'épargne pas à la peine" Dv A (s.v. urrikariz). "Bere haurrak bere burua baino urrikariago zituen" Ib. "Bere burua du urrikarienik, c'est sa propre personne qu'il épargne le plus" Ib. Bere onak eztituena urrikari, gomenda bedi urte gaitzari. "Celui qui ne plaint pas son bien". O Pr 95. c) (Intrans. bipersonal). Compadecerse, ser compasivo, sentir compasión de. Adio Barkoxtarrak, zahar eta gaztiak, / heben jente praubiari ürrikal zidienak. Etch 152. Ürrikari zakizkü, / entzün gure oihiak. UNLilia 20. Ai! izan zakizkigu / othoi urrikari. Zby RIEV 1908, 413. Aberats emaile, beharrei urrikari. Ib. 416.
azpisarrera-2
URRIKARIZ(L ap. A; Dv, H). "Por piedad, por conmiseración" A. Ungi ethorri goiz eta arrats guri gomendatuak / eta urrikariz billuz gorriak beztituak!EZMan I 87.
Barkha diezezu pena hobenei egokia, / eta urrikariz eman fin gabeko gloria. EZMan II 99.
Urrikariz ematen ziotenaz bere jan-edanak egiten zituela. MbIArg II 353.
Ez dute nehori urrikariz emaiten luzamen hori. HUAurp 142s.
azpisarrerakoSense-2.1
(Precedido de gen.). Arrantzaleak egotzten du amua urera beitarekin [...], ez arraiñaren urrikariz, ez hari iatera eman nahiz. Ax 511s (V 330).
Lehen haren urrikariz ezen ez haserrez hura oneratzera atzartuz. SPPhil 238.
Nere urrikariz, zuk niri ongi naiez ta nere on andirako bidalzen zenizkedan neke ta naigabenz nik nai ez nituenak. MbIArg I 234.
Nere arimaren urrikariz gorputz hilkor bat hartu zinduen. DvLEd 87.
azpisarrerakoSense-2.2
(Con compl. en caso absoluto). Etzituen [holako eginak] batere espantuz egiten, langileak urrikariz bakarrik. ZerbAzk 78.
azpisarrera-3
URRIKARIZKO (Dv).
Misericordioso, de misericordia. "Charitable, en parlant d'acte" Dv. Bertzeen ere gaixtakeriez urrikarizko damu har dezan gatik. SPImit IV 5, 3 (Ol errukiz deitoratzeko).
Begira zadazu urrikarizko begiz. MbOtGai I 38.
Urrikarizko bere lan onetan gastatu zuen bere ondasun guzia. MbIArg I 107.
Obra miserikordiazkoak edo urrikarizkoak. AñCatAN 42s.
Zergatik dira urrikarizkuak aditu ditugun gauzak?(B, s. XIX). BOEans 456.
Errukizko ta urrikarizko buruntza ipiñiko didazu. OrAitork 312.