1.
(V-gip, S; Lcc, Urt IV 462, HtVocGr, VP 63v, Lar, Añ, VocBN, Gèze, Dgs-Lar 8, Dv, H(V, G)),
kartRef.:
Lrq;
EtxbaEib;
ElexpBerg
. Carta."Envoltorio de cartas, kartan enboltorioa
"Lcc.
"Carta, epístola"Lar, Añ.
"Dépêche (dialectes des Provinces basques espagnoles)"VocBN.
"Lettre, missive"H.
"
Geixago estimatzen dau semian kartia, loterixako sarixa baño
"EtxbaEib.
El ambiguo "carte" de Ht VocGr, Gèze y Duvoisin podría corresponder a cualquiera de las tres acepciones. v. gutun, eskutitz. Tr. Documentado en la tradición meridional desde los primeros textos. Al Norte se encuentra en CartEsp, Axular, Tartas (Onsa 122), Etcheberri de Sara, Bordel (127), Xalbador (Odol 201) y Mattin (16). Hay kart en Mediburu y Arrue. En DFrec hay 72 ejs., 6 de ellos septentrionales.
Bidaldu dogu zeruetara kartea. MLastur 31.
Aide andiok bidaldu deustae / eskrebidurik kartea. Lazarraga A24, 1195v.
Orai puntuan errezebitu dut presentarekin aurkituko duen karta hori.
CartEsp
465.
Gure erriari leitu dut zure karta.MRos 10.1r.
Eskribatu zioen kartan. Ax 450 (V 294).
Gomendiozko karta edo guthuna. ES 379 (400 karta edo guthun).
Karta guziz amoroso bat. CbJust 122.
Bialdu deustaz karta arro ta lotsabagiak. MgPAb 203.
Irakurri bedi [...] Aita Cadizen karta juizijozkua. fBOlg 120.
Eskribatu zuen kart au. ArrGB 33.
Aita Santuari bialdu deutsan mensaje edo kartia. (1870). BBatzarN 247.
Gomendio-karta edo gutunak. AranSIgn 70 (102 eskuzkribu edo karta).
Karta deitzen dan paper izkiribitua. BvAsL 133.
Biraldu ziran / guzizko karta ederra. TxB I 71.
Karta-pilloa zijoakion / Iñigori Erromarat. SMitxAranz 96.
Eztet orrelako maite-kartarik ikusi. NEtxNola 29.
Zure karta eldu edo iritsi zait. MdePr 197.
Karta au bukatuta gosalduko det. AnabUsauri(ed. 1986) 77 (ed. 1931, 107 idazki
).
Paketa idekitzen du eta karta irakurtzen. LarzIru 96.
Andregaiaren karta etortzen zitzaionean, orduan izaten ziran [komeriak]. Salav 72.
Buru-bako kartiak ziñuana ikusita [...] eiñ eban fraillian ordezko erantzun bat. EtxbaIbilt 463.
Lagun karta bat idatzi dio / Lertsundi jenaralari. NEtxLBB 290.
Zuzendariari bidalitako kartak. MEIG IX 84.
v. tbn. RIs 20. CartAzp 125. EgiaK 89. Cap 111. OA 160. Gamiz 201. LE Ong 66r. Añ LoraS 85. AA III 364. Astar II 145. CartAnd 389. Izt C 464. Gco I 386. Ur MarIl 63. Lard 532. Ur BulaAl 48. PE 77. Zab Gabon 31. Apaol 55. Azc PB 346. Ag Serm 88. Moc Damu 34. Goñi 88. Iraola 26. Urruz Zer 78. Ill Testim 10. ArgiDL 58. Inza Azalp 38. Or SCruz 15. Mdg 146. Ldi UO 3. Laux AB 94. TAg Uzt 243. EA OlBe 45. Akes Ipiñ 15. SM Zirik 110. And AUzta 92. Erkiag BatB 200. Osk Kurl 22. Alzola Atalak 90. TxGarm BordaB 39. JAzpiroz 164. Gerrika 200.
sense-2
2.
(V-gip, S; Urt, VocBN, Chaho)
Ref.:
Lrq;
EtxbaEib
. Carta, mapa."Charta Geographica, jeografiako karta
","Charta nautica, itsasoko karta
"Urt IV 463.Cf. ARRUTA-KARTA. Iaun puxanta, gauaz duzu gidatzen huntz itsua [...] / irakats diezadazu [...] / kartan egiñ behar dudan dudoz eginbidea. EZMan II 133.
Españolak Españako karta bat atera zuen moltsatik eta bere sor-hiria erakutsi. JEtchep 81.
Euskal Herriko karta handi bat etsaminatzen. Herr 28-11-1996, 1.
Denbora hartako Frantziako kartek beltxez markaturik agertzen zuten guri alemanek 1870-ean hartu lurra.Etchebarne 18.
Karta, mapa edo lurtamua. MEIG VII 113.
azpiadiera-2.1
Ez nitun erabat zapuizten matematiku izenekoen azti-karta aiek. OrAitork 77s (traduciendo equivocadamente "illos planos quos mathematicos vocant", es decir, 'aquellos impostores llamados matemáticos').
sense-3
3.
(V-arr-gip, G-azp, AN-gip-5vill, B, BN-ciz-arb-lab, S; VP 13r, Lar, Añ, VocBN, H, Lh)
Ref.:
Lrq;
ElexpBerg;
GteErd 192
. Carta, naipe."Malilla, en el juego del hombre, malilla, bigarren karta
"Lar.
"Naipes, kartak
"Añ.
"
Karta espos, carte retournée dans le jeu"Lh.
"
Nor da karten emaile? (BN-arb), [...] noren dira kartak? (BN-ciz), kartak eman (BN-arb), kartak partitu (V-arr, G-azp, AN-gip-5vill, BN-lab), kartak hedatu (B), kartak zeinek bota ditu? (G-azp)"GteErd 192.
Tr. Documentado tanto el Norte como al Sur, aunque es más frecuente en autores meridionales.
Mutillak gorroto deutseela karta ta jokuari?MgCO 50.
Ardoa ta kartak / ditut adiskide. IztPo 109.
Muthikoska batzu karta frantsesekin jokotan. ZbyRIEV 1908, 84.
Kartak ekhar-arazirik lotzen dire musean. ZerbIpuinak 336.
Kartetako "bateko bastua". KkAb II 155.
Utzi zituan mozkorkeriyak, / kartak eta zigarrua. TxB II 174.
Errosarioa saldu ta kartak erosi. AnabUsauri 7.
Asi bedi kartak botatzen. LekEunD 38.
Kartak ditu lau egi, / seiko urreak sei begi. OrEus 162.
Partida irabaz [ditake] karta bera bi aldiz baliaturik. LfMurtuts 16.
Karteri begiratu ta batera-batera soltau eban [...]: --Ordago!SMZirik 76.
Beti esaten [...] karta onak ematen zitzaizkionean, ongi jokatzea zorte ona omen dela. ArtiIpuin 67.
[Musian] kartak azaldutzian / ikusiko degu. UztAuspoa 10, 104.
Kartak mehe ta yokua lodi. (BN-baig). InzaNaEsZarr 2464.
Karta onak etortzen badira, larri ibiliko da. BBarand 11.
Biharko arnegitarren kartak gure eskuetan daude.LarreArtzainE 343.
v. tbn. Añ MisE 232. Elzb Po 208. Elsb Fram 146. Azc PB 87. Alz Bern 52. A EY I 460. Bilbao IpuiB 32. Ayesta 94.
sense-4
4.Documento. Nik ere atera deroit orrelako karta zar bat faldrikerati. (Zudaire, 1539). ReinEusk2 78 (ref. a un mandamiento real).
Ondarroako erri lege kartan, bere lurrak Amalloganetik Arranoate'n tartekoak dirala esaten da. Zubk(
inEtxabuKontu 220
).
sense-5
5.Cartón. Han berean idortuz karta bezala taulaturik jarriko zen espala. LarreArtzainE 60.
azpisarrera-1
ARRUTA-KARTA.
Carta de navegación. Handik emanen duzu arruta kartak ematen darotzun arrutan. INav 133.
azpisarrera-2
KARTA HARTU,
KARTA BAT HARTU.
Recibir (una) carta. "Kartia artu dau gaur goizean, etxekuetatik" Etxba Eib. Jakiteko [...] Sirenak kartea artu eben ala ez. Lazarraga A, 1138v.
Eskutitz edo karta bat artu eban. BilbaoIpuiB 262.
Artu genduan / zure idazki edo karta. BEnbNereA 67.
Federaziotik [...] karta bana artu genduan.Albeniz 158.
v. tbn. Yanzi 138. Auspoa 39, 87. TxGarm BordaB 186. JAzpiroz 164.
azpisarrera-3
KARTA ARTZAINKOR.
Carta pastoral. [Apezpikoak] emon eban argitara karta artzainkor bat. ItzAzald 55.
azpisarrera-4
KARTA-AZAL.
Sobre de carta. Karta-azal aundi batean sartu txukun-txukun. Zendoia 128.
azpisarrera-5
KARTA BELTZ.
Naipe de figuras. "Karta beltzak (onak) (BN-arb)" Gte Erd 192; cf. beltz (II, 8).
KARTA EGIN (V-m-gip, G-azp, AN-gip),
KARTA BAT EGIN.
Ref.: Etxba Eib; Gte Erd 62. Mandar una carta, escribir una carta. "Alabiak karta eiñ detsa amari" Etxba Eib. "Karta egin zion (V-m, G-azp, AN-gip), [...], letra bat igorri dakot (BN-arb)" Gte Erd 62. Los únicos ejs. de karta egin corresponden a Apaolaza y a "Markesaren alaba". Egin zion arririk gogor-ena negarrez erdi bi egin zezakeen kart bat. MbIArg I 264.
Ez deutsudan / karta bat bere egiñ. ABAmaE 378.
Ez zegoan zerekin karta egin. Apaol 38.
Karta bat egiñ bear diot Jose Palluri. UrruzZer 78.
Apaizak karta bat egin zion. OrSCruz 16.
Iru urte auetan etxera karta bat egin gabe!NEtxAntz 112.
Karta bat egin zien andik esanaz pixka bat egoteko. AndAUzta 92.
Ausartu zan karta bat eittera. EtxbaIbilt 463.
Antonio il zala / egin zuan karta. Balad 230.
Paulok karta egin zidan nola nabillen galdetuz, ta nik bertsu okin kontesta.Auspoa 77-78, 266.
Apaizak Manilatik bere amari egindako karta ere irakurri det. JAzpiroz 13.
Etxeko aiztiari egiten eutsazan karta guztietan. Gerrika 41.
v. tbn. Akes Ipiñ 15. Erkiag BatB 25. TxGarm BordaB 119.
azpisarrera-11
KARTA-EMAILE.
a) (Lar; k. emolle Añ). "Cartero, kartemalle" Lar. b) (El) que reparte las cartas en el juego. "Kartemaile, qui donne les cartes" Lh.
azpisarrera-12
KARTA GAIZTO.
Malilla, comodín. Gizon izan da karta-gaizto biurtu bearra dago. "Malilla"
.OrTormes 93.
azpisarrera-13
KARTAGINEN,
KARTEGINEAN.
Escribiendo cartas. Kartegiñean lan gogorra artu zun [...] guziei erantzuten. OrMi V.
Kartagiñen diarduala begira dagokio ugazaba, ta mutillak, idazteko bizkortasuna dauala susmau. ErkiagBatB 125.
azpisarrera-14
KARTA-JOKALARI.
Jugador de cartas. Ezpatadantzariak, aurreskulariak, kartajokulariak. AlzolaAtalak 78.
azpisarrera-15
KARTA-JOKO.
azpisarrerakoSense-15.1
a)(Lar; k.-joku V-gip ap. Elexp Berg). Juego de cartas. "Chilindrón, un juego de naipes, karta joko bat" Lar. Mutil batek jarduten dau karta jokuan beste lagunakaz. MgCO 50.
Aritzen dira denbora puska batean karta-jokoan. AA III 483.
Dado jokoa, karta jokoa ta beste onelakoak. EchveDev 416.
Karta-jokuak kentzea, bada onetara ere txit emana zan orduko jendea. AranSIgn 82.
Kirolak (pillota jokubak), kartolenak (karta jokubak). IPradEEs 1915, 100.
Pelota-jokuan eta bolalekuban eta karta-jokuan. KkAb I 30.
Karta-jokuan etzun ikasi, / ez zekin zer zan gezurra. OrEus 422.
Karta-yokuan irabazteko. (BN-ciz). AEY I 461.
Frantses karta joku errezena. MdePr 43.
Orduan puntuan aritzen omen ziran geiena karta-jokoan. BAyerbe 146.
azpisarrerakoSense-15.2
b)Baraja.
Karta-yoko batean badire erregeak. ElsbFram 16.
Hemen / ez dugu kausituko / karta-yokoak eta pilotak, / oneski libertitzeko. Etcham 39.
Behin karta joko bat eman zioten, liberti zedin. ArtiIpuin 67.
azpisarrera-16
KARTAK EHO.
Barajar cartas. Aztu guzurra / kartak eio / ta ebagirik / daragoio. / Oni ta ari / igarriten / zer zer etorri / bear yaken. ZavFab,
RIEV 1907, 536.
azpisarrera-17
KARTAK NAHASI,
KARTAK NAHASTU.
Barajar. "Barajar los naipes, barajatu, nastu, nastatu, nahasi" Lar. "Kartak nahastea, battre les cartes" Dv. "Zuri da kartak nahastea, c'est à vous de mêler les cartes" H. "Kartak ongi nahasi (AN-5vill), kartak ondo nahastu (G-azp)" Gte Erd 192. Behar zirenak baino bi bider gehiago nahastu zituen kartak. ArtiIpuin 68.
Pellok kartak nastutzen egiten ditu egiñalak. TxGarmBordaB 33.
azpisarrera-18
KARTA-LARRU.
"Valija <b-> de correo, kartanarrua" Lar. "Mala, la valija de posta" Ib. v. KARTA-ZORRO.
azpisarrera-19
KARTA-ONTZI.
"Porte-cartes, karta-untzi" T-L.
azpisarrera-20
KARTA-ORDEKO.
"Carta, epistola: (c.), karta. En respuesta de otra: karta-ordekoa" Añ.
azpisarrera-21
KARTA-PARE.
Baraja --Emazu karta pare bat [...]. Eta debru tiki bati kartak ekhar-arazirik lotzen dire musean. ZerbIpuinak 336.
Atera beza boltxikotik karta-parea. LekEunD 37.
Kopa ta urreik baeko karta-parea ekarri diat eta. Ib. 38.
azpisarrera-22
KARTA-SOBRE(V-gip ap. Elexp Berg). Sobre para cartas. "Seillua ta papela badaukat, baiña karta-sobria falta" Elexp Berg.
azpisarrera-23
KARTA-UKALDI.
Jugada de cartas. Karta ukaldi batean sal lezake bere burua. JEBur 108.
azpisarrera-24
KARTAZ.
Por carta. Batian kartaz, bestian esanez, bestian errazoez. fBIc II 295.
Igual da ematia / kartaz errespuesta. Bil 102.
Bai itzez ta bai kartaz. OrBM 12.
Erromara kartaz idatzia dezu. SMitxAranz 159.
Kartaz aitzen emon zetsan frailliorri. EtxbaIbilt 463s.
Emazte-gaiak kartaz / dio igorria / arruntegi zakola / jaun laboraria. Mattin 84.
Kartaz entenditzeko / alkarren berriak. Balad 230.
Kartaz azaltzen dogu edertoen geure barrua. OnaindSTeresa 119.
Lengo marineroa bezela, "kartaz enteratzeko alkarren berriak". BBarand 80.
Beren iritzia kartaz bialtzen zuten. Insausti 22.
Kartaz baizik ezagutzen ez nuen adiskide bihotzekoa. MEIG VIII 83.
azpisarrera-25
KARTAZKO.
azpisarrerakoSense-25.1
a)De cartas, de naipes. "Kartazko jauregi, maison fragile". Hb GH 1929, 85. Aizerik ehikienak botatzen duen kartazko gaztelu erbala bezela. EE 1882c, 581.
Hiru pezeta zala / kartazko jokoan, / bertan hilda itzi neuen. Balad 218.
azpisarrerakoSense-25.2
b)Epistolar, por correspondencia.
Nire espediantiari buruz euki ebala kartazko entrebista alako jaun edo ministruarekin. Gerrika 112.
azpisarrerakoSense-25.3
c)(Papel) grueso, como cartulina.
Battittak erakutsi zautan kartazko paper loditxo bat. LarreArtzainE 27.
azpisarrera-26
KARTA-ZORRO(Lar, Añ (G)). "Portacartas, bolsa en que se llevan" Lar y Añ. "Mala, la valija de posta" Ib. v. KARTA-LARRU.
azpisarrera-27
KARTA ZURI.
"Karta xuriak (txarrak) (BN-arb)" Gte Erd 192. Cf. KARTA BELTZ.
azpisarrera-28
KARTETAKO JOKO.
Juego de cartas. Datuetako, kartetako eta bertze horrelako iokoak. SPPhil 368 (He 371 kartetako yokoak).
KARTETAN (V-gip, G-azp, BN-ciz, S).
Ref.: A EY I 461; Etxba Eib. Jugando a las cartas. "Kartetan jokatu eban asteko irabazixa" Etxba Eib (cf. infra ejs. de kartetan jokatu, 'jugar a las cartas'). Kartetan txist eta txost arratsaldea igaro ta gero. Ezale 1899, 14b.
Kartetan xantza duenak. (G-azp, BN-ciz, S). AEY I 461.
Arratsaldean kartetan, igel jokun. JAIrazBizia 26.
Txoria deitzen zetsen etxe-kalte bat ba-ei zan [...]. Txoria kartetan jo-ta-ke. SMZirik 76.
v. tbn. BBarand 105. Zendoia 188.
azpisarrerakoSense-30.1
(Con ari izan, egin, jokatu, etc.)."Ludere chartis, kartetan jokatu, [...] kartetan haritu
"Urt IV 464.
"
Kartetan haritzea, jouer aux cartes"H.
"
Auzoko etxeko-andrak kartetan eitteko jartzen ziran ataiko atian, beiñ arrasa ezkero
"EtxbaEib.
"
Kartetan ari dira (AN-5vill-gip, B, BN-arb-lab), [...] kartetan dabiltz (V-arr)"GteErd 192.
Iokatu zebidi kartaetan. Cap 126.
[Iokalariak iokatu dianian] kartetan edo datoetan edo bertze zoinbat iokotan. TtOnsa 69.
Edan tuzte / amalau pinta bepetan / jokaturikan kartetan. Bordel 77 (tbn. en ChantP 308).
Auek kartetan aritzen ziraneko toki berean. AnabUsauri 67.
Kartetan artzeko.LarreArtzainE 236.
azpisarrerakoSense-30.2
An ari omen ziran bi karabinero kartetan jokuan. Salav 14.