1.(V, G, AN, B, Ae, Sal, S, R; Mic, Urt II 385, Lar, VocS 140, Añ, Gèze, Dv, H, A DBols , Zam Voc), berrogoi (L, BN; SP, Urt I 110, Ht VocGr , Dv, H), biorrogei (Lcc), berroi (V-m, AN-larr, BN), berroe , berrogai (V-arr), berhoie (BN-mix), birogei . Ref.: A; Bon-Ond 154; ContR 515 y 523; Iz R 303; Etxba Eib ; EAEL 173; Elexp Berg .
Cuarenta. "Cuarenta, berrogéi" (Voc. de Marineo Sículo, 1533). TAV 3.2.4. "Birogei, 40" TNum 296. "Quarante [...]. Berrogoi bat urthe badu, il a une quarantaine d'années" Dv.
Tr. La var. más extendida es berrogei. En la tradición labortana y bajo-navarra la más usual es berrogoi; sin embargo, en Leiçarraga sólo se encuentra berrogei, y Etcheberri de Ziburu y Materre alternan -oi y -ei;berrogei aparece tbn. esporádicamente en autores bajo-navarros hasta nuestros días. Encontramos además berrogai en Orixe. En DFrec hay 117 ejs. de berrogei, 2 de ellos septentrionales, y 8 de berrogoi, 7 de ellos tbn. del Norte.
Ogeta amar edo berrogei mila marabidi errenta dabela. fJZ 99.
Eta barurtu zituenean berrogei egun eta berrogei gau, finean gose zedin. LçMt 4, 2.
Iaikiz geroz eginik bere Apostoluekin berrogei egun. Mat 61 .
Desertu tristetik heldu / da Satan garaiturik, / eta berrogei egunez / debotki baruturik. EZNoel 87 (113 berrogoi
).
Mehatxatu zuen Iainkoak Ninibeko hiria, eta erran hondatuko zuela berrogoi egunen buruan. Ax 617 (V 397).
Berrogei dukat. Mic 13r.
Hogei urtetan eztena, hogei eta hamarretan eztakiena, eta berrogeietan eztuena da iagoiti eztatena, eztakikena eta eztukeena. OPr 524 (cf. infra BERROGEIETAN).
Zeren berrogoi urthez, berak dioen bezala, egon zen hekin aldean. SPPhil 150.
Esan gitxi gora beera lau, amar, ogei, berrogei, nai geiago badire bere. VJ 10.
Jesüs Jaunak berrogei egünez egin dian baruraren ohoratzeko. Bp I 110.
Eta uria erori zen Lurraren gañera berrogoi egunez eta berrogoi gauez. UrtGen 7, 12.
Mundu huntan egon zen berrogoi egunez. CatLav 52 (V 34).
Irabazi zituen berrogei batall ta ezin kont-al-diña erri murratu ta gaztelu. MbIArg I 196.
Berrogei eguneko baru luzea.Ib. 227.
Eleiza Santara beste berrogei milla hereje biurtu edo konbertitu zituela. CbEg III 286.
Han iragan zituen berrogoi egun eta berrogoi gau deus-ere yan eta edan gabe. Lg II 129.
Hamar, hogoi, berrogoi urthez eta gehiagoz. Brtc 102.
Berrogei egun eta gau. Ub 13.
(s. XIX)Berrogei eguneko baraurra ur ta ogi. MgCC 153.
Ekarriko deuskuben erretillubak euko ditu gitxienez berrogei urte. MgPAb 54.
Ostikadak izan zirian eun ta berrogei. AñEL1 211.
Berrogei beso ta geiago altxatzen ziran garrak. AA I 410.
Zer nintzen, duela berrogoi, hirur hogoi, ehun urthe?Dh 105.
Ogei errialeko pañuelua asko dozula, berrogei edo berrogeta amarrekua gura dozu. Astar II 156.
[Karroza] barrenen juango dira / naikeran jantziyak / berrogeietaraño / dama ta galaiak: / kantari, soñulari / eta dantzariyak, / etxeandre, manuak, / gazteak guztiyak.Echag 88.
Ez balitz ere hogoi, hogoi eta hamar, edo berrogoi presuna baizik aurkhitzen exerzizio huntan. MarIl 16.
Penitenzija berrogei, irurogei edo geijenez larogei urtekoa. UrMarIl 74.
Pirenen bi aldetan Eskalduna sorthu, / Berrogoi mende huntan handik ez higitu. HbEsk 39.
Eunda ogeita iru urtekoa zan; oietatik larogeita iru Ejiptoko morrontza gogorrean, eta beste berrogeiak Aita-santu-lanetan [...] igaro zituen. Lard 99.
Buru bakhotxak dituelarik hogoi eta hamar, berrogoi bihi. DvLab 39.
Ni engañatu arte / zintzo eta umill, / mingaiñ ederrarekin / berrogei maratill. Xe 252. Eta orain berrogei bat urte dirala / Frantzesak joan giñan gerran Rusiara. ABAmaE 253.
Hogoi eta hemeretzi gizon onhesten botzek baino gehiago dutela balio berrogoi kanailenek. ElsbFram 159.
Hiletarik piztu ondoan, Jesus Jauna egotu zen lurraren gainean berrogoi egunez. JnnSBi 32.
Joan zen lehenik desertialat berrogei egünen igaraitera othoitzian, barurian eta penitentzian. IpHil 153.
Holako horier uzten diote berrogei bat egun edo gehiago, nahi badute apel egin. HUAurp 46.
Duela berrogoi urte gauza bera gertatu zen Japonian. HUZez 14.
Ikusizu gizon bat, / bada ondo ikusi lei, / kenduten dituzana / euneko berrogei. AzcPB 347.
Bapildeko buru izan zan berrogei urtean. AgAL 168.
(s. XX)Berrogoi urtez holaxet izkiriatu ukan ditu arrats guziez. JEBur 160.
--Zenbat erralde bezela izango da? --Ogetamaseitik berrogeira. AgG 86.
Berrogei lekaime euskaldun dauden komentu batean. AArdi 81.
Berrogoi urthez, ez da Baigorritik Maulerat, aiphagarri bilkurarik izan Eskual-Herrian Oxalde bertsularia gabe. Ox 201.
Berrogei bala, tximista bezala yaurti ditiagu ire erregeontziak zulatzeko, ingelesa!OrMi 8.
Berrogai segari. Ib. 109.
Berrogoi bat dantzari, bi lerroetan, bolantak deituak, ederki yauntziak eta apainduak. Zub 115 (73 berrogei
).
Berrogei kana luze / bazuen muturra. TxB 94.
Enago ziur baña uste dot berrogei urte igaro dirala emen nik esango dodana jazo zanetik. KkAb II 97.
Berrogei gurdi ba-zituen, gutxienez. TAgUzt 303.
Euria berehala hasi zen uharka eta etzen gehiago gelditu berrogoi egun eta berrogoi gauez. ZerbIxtS 13.
Piñudiak artzen duan lurra ektarea bat ta berrogei bat area da gutxi gora bera. Munita 69.
Berrogei bat metro beheragotik igaro zan Piarresen arerioa. EtxdeJJ 154.
Etxeko partea hunki zuelarik, berrogoi ardi erosi zituen ukaldian. JEtchep 52.
Berrogei urte goienaz ere. IzetaDirG 44.
Berrogei ostatari ba dagoz an orretarako. ErkiagBatB 169.
Eta berrogoi egunez etzuen mezarik eman Frantsesek. ArdoySFran 134.
Bezperan ilko zuten txalen bat / berrogei erraldekua. UztSas 105.
Berrogei urtetik gorako emakume bat zuan. BerronKijote 31.
Ez nuen segur erosmena biziki pagatua: berrogoi sos metra karrea. Etchebarne 98.
Ogetamar-berrogei graduko berua egiten eban. Gerrika 285.
Ni, mutil koskorra, berrogei kilotan allegatu ezin. Albeniz 35.
Nik ere amets dut duela berrogeiren bat urtetako Paradisua. MIH 376ss.
v. tbn.
Tt Onsa 104. Oe 63. CatLan 40. Egiat 183. Gco I 444. CatB 70. It Fab 226. Izt C 175. CatS 102. Aran SIgn 56. PE 43. Arr May 121. Goñi 109. Echta Jos 309. Iraola 138. Urruz Zer 57. EusJok 103. Inza Azalp 77. Mok 19. Muj PAm 37. Jaukol Biozk 13. Enb 112. Anab Usauri 107. Lab EEguna 108. Ldi IL 78. Ir YKBiz 372. ABar Goi 32. TAg Uzt 218. JAIraz Bizia 55. NEtx Antz 76. Mde Pr 49. Bilbao IpuiB 200. Basarri 166. Arti Ipuin 35. And AUzta 65. Zait Plat 20. Vill Jaink 42. Salav 36. Alzola Atalak 95. Etxabu Kontu 210. Ataño TxanKan 119. Berrogoi: Hm 39. Arg DevB 123. ES 100. He Io 8, 57. Monho 76. JesBih 468. Laph 169. Zby RIEV 1908, 773. Arb Igand 116. CatJauf 61. Lf Murtuts 45.
3.berrogoi (Hb), berroi. (Usado, en distintas var., como juramento atenuado). "Berrogoia, juron insignifiant" Hb. "Berroia!, est une déformation de debrua!" Lf Gram 407. Buruan hazka, erraten diote lagunei: berrogoia, zer biligarroarekin ditudan lanak!HbEgia 133.
Aguardintez baso, ez ttipiak, bainan handiak ongi bethe eta gero heien iresten, berrogoien tripak! hek zinzurretik behera igortzen. ElsbFram 148.
Hauts balite orai! Berroia!BarbSup 42.
Berroia! Halako gauza pollitak!Ib. 46.
Berroien bizkarra! harma bat ez izanen orai hemen!Ib. 29.
Berroien bizkarra, ez bertzea!Ib. 164.
Berrogain bizkarra!JEBer 26.
Berroia! xahu gira!LfMurtuts 23.
Tabaketik goberniak, urthekal, biltzen du millard. Berroinekoa!Herr 19-12-1957 (ap. DRA
).
azpisarrera-1
BERROGEIETAN.
"Berrogoietan da, il est sur sa quarantaine" Dv.
azpisarrera-2
BERROGEI KONTATZEN.
"Juego de muchachos, en el que el castigado cuenta cuarenta para dar espacio a que se escondan los que juegan. Berrogei kontatzen eitten genduan eskolako lagunak, illundu arte" Etxba Eib.
azpisarrera-3
BERROGEITA.
(G, AN, B, Ae, Sal, S, R; berrogoita L, BN-baig; Urt II 385 y 123; berrogoi eta L-arcang; Ht VocGr, Dv; berrogeta V; Lar, Añ; berroita G, AN, BN, S; berrota V; berhoie eta BN-mix). Ref.: ContR 515; EAEL 174; Elexp Berg.
"Cincuenta, berrogéitamar" (Voc. de Marineo Sículo, 1533). TAV 3.2.4. "Birogetabat, 41" TNum 296. "Cinquante, berrogoi eta hamar" Ht VocGr 340. "Cincuenta, berrogetamar" Lar y Añ.
Tr. Al Norte, hasta mediados del s. XIX, sólo se documenta berrogoi (-gei) eta; desde esta época, se va imponiendo berrogoita (escrito berrogoita,berrogoi-ta o en algunos casos berrogoi ta), alternando --a menudo en los mismos autores-- con berrogoi eta, que no llega a desaparecer. La forma propia de la trad. vizcaína es berrogeta (ya desde Egiaren kanta (1638)), empleada tbn. por algunos autores guipuzcoanos, o por vizcaínos en textos en dialecto guipuzcoano. Berroita aparece en autores guipuzcoanos (en su mayoría bersolaris) y algunos septentrionales como Hiribarren, Zubiri, Mattin o Xalbador.
Eta eman zekión bothere berrogei eta bi hilebetheren konplitzeko. LçApoc 13, 5.
Zazpi eta eun, berrogei eta zortzi. Andram 160.
Berrogei eta amar milla urte. BerDoc 124r.
Borzetan eun eta berrogei eta amalau erreal alde batera, eta berrogei eta amar ezkutu. BLeiz 47.
Berrogoi eta hamabortz othoitz dadutza. EZMan II 163.
Berrogeta sei bandera peleakoak.EgiaK 88.
Irakurzen dakitenek erranen diotzate berrogoi eta hamar salmo. Harb 438.
Behar luke hogoi urthetan izan laster eta arin: [...] berrogoi eta hamarretan diru eta hazienda. Ax 191 (V 129).
Berrogoi eta batgarren kapitulua. SPPhil 423.
Berrogoi eta zazpi urthez. ArgDevB pró.Ehün eta berrogei eta hamar Abe Maria. Bp I 149.
Ezen ageri da ehun eta berrogoi eta hamar urtheren inguruan Eskuarak ganbiadurarik eztuela hartu. ES 99.
Eun da berrogeta amar Abe Maria. Urqz 7.
Milla ta zazpieun ta berrogeta zazpigarren urtean. CatBurg 1.
Berrogei ta amar lego bide. MbIArg I 198.
Berrogei ta amabost urtean Monje izan zan. CbEg III 217.
Eta eman zituzten zathitan hetarik berrogoi eta bia. Lg I 366.
Berrogeitahamarretara heltü etziradianetzaz. Egiat 190.
Betsameko berrogoi eta hamar mila presuna. Brtc 108.
Milla, seieun, berrogei ta amazazpi. Ub 68.
(s. XIX)Edo berrogei eta hamar / neskatila deitadak emanen. Xarlem 804.
Urrezko kana batekin, zeñek balio zituen berrogeta amar siklo. MgCC 122.
Emon eutsezan bost milla, eun, ta berrogeta amabost azote erruki bageak. AñEL1 212.
Eun eta berrogei ta amar ezkutu balio duana. AA II 191.
Berrogeta ainbeste urtian lorik egin ez daben Monja pobre bat. fBIc II 296.
Berrogeta amairu burdi Franzesen ondasunez beterik. Astar II IX.
Mila zazpi ehun eta berrogoi eta zortzian. JesBih 390.
Berrogei eta zortzik orai dütüt bethe. Etch 188.
Eta ikusi ziran / lurra ta mendiak / berrogei ta amar besoz / gora estaliak. ItFab 226.
Bakotxa berrogei ta amabi errealen balioan. IztC 144.
Urte bakotxari ogeta amar urte: berrogeta amar urteri, milla ta bosteun. UrMarIl 94.
Ejipton jaio, eta berrogeita amairu urte egin zituen. Lard 119.
Bakhotxak bazakharken berrogoita bortz kintal karga. HbEgia 146.
Khondatuak izan direnak heltzen dira berrogoi eta hemeretzi eta hirur ehunetara. DvNum 2, 13.
Eta erri santua zapalduko dute berrogei ta bi illabetean. UrApoc(G) 11, 2 (Ur (V) berrogetabi, Echn berrogeitabi, Ip berrogei eta bi
).
Milla bosteun da berrogeita batean. AranSIgn 82.
Bildu ziran eun ta berrogei ta amar gizon. ZabGabon 106s.
Oso beriak bazituela / berroi t'amar "injeniyo". PE 148.
Mila bortz ehun eta berrogoi eta hamabortza zuan. ElzbPAd 72.
Mila-zortzi-ehun eta berrogoita bortzean. Ib. 1.
Berrogei eta zazpi urte. ArrMay 197s.
Berrogoi-ta-zazpiko / Irungo partida... / Sekulan halakorik / nun ikusiko da!ZbyRIEV 1908, 91.
Berrogei eta laur urthe. IpHil 202.
Berrogoita hamar mintzaietaraino ikhasi-ta. ArbIgand 17.
Berrogei ta hamalau urtetan hil izan da. HUAurp 119.
Ehun eta berrogoita hamar etxe aurdikiak. HUZez 16.
Oraiñ berrogeta amaseiren bat urte. AgAL 13.
(s. XX)Xaz eltu zen zorra berrogei eta bedratzu milla durotra. Mdg 138.
Milla zortzireun da berrogei ta emezortziko Otsaillaren amaikan. Goñi 28.
Berrogeta amabost urte ingurukoa. EchtaJos 244.
Berrogoi ta zenbeit urtetako gizon sekail ginharri bat. JEBur 58.
Berrogetamarretik gora. AgG 5.
Berrogoi eta hamar emazte. BarbSup 37.
Saran berrogoi-ta hamar liberaz emendatu zioten urtheko paga. Ox 192.
Berrogeita bat eskupeta. OrSCruz 42.
Zedorrek ala pagatu dezu / berrogei ta amar urtian. TxB II 59.
Orañ berroi ta amasei urte / sortu ziguten kuziña. Ib. 98.
Berrogeita sei urte / aise tu ekartze. Etcham 211.
Berrogeta amabost milla euzkeldun. Enb 32.
Mila eta berrehun ta berroitamar liberetan biak. Zub 42.
Berrogeitamar bat urtekoa. LabEEguna 62.
Bi mille bosteun berrogeta amabost ogerleko!KkAb II 131.
Berrogei ta bi illabetez. OlApoc 13, 5.
Berrogeitamar urte barru. LdiIL 163.
Berroita zortzi orduz egoak indarra. OrEus 246.
Ogetabost urte zitun Zitok [...] eta bere amak berrogeta bi. TAgUzt 66.
Berrogoita bi haur dohakabe. ZerbIxtS 66.
Hots! berrogoi-ta-lau segurik bazirezte, neskatokoak. LfMurtuts 44.
Berrogeitamabost urtekin zerraldotik jaikitako gizon eri baten aurka. LfMurtuts 44.
Berrogeitamabost urtekin zerraldotik jaikitako gizon eri baten aurka. EtxdeAlosT 103.
Berrogeita emezortzi urte zeramazkin bizkar gaiñean. EtxdeJJ 274.
Berrogei ta hamar zentimetroz barnago. MdePr 78s.
Berrogei ta zortzi urte zituan. AnabPoli 44.
Andra sasoikoak, berrogetamar-ta urtetik gorakoak. ErkiagArran 34.
Hamalau miloi berreun eta berrogetamasei mila. ArtiIpuin 36.
Hau berrogei eta hamazortzi bider egin ondoren. Ib. 68.
Holaxet berrogoi-ta hamar burutarat heldu zen. JEtchep 52.
Berrogeitabat mallako beroa zala. AnabAprika 23.
Orain berrogeta lau bat urte. AndAUzta 88.
Duela berrogei edo berrogeitamar urte. VillJaink 42.
Berrogeta bederatzi urtedun il bait-zitzaigun. Onaind( inGaztMusIx 146
).
Berrogoi eta zortzi urte zituen. ArdoySFran 206.
Berrogoita hamar bat apez edo fraide. Ib. 242.
Berrogei eta iru urte neuzkan, / naikua mutilzartua. UztSas 204.
Milla ta bederatziregun da / berrogei ta amairuan. Ib. 161.
Mila bederatzi ehun eta / berroi ta hiruko urtia. Mattin 36.
Berrogoi eta hamar bat urte badu ene emazteak. XaOdol 303.
Berrogoi ta bi urtez gure artzain gisa. Ib. 131.
Bana bertze, pastoral batek berrogei-ta-hamar bat personaia eskatzen ditu. Lf( inCasveSGrazi 11
).
Iritxi giñan berrogei ta amar urtera gure ezkontza izan zanetik ordura arte. BAyerbe 53.
Egiten dakozu murrua berrogoita hamar liberetan. Etchebarne 109.
Bedar-zelai eta siluak ziran euneko berrogetamar baserritan. Gerrika 148.
Ez naiz kontentagaitza, eta ez ditut berrogeitahamar eskatzen, Sodomako hartan bezala, ez berrogeitabost, ez berrogei, ez hogeitahamar, ez hogei, ez hamar. MIH 398.
v. tbn.
Sor Bar 29. Bv AsL 191. Mok 7.Ker Num 2, 13. Ir YKBiz 158. Munita 83. Zait Plat 118. NEtx LBB 68. Ataño TxanKan 12. Gerrika 159. Berrogoi eta: CatLav 54 (V 35). He Io 2, 20. Laph 41. Jnn SBi 168. Elsb Fram 66. CatJauf 30. Berrogoita: Jnn SBi 86. Barb Leg 142. Bibl Gen 18, 28. Berrogeta: JJMg BasEsc 75. Afrika 67. Akes Ipiñ 9. Etxabu Kontu 109. Onaind STeresa 117. FEtxeb 65. Berroita: Hb Esk 119. Afrika 94. AzpPr 44. Arrantz 124. NEtx LBB 287. Auspoa 77-78, 286. Xa Odol 161. BAyerbe 87. Insausti 122. Berroe ta: Insausti 209.