goiburua
sense-1
(
S ap. Lrq
; SP,
Urt IV 460,
Arch VocGr,
VocBN
,
Dv,
Gèze,
H (BN)),
karidade (
Lar,
Izt 5r,
H (V, G)),
karitade (
Urt I 423),
karidede,
kaitate,
garitate.
Caridad.
"Caridad, virtud teologal"
Lar.
"
Fede, esperanza ta karidadeko egintzak
"
Izt 5r.
"
Iainkoaren alderako karitatea edo amodioa, charité ou amour à l'égard de Dieu [...]. Giristino lagunaren karitaterik eztu, il n'a pas de charité, d'amour, de compassion, d'indulgence pour son prochain"
H.
Tr. Documentado en todas las épocas y dialectos. La forma propia de la tradición septentrional es
karitate (tbn. en Aresti
MaldanB 223), y
karidade la de la occidental (tbn. en Eguiateguy un ej. de
kharidade ). Duvoisin emplea
kaitate en un catecismo escrito en el habla de Arcangues (
BOEl 431). Entre los alto-navarros y dialectos pirenaicos hay
karidade en Mendiburu, Lizarraga de Elcano,
CatB (86),
CatAe (32), Legaz y
CatUlz (55), y
karitate en el
CatAN (71) de Añibarro, en
CatSal, y
CatR (63); ambas formas en Beriayn (
Trat 87r
karidade ,
Doc 171r
karitate ). Hay además
garitate en la elegía de Juan de Amendux.
Karidede aparece en
VJ (12, etc.), junto al menos frec.
karidade . Se documentan formas con aspiración inicial en Eguiateguy (267
kharidade ) y Chourio (III 55, 4
kharitate, junto a
karitate (I 18, 4)). Leiçarraga escribe <ch->, probablemente grafía cultista, aunque no hay que excluir que represente una pronunciación palatal. En
DFrec hay 6 ejs. de
karitate y 1 de
karidade .
Ene anima duzuen gomendatu, garitates mobiturik.
Amendux 3.
Baldin karitate <ch-> baduzue batak berzeagana.
Lç Io 13, 35.
Espiritu santuaren karidadean.
Miserere 333.
Idukazu enegana / zure karitatea.
EZ Noel 143.
Iainkoak karitateaz eta amorioaz eman deraukun [manua]
.
Ax 327 (V 216).
Zelaan eugiko da karidedea?
VJ 12.
Karitate behar da guzien aldera.
SP Imit I 8, 2 (Mst, Ip karitate; Ol, Pi maitasun).
Karitate eder bat pratikatzen zian.
Tt Arima 107.
Nihor berezi gabe behar du artha eta karitate aberatsentzat bezala pobrentzat ere.
CatLav A, 6r (V 7).
Jangoikoarekiko karidadeaz ta amodioaz.
Lar SAgust 13.
Karidade andiz ta elkar ganako maitanzez.
Mb IArg I 238.
Luis karidade gozoz beterik.
Cb Just 54.
Inklinaziño txar karidadearen kontrakoa.
Añ LoraS 55.
Guziok karidade egiazko batekin alkar amatzea.
Gco II 65.
Esperánza sánoa, karidade bétea.
LE Ong 31v.
Karitate gaizki aditu batez.
Dh 122.
Bihotz guziz sainduak duen karitate samurra.
MarIl 29.
Iñazio Loiolakoaren karitateak sobera khar zuen.
Laph 119.
Inbidiaren kontra karitatea.
CatSal 63.
Españolen kristau-karidade ta onginaia.
Aran SIgn 88.
Zer gauza da karidadea? Maite izatea Jangoikoa gauza guzien gañean.
Legaz 37.
Il da karidadea! / Bizi da mengantza!
PE 17.
Karidadeak irekitzen dituala Zeruko ateak.
Moc Damu 19.
Besteak maitatzea, karidade-bearra.
Txill Let 142.
Karidadea bizi da emen / kale ta baserrietan.
NEtx LBB 370.
Etxetako karidadea ta atariko aizea bat dirala. Ia ez dala arkitzen biotzoneko jenderik.
Lab SuEm 181.
["Monsieur Vincent" filmeak] karitateari buruz zalaparta gehiegitxo ateratzen zuelako.
MIH 322.
azpiadiera-1.1
(S ap. Lrq
; Dv, H).
Caridad, limosna.
Cf. KARITATEA EGIN.
Ez baitugu zertaz eros eta karitatez bizi baigare.
Laph 89.
Karitate bat, othoi, jaun gaztea, Jainkoaren izenean...
Barb Leg 139.
azpiadiera-1.2
"La Caridad, antigua costumbre de Osintxu. Urtean zehar txahal bat hazten da eta Kofradietan goizean goiz hil. Gero salda egiten da eta meza ostean haragi puxka batekin banatzen zaie joaten diren guztiei. Dirudienez, antzinan behartsuen artean banatzen zen haragia. Aurten be juan biakou Karidadera. Aurten Karidadeko txalak berrogei erralde pixau jittuk
"
Elexp Berg.
azpiadiera-1.3
Karidadeko monjetan sartu zen.Goñi 111.
azpisarrera-1
KARITATEA EGIN
(S ap. AtSac 41). Practicar la caridad, dar limosna.
Nezesidade estuetan ere karidadea egitea zer dan ezatakie.
Gco II 33.
Uste dedanez persona askok / karidadia egiñ du.
Ud 137.
Karitatea egiten dute / heiek ere arimetan.
Etcham 238.
Joan nitzan diru gabe eta neri karidadea egin ostazun.
And AUzta 78.
Niri karidadea egin ostazun zapatak emonaz.
Ib. 78.
Karitatea egin bear duk / zerua irabazteko.
Mattin 126.
Zonbaiten karitatea egiten da diru hutsez.
Xa Odol 173.
azpisarrerakoSense-1.1
(Con bat
).
Arren karidade bat egin deiyola.
Zuzaeta 111.
azpisarrerakoSense-1.2
(Pl.).
"
Karitateak egitea, faire des charités"
H.
Otoitz, barur eta karitateak / egitzue gure fagoretan.
Monho 128.
azpisarrera-2
KARITATE-EGILE.
Caritativo.
Izan zaite [...] karitate egille heien iduriko.
Mih 84.
azpisarrera-3
KARITATEKO.
De caridad, caritativo. v. KARITATEZKO.
Karitateko, orazioneko eta bertze debozioneko milla eserziza.
SP Phil 389 (He 394 kharitatesko).
Karidadeko aktoak egunean eguneango egiteko.
Cb CatV 95.
Karidadeko konserba gozo ederra daukaten animai ere gertatzen zaie.
Mg CC 231.
Karidadeko egintza.
Añ EL1 234.
Karidadeko obra onetarako batuten dana.
(1864).
BBatzarN
201.
Zelan agindu guztiak dagozan zarraturik karidadeko edo maitetasuneko aginduan.
Itz Azald 184.
Akto Fedekoak, Esperanzakoak eta Karidadekoak.
CatUlz 28.
v. tbn.
Karidadeko: Cap 23. OA 51. Iraz 67. Oe 36. Astar II 93. JJMg BasEsc 49. CatLlo 38. CatBus 53. Ur MarIl 117. Legaz 24.
azpisarrera-4
KARITATEKO MOJA.
Monja de la Caridad.
Erregiñaren agindu bat, eskubidia emoten dabena Karidadeko Monjak ekarteko.
(1864).
BBatzarN
199.
azpisarrera-5
KARITATEZ (SP).
Por caridad, caritativamente. "Par charité" SP.
Gure hurkoetara ere karitatez usatu behar dugula.
Lç Ins E 4v.
Karzela eta ospitale / karitatez ikhusten.
EZ Noel 155.
Bizi zaite karitatez.
Hm 200.
Hainitzetan badirudi karitatez hari garela.
SP Imit I 15, 2 (Leon bertzeak maitez ari girela).
Ene alhaba atzo karitatez eman zanautan.
Tt Arima 121.
Ezen Jesukristo baithan balio duena ez da zirkonzidatua izatea, ez eta zirkonzidatua ez izatea ere, baiñan bai karitatez obratzen duen fedea.
He Gal 5, 6.
Enterratu egizu karidadez Maria pobriaren gorputza.
JJMg BasEsc 243.
Kristinabak karidadez egin biar dabena.
fB Ic II 199 (v. tbn. 198, 206).
Inhurria / igerika zabilan, [...]. / Karitatez urzoak / belhar bat derio aurthikitzen.
Arch Fab 107.
[Herioaren aztaparretarik] hoinbertze karitatez [...] beretu zituzten.
Laph 181.
Beste onzijaunak artu zuen karidadez Ignazio gajoa berean.
Aran SIgn 41.
Iñork bere etxean karidadez artu nai eztuen eskale baten itxuran.
Arr May 114.
Jaun batek ninduen [...] / karitatez arabez / ber'etxian sartu.
Etcham 197.
Karitatez, bizkitartean, lasterka bagoazi neketan denaren atzemaitera.
JE Ber 101.
v. tbn. Ub 148 (karidadez).
azpisarrera-6
KARITATEZKO (H).
De caridad, caritativo. "Karitatezko edo amodiozko akta, acte d'amour de Dieu, de charité" H. v. KARITATEKO.
Karitatezko eta eginbidezko exenplu.
Lç Ins B, 7v.
Zeuen karitatezko begiez.
Mat 301.
Karitatezko amorio [sinplea]
.
SP Phil 294 (He 295 karitatesko).
Gizon karitatezkoa.
Gç 207.
Janzi zaiteze karidadezko soñeko zuriagaz.
Añ LoraS 113.
Karidadezko biarra egiten dogulako.
fB Ic II 201.
Karitatezko, debozionezko eta erlixionezko exenpluak.
Jaur 356.
Jaungoikuak karidadezko egitiak beti sariztatzen [ditu]
.
Bv AsL 133.
Bere ezpañian beti karidadezko eta amodiozko itzak dituala.
Ag Serm 113.
Atsaldi bat artu zun karidadezko itz oek esan ondoren.
Etxde JJ 160.
v. tbn. EZ Man II 382. Lg II 253. Mih 3. Mercy 5. AstLas 13. Añ CatAN 73. JesBih 451. UskLiB 24. MarIl 117. Gy 4. Hb Egia 103. Laph 231. CatS 10. Arb Igand 186. HU Aurp 122. CatJauf 10. Karidadezko: OA 75. Cb Eg II 163. Zuzaeta 81. Mg CO 26. Gco II 36. AA II 13. Aran SIgn 108. Arr May 195.