Tr. Documentado en Lazarraga y en textos vizcaínos y guipuzcoanos de los ss. XIX y XX. La forma general es lausotu; emplean lauso- y leuso - Moguel y Arrese Beitia. En DFrec hay 3 ejs. de lausotu .
sense-1
1.
(V-ger-gip; H),
lausutu (SP(sin trad.), Dv→A),
leusotuRef.:
AApend;
EtxbaEib
. Nublar(se), emborronar(se), enturbiar(se), empañar(se) (la vista, los ojos)."Devenir myope"Dv.
"1. devenir ou rendre myope, court de vue, faible et infirme des yeux; 2. au fig., [...] aveugler ou s'aveugler"H.
"Volverse miope"A.
"
Lausotu jataz begixak ainbeste begiratzekin eta ez dot ezer ondo ikusten, se me han enturbiado los ojos [...]"EtxbaEib.
"
Lausotutzia etortzen da, begixak larregi nekatziagaz, el enturbiarse la vista viene de fatigar los ojos demasiado"Ib."
Argi biziegixak lausotzia ekarten du, la demasiada luz hace enturbiarse la vista"Ib. Begi neureok lausotu. Lazarraga B27, 1204r.
Begia gaixo ta gaizto badago edo lausotua, korputz guzia ere illuna egongo da. MgCC 161.
Ikusi ditut nik begijak lausotu [...] ta zutinik egon ezin dirian gizon katutu ta ardaoz satstubak. MgPAb 65 (167 leusotubak).
Nok lausotu ditu zuben begijak ez ikusteko egija?MgCO 275.
Edan daruenai alborunzka ibilteraño begiak lausotu, berba moteldu ta ondo ebagi ezinda jarteraño. CrIc 73.
Begiak lausotu zitzaiezten, Jesus ezagutu etzezaten. Lard 471.
Lausotzen jakoz gerrariari begi sutsuak. ABAmaE 445 (21 leusotu).
Begiak lausotu ta / belarriak gortu. UrruzUrz 56.
( s. XX)Zorabiau iakon burua, begiak lausotu iakozan. AgAL 86.
Begi baltz ederrak zerbait lausoturik eta zirkin egitteko inddar baga. EchtaJos 161.
Pozaren pozaz begijak lausotuten dira. Enb 147.
Zutik egon nai, baño begiak lausotzen zaizkio. 'Yeux nébuleux'
.OrMi 59.
Iñoizka gogo begiak olerkariari lausotzen ote zaizkan nago. "Anublan"
.Aitzol(
inLauxBBa VIII
).
Zer zatozkit [...] betaurreko-erantziak begiak lausotu ta izu-antz?LdiIL 41.
Ganduak lausotu al-zezkiak begiak?TAgUzt 41.
Negarrak lausotu ziozkan begiak Malentxori. Ib. 257s.
Alkoholak ez ditzan haren begiak lauso. MdeHaurB 14.
Au dek, au dek, / au dek moskorren legia: / ardoaren laiñotan / lausotu begia. NEtxEgan 1955 (3-4), 6.
Lanbroak begiak ziaro lausotzen zizkion. EtxdeJJ 233.
Aren begiek, zaartzaroak lausotuta, ondo ikusi ezin zutela-ta, Yosek bere semeak alderatu zizkion. OlGen 48, 10 (Ker lausotu, BiblE begi-lausoturik; Urt pisatu, Ur illundu, Dv lanbrotu).
Begiak lausotu yakazan eta arnasea bakandu. ErkiagBatB 106.
Orma-auts arre batek / lausotu deust begion atsegin gardena. GandElorri 215.
Begiak malkotan lausotuak zituala, erantzun zion. NEtxLBB 45.
Eriotz-laiñoz lausotuak zituan begiak. Ib. 193.
Gortu xamarra ta lausotua baizegon ordurako. AtañoTxanKan 98.
Begi biak lausotu, / belarriak gortu. Ayesta 101.
Ez dio maitasunak ez mirak begi zorrotza lausotu. MEIG III 86.
Ez [zuen] Erraldoia etortzen ikusi begiak malkoz lausoturik zeuzkalako. MEIG IX 104.
azpiadiera-1.1
(H). (Fig.).Nublar(se), obnubilar(se), ofuscar(se) (la razón, el entendimiento...); enturbiar(se), empañar(se) (los sentimientos, la limpieza del alma...); nublar(se), oscurecer(se). Gitxik kontauko dabee ainbeste giza alditan illun une bagarik, lausotu bagarik [...], beti garbiro gorde dabeela Jaungoiko Bakarraren sinistute ta ondra egijazkua. fBIc I IV.
Laster asi zan [...] jakiunde miragarriaren argia lausotzen. Lard 214.
Ez, ez, ezta irudimena, eznago lausoturik, egia dakust. AgKr 208.
Estutasunak lausotu eutsala adimena. EchtaJos 292.
Etorberriaren gurasoak mutillaren esanakiñ etziran batere lausotu. AgG 116.
Amaren garbitasuna batere lausotu gabe. KIkG 18.
Nasi egitten dire, gogoa lausotzen zaie. OrLEItz 34.
Griña bigurriak ematen duten kiratsak ere anima ederra lausotua utzi lezake. ArgiDL 4.
Zerutarrak baitira geure maitasunak, / eta leikide batek eztauz lausotuko. "Empañarlos"
.LauxBBa 44.
Illiak banakatzen, lausotu begiyak. MendaroTx 50.
Gogoak aulduta ta adimenak lausoturik. Y 1933, 2.
Laburminak, olerkiak eta idazlan geienak irakurlearentzako lausotu egiten zizkion. Aitzol(
inLdiUO 7
).
Gaztetango dirdaitasun aberatsa zerbait gandutu ta lausotu [zitzaion]. TAgUzt 66.
Bere emazte zanaren oroimena lausotzen joan zitzaion. EtxdeAlosT 20.
Itxaropen gozoak lausotu ta arretu zitzaizkion osoki. EtxdeJJ 222.
Adimen elkor alferraren urguiluak ez baitio hari ber-jaiozko ezagutza lausotu eta itzal erazi. MdeHaurB 93.
Vodkak, oro har, hobeki lausotuko ziola arimaren min sendatu ezina. Ib. 35.
Iluntzeak gauzen itxura lausotzen [du]. MdePr 370s.
[Aurrak] munduko gaiztoz lausotu gabeak. NEtxAntz 118.
Inork baino geiago edaten omen zuen eta buru argia lausotu bage. ZaitPlat 84.
Garbia banintz zure argia / lausotu barik erabilteko. GandElorri 134.
Zure umeen ama izan diteken neskaren garbitasuna lausotu bai zenezake. MAtxGazt 75.
Edankeriak Agindu guztiak zipriztintzen baditu ere, seigarren eta bederatzigarrenak bereziki [...] lausotzen eta zailtzen ditu. Ib. 78.
Iñoiz irudiak lausotzen ezpagaitu, ez naiz Daphni-ren beldur. "Fallit"
.IbiñVirgil 34.
[Ninpa] bazterturik zegoen urruti xamar odeiez lausotuta. 'Dissimulée'
.Ib. 116.
Gure ametsak / lausotzen asi ziran. NEtxLBB 206.
Urrungo intxaurrak ez niotek lausotu. AtañoTxanKan 21.
Hitzen azala eta mamia garbitu bezain lausotu ondoan [...], horietako bakar bati ekin nahi nioke. MEIG VI 188.
azpiadiera-1.2
(Part. en función de adj.). Zeinbat bekatu estalduten dira euren arimetako begi lausotu ta geundubetan?MgCO 22.
Begi itsu ilun lausotuaz, lañotuaz, odoituaz ezta ondo ta argiro ikusten. AñMisE 70s.
Borbon, kristau lasaitu eta protestante lausotuzko ejerzitu bat bere agindupean zuela, Erromako morallen aurrean zegoen. ArrBearg 271 (ap. DRA).
Begi leusotuok naiz ondo ez ezautu, / arima onek zurturik jarririk balauniko / odeien kolkoetan adoretan zaitu. ABAmaE 434.
Begi bitarte illun lausotua eukan. AgKr 104.
Zein mirari ta gozagarria, Josetxoren irazkia irakurriak, nire adimen lausotua argittutea!EchtaJos 301.
Astiro-astiro begi lausotuetan barrena argia egin zitzaion Maider-i. EtxdeJJ 244.
Inoren axolik gabe begira urrunera; orain ke xuriak urrunagotua ikusten dukan urrun lausotura. LasaPoem 83.
Gortu xamarra ta lausotua baizegon ordurako, beti bere buruarekin izketan eta erreminta geienen izenak ezin gogoratuz ibiltzen zana. AtañoTxanKan 98.
Begi erdi-lausotuak betaurreko pean tapatuz. LarreArtzainE 160.
sense-2
2.
(V-gip)
Ref.:
IzArOñ;
ElexpBerg
. Empañarse (los cristales)."
Lapiko lurrunakin ziero lausotu die kristalak
"ElexpBerg.
Aoko lurriñaren ikutua naikua da [ixpillua] [...] lausotua ta illundua uzteko. ArgiDL 4.
Kristalak berriro lausotu dira. NEtxLBB 104.
Ispillu bat ipiñi dautsoe ezpanetan eta
ez dau aren arnasak lausotzen. OnaindSTeresa 47.
sense-3
3.Deslumbrar."(Hacer) visos la vista, lausotu
"Izt.
v. liluratu. Begiak lauso detzakena da / aren lepoko katea. OrEus 335.
Belarritako zuri dirdaitsu; / lauso lezake begia. Ib. 362.
[Aaria] iñoiz gertatzen izu samarra; / argiek dute lausotzen. Ib. 416.
Argiaren argiaz lausoturik lotuko lizake aurrenik eta lengo itzal, txotxongilo eta txerpolariak ikusi ezinean, au esango luke: [...]. ZaitPlat 49.
azpisarrera-1
LAUSOTUXE(Forma con suf. -xe, de valor aprox.). Au gazterik ikusten nuen ta begiak lausotutxe izan arren, zarrago ta argiroago dakust orain. AItzald II 72.
Begiak lausotuxe ditudalako edo ez dut ikusten. MEIG VII 27.