Tr. La forma propia de la tradición vizcaína y guipuzcoana es txistu. Entre los septentrionales domina xixtu, que aparece tbn. (alternando con txistu ) en textos meridionales del s. XX. Hay ziztu en autores guipuzcoanos y navarros del s. XX, además de en Hiribarren (sudur ziztu, q.v. s.v. sudur ) y Lafitte. Usan xiztu Urte e Hiribarren, y xistu Etcheberri de Sara, Goyhetche y Oxobi (además de, en alguna ocasión, Zaitegi, Gaztelu y Orixe e Ibiñagabeitia). Lizarraga de Elcano emplea fixtu, fistu y txistu. Hay además zistu en Voltoire (zistu egin ), txixtu en Lhande (en dialecto guipuzcoano), Alzaga (Ram 34), Orixe y J.A. Irazusta, y txiztu en Añibarro y Azkue. En DFrec hay 66 ejs. (5 septentrionales) de txistu, 4 (1 sept.) de xistu y 5 de ziztu, estos últimos correspondientes a la 4.ª acepción.
sense-1
1.
(V, G, L, BN, S; Mic 9r, Aq 420 (G), Dv(<ch-> G), ZamVoc),
txixtu,
txiztu,
xistu (L, BN; ArchVocGr, H),
xixtu (L-sar, B, BN-baig; SP, Dv, H(que cita a EZ)),
xiztu,
txistru (V-gip),
txustu (Sal),
txuxtu (Sal),
xustu (VocB),
xuxtu (B),
ziztu,
zistu,
sistu (Deen I 497),
fistu (AN; Dv(AN)),
fixtu (H),
pixtu (AN-ulz)
Ref.:
A(
txistu, txuxtu, fistu, xixtu, xuxtu
);
Lh(
txistu, xistu
);
IzArOñ(
txístru
);
IzIzG(
pixtu
);
IzTo;
IzUrrAnz;
EtxbaEib;
ZMoso 64;
ElexpBerg;
IzetaBHizt2(
xistu
)
. Silbido; sonido sibilante, en gral."Silbo [...], con acento breve"Aq 420.
"Le sifflet"ArchVocGr.
"Coup de sifflet, sifflement. Beharrietako xixtu, tintement d'oreille"Dv.
"
Xustu, silbar [xustu egin?], silbido"VocB.
"
Beharrietako xixtu, retintín de los oídos"A.
"
Txistua jo zetsan beste basoko arzaiñari
"EtxbaEib.
Cf. 1 ziztu. v. 1 histu (2). Tr. Documentado desde principios del s. XVII.
Suge eta animale pozoñtsuen xixtuak. EZMan I 104.
Zer kanta suerte den xirola xistua edo manjura soinua. ES 395.
Hire sudurretako xiztuaz urak multzokatu izan dituk. UrtEx 15, 8 (Ur, Bibl haize, Dv hats, Ker arnas; cf. SUDUR-TXISTU).
Adirazten digu Jesusek aren ardiak ezagutzen dutela beraren hitza ta txistua. MbIArg I 312.
Zure dei edo txistu gozoak otsoen artetik atera. CbEg II 139.
Egiten deutsez amodiozko txistu ta dei asko. CrIc 125.
Artzái ónak egin zio fixtubát biotzéra. LEUrt(ms.) 75v.
Azoteen fistu lotsagarriak. (94). LE-Ir(145 txistu
).
Aditzen due Jesu-Kristoren itza ta txistua. AA III 594.
Deituten badeustazu errukizko oles ta txistuakaz. UrMarIl 48.
Egiten betbetan ohitu xistua [sugeak]. Gy 162.
Oihu khirats zarion inginadore bati, xiztu min bertze bati. HbEgia 150.
Ikatatuko ez ditu / txistu balatenak. Afrika 47.
Xixtu batez ekharrarazten du muthil bat. Laph 6.
Ez dira erraz biltzen / lenengo txistuan. JanEd I 17.
Zer deusku barriz orain aiseak / txistu tristeak / jo arren. ABAmaE 368.
Txorien txistuak. Ib. 354.
Nahi bezenbat xixtu eta fuera eta tomate edo sagar ustel orok leihoetarik burura. HUZez 182.
Bapurraren xixtua. Prop 1898, 44.
Geroago ta txistu geiago entzuten zirean. ABGuzur 116.
( s. XX)Eriotzearen txistua, arnasestua ta deadarra. AgKr 198.
Hu! hu! egiten zioten, xixtu frangorekin. Eskual 5-6-1908 (ap. DRA
).
Txirularen txixtua
aditu bezaiñ laixter. LhYol 29 (30 txistu
).
Makila haren xixtua, Lohilakaten eskuetan!BarbSup 146.
Asi zan txistu-jotzen. MujPAm 59.
Axia asten da txistua joten. Enb 49.
Langilen ziztuak eta oiuak igesari eman zutenei. FIr 142.
Trenen txistua eta marruak. TxB II 113.
Nere xixtua entzutean. LekEunD 45 (47 txistu
).
Biotzean pilpira ta ziztu belarrian. OrEus 58 (
Tormes 57 txistu,QA 160 txixtu, ib. 181 xixtu
).
Xixtu ederrik aditu behar gintuen haatik bidean. ZerbGerlan 109.
Zakurrak zaituko daiz- / kik alde batetik, / ik berriz ojua ta / ziztua bestetik. Yanzi 122.
Xori arinen sistu gozoak. Iratz 67.
Lau aldiz entzun ikaraz zure geziren txistua. EAOlBe 68.
Txi[s]truek eta zaunkak entzuten dia. (V-gip). GandEusk 1956, 220.
Xixtu mehar bat egiten zuten [sugek]. JEtchep 18.
Txistu zorrotz batez bukaturik [tramankuluak]. OskKurl 128.
Entzungo ditue balen txistu zoliak. ErkiagBatB 183.
Aize eztien arnas-xistu. "Silbo de los aires"
.GaztMusIx 185.
Birigarroaren txistua jotzen nuan. Salav 27.
Kaiolan preso dagon xoriaren xixtua.Herr 22-9-1966, 3.
Mutil guziak txistu luzea jo zuten Yolandaren izena entzun zutenean. NEtxLBB 148 (v. tbn. Antz 12).
Txistuari ekiten dio. LabSuEm 198.
Holakorik ez! Laneko girelarik, lanean! Xixtu ona lukete bertzenaz nagusiek. Herr 8-8-1968, 1.
Behin hargatik poza zitzaidan markistu, / entzulek eskainirik bost minutu xixtu. XaOdol 317.
Lenengo bala txistuak antxe aditu genituan.AZink 65 (
ib. 106 bala-zistu
).
Trenaren txistu batzuk.Gerrika 104.
v. tbn. Arr May 59. Zink Crit 50. Mok 16. Jaukol Biozk 25. Anab Poli 52. Bilbao IpuiB 52. Ugalde Iltz 16. Onaind in Gazt MusIx 205. Ibiñ Virgil 113 (47 xistu). Ataño TxanKan 74. Xixtu: Jnn SBi 123. JE Bur 25. Berron Kijote 153. Ziztu: TAg Uzt 131. JAIraz Bizia 45 (44 txixtu).
azpiadiera-1.1
Sonido estridente. Segoa edo grasa ez bazitzaion ematen, txistua jotzen zuan gurdiak, zijoanean.JAzpiroz 119.
azpiadiera-1.2
(En contextos comparativos para expresar rapidez). Musturreko bi emongo deuadaz txistua baiño arinago. ABGuzur 149.
Tentatzen banau, txistua baña azkarrago da leiotik kanpora tiñosu ori. Iraola 66.
Txistuba baño ariñago aterako zattut neuk estura orretatik. Otx 47.
sense-2
2.
(V-ger-gip, AN-ulz; Aq 420 (G), Añ),
xistu (L, BN; Urt)
Ref.:
Lh(
xistu
);
IzUrrAnz;
IzUlz;
EtxbaEib;
HolmerApuntV;
ElexpBerg
. Chistu, flauta vasca de tres agujeros; flauta en gral. "Arguta fistula, xiróla,xixtumehárra" Urt II 308."Flauta"Añ.
"
Txistua joten eban tanbordunagaz, kalietako egunetan
"EtxbaEib.
"Dena den danboliñ-txistu deitzen dio adineko askok ohizko txistuari eta txistu flautari"ElexpBerg.
Peruk txistua, / Praiskok alboka zolia. ABAmaE 369.
Arrabots aundia egiten dubela, txistu, tronpeta, atabal eta ojuakiñ. AlzSTFer 112s.
Txistu aizezko-pelotadun bati aize emanaz. Ib. 133.
Tuntun jotzalleak bere txistua zorroan gordetzen duan irudira. AgG 282.
Orkestak diran erriyetan jaio izango zan eta ez txistu ta danbolin-erriyan. LzMEEs 1912, 107.
Xistuarekin jozak atabal. Ox 116.
Jasotzen du ezpaiñetara txistua. Mok 16.
Ara aizezko pelotak eta / karamelozko txistuak. TxB II 145.
Atabal ta duntzaña, txuntxun eta txistuaz. Enb 207.
Txistu da danboliña aurretik. 'Galoubet'
.OrMi 87.
Pilarmonika ta txistuaren soñua. LabEEguna 106.
Txistuak naiz kitarrak ots berezirik aterako ez balute. Ol1 Cor 14, 7 (Lç xirula
).
Ta txistu eze orrek, artzain irarrijoi, / aintziran igiko dau kisñien pinpiña. "Flauta"
.LauxAB 31.
Ez al da zizturik eta danboliñik?OrQA 192 (
Eus 35 txistu
).
Jo'zazute txistu / eta danbolinak. MdePo 18.
Txistua, etorreran lez, aurretik ebela. ErkiagArran 43.
Euskaldunen txistuai / ondo begiratu, / iru zulo besterik / beragan ez ditu. BEnbNereA 222.
Txilaba azpitik txistu antzeko bat atera. AnabAprika 24.
Zergatik ez zuk txistu ariñari putz egin. IbiñVirgil 45.
Zuk beti, txistuarekin, pieza bat bakarra yotzen duzu.Auspoa 77-78, 18.
Arratza eta txistue / oiek goien geldituek. (AN-larr). CEEN 1971, 199.
Txistuaren otsa be gauza utsa da; txiroa emoten dau, apur bat urruneratu ezkero.EtxabuKontu 45.
Jaia omen zan. Txistua ari omen zuan. JAzpiroz 32.
Ez baitzen besta eguna bainan lanekoa, utziko zuen Irigoyenek xixtua bere lekuan.LarreArtzainE 192.
Gazteluk, gainera, txistu edo alboka zaharrari egokitu behar zion flauta aberatsaren soinua. MEIG III 106.
v. tbn. Echta Jos 85. Eguzk RIEV 1927, 436. Jaukol Biozk 96. MendaroTx 447. Etxde AlosT 16. Bilbao IpuiB 238. Alzola Atalak 141. Basarri in Uzt Noiz 45. Ataño TxanKan 215. Gerrika 220.
(V, G; VP 13v, Lar, Añ, ZamVoc),
pistu (AN-larr),
txuxtu (Sal),
txuztu (Sal),
xustu (VocB)
Ref.:
A(
txistu, txuxtu, txuztu
);
AApend
. Silbato."Pito, silbato"Lar.
"Silbo"Lar, Añ.
"Chiflar, chiflo, txilibitua, txistua jo
"Añ.
"
Txuztu (Sal), silbo que los niños hacen con vegetales"A.
Io eben txiliña eta txistua, eta trena lenengo birtatsi edo putzkadak botetan asi zanean [...] entzun zan diadar [...] luze bat. AgIoan 109.
Gure gizonak hartzen du xixtua eta jotzen du behin. "Sifflet"
.BarbLeg 133.
Lau bost aldiz jo zuan bere xixtua kañaberazkoa. "Silbato"
.BerronKijote 48.
azpiadiera-2.3
"
Ziztu, grand sifflet"Hb(forma aumen. de xixtu
).
sense-3
3.
(V-ger-m-gip, G; VP, Lar, Aq 419 (G), Añ, Izt 108v, ZamVoc; <ch->Hb, H(V, G)),
xixtu (H)
Ref.:
A;
EI 90;
IzurrAnz;
IzTo;
EtxbaEib;
HolmerApuntV;
ElexpBerg
. Saliva.
"
Txistu tantoak, rociada de saliva"VP 21v.
"Saliva"Aq 419.
"Escupidura"Ib. 1215.
"
Txistua bota (V-ger-m), escupir"A.
"
Txistua iruntzi, tragar la saliva. Txistuak garbitu, limpiar las salivas"IzUrrAnz.
"
Txistua jaurtitzia alkarri, Judasak izatia beste
"EtxbaEib.
v. 1 listu, 1 histu. Tr. Documentado exclusivamente en la tradición meridional.
Azotez, txistuz ta afrentaz betea. CbEg III 289.
Boatzen eutsezala bere arpegira txistu ta gorro asko. Oe 157.
Janaren izpi edo apurren batzuek irinsten badira txistuarekin batera. MgCC 228.
Txufeaturik eskárnios ta txistus.LEDoc 162 (161 lixtuz
).
Ordu laurden batean bederik ez det txisturik botako. AA I 460.
Txistu edo gorrua beraganunz botaten dabenak. Astar II 85.
Arpegi ederrera txistu ta gorro loi atsituak egin eutsezan. AñEL2 218 (197 txiztu
).
Txistuz, zanbroz ta zauriz betia. UrMarIl 114.
Oiek berriz isekatu, txistuz bete. Lard 424.
Igurtzi ziozkan bere txistuaz betazalak. BvAsL 102.
Da minagaz igortzi / atzamar parea, / lodia ta urrengoa / txistuz bete barik. AzcPB 68.
Aingeruen alaitasuna zan arpegia txistu zikiñakiñ loitu. AgSerm 200.
Txistuz [...] loituba. Enb 102.
Ta txistutan ere bai [zerbait gastatu zuen]; ikusten danez aitu zitzaion guztia. Orduan esan zizkigun kontuak ta abar. LabEEguna 74.
Berak egindako mozorroa arpegiari txistuz itsatsita. LdiIL 18.
Mingainpetik ateratako ziztu legorra ortzartetik jaurtitzen zuen. TAgUzt 83.
Bere txixtun odol izpi bat azaldu zan. JAIrazBizia 85.
Aoko txistuaz ezotuaz. ErkiagBatB 109.
Txintxurrean txistua korapillatu. MAtxGazt 92.
Bere txistua iru aldiz irentsi. NEtxLBB 124.
Beatz bat txistuz bustita. AtañoTxanKan 220.
Leenguekin gañera, txistu garratz asko iruntsi biar gure aldetik.Gerrika 109.
Oiñetako garbiak / beti nai dituzte [...] naiz txistua ibilli / batzuetan lustre.Insausti 57.
v. tbn. Zuzaeta 75. CrIc 139. AJauregi EE 1885b, 216. EEs 1914, 245. JanEd II 19. ArgiDL 92. Tx B II 37. MendaroTx 381. Otx 36. TAg Uzt 35. Anab Poli 22. Osk Kurl 49. And AUzta 87.
sense-4
4.
(V-ger-gip)
Ref.:
EAEL 288;
ElexpBerg
. Pene (gralmte. puer.).
"
Zetan abill i txistua bistan?
"ElexpBerg.
Kontseju osterutz juan zan eta asi zan nasai, txistua atarata ormara zarra-zarra txixa-eiñan. SMZirik 80.
sense-5
5.
(V-m, G-azp),
txiztu (V-m, G),
tziztu (AN-gip)
Ref.:
A(
tziztu
);
AEF 1960, 21, 45;
ZubkOnd 239
. "Pez marino semejante a un pequeño gaian
"A.
"Las crabas (aquí se las llama kabrak), dontzellak, txistuak, etc., se pescan durante todo el año (G-azp)"AEF 1960, 45.
"Gayano"Ib. 21.
"Lucio"ZubkOnd.
azpisarrera-1
AHO-TXISTU. Silbido.
Eurak iratzartuten dira ao txistubaz, soñuba joten dabenian biarrian daguanak. MgPAb 130.
azpisarrera-2
ERI-TXISTU. Silbido que se hace con los dedos en la boca.
Erhi txistua joten zekian. Sartu bi atz ahoan eta huuuiii! egin zuan.OskKurl 158.
azpisarrera-3
MATEO-TXISTU. "
Mateo-txistu (G-goi), nombre del cazador errante"JMBAt.
azpisarrera-4
MATEO-TXISTURENAK. "
Mateotxistunak in, izugarriak egin; nahi zituenak eta bi egin. Goñik aurrian mateotxistunak intzizkonan Eugiri
"ZestErret.
azpisarrera-5
TXISTU-AIRE. Melodía silbada.
Itzuli zen etxera, bere axtiko xixtu aireak segituz. BarbLeg 146.
azpisarrera-6
TXISTUAN. Silbando.
Bortz, sei aldiz ethortzen eskularruz yoa, / aphaletik duela ziztuan hegoa. HbEsk 214.
Betbetan atera zan soiñu bat aize bizkorra ziztuan bezala. OrAitork 399.
azpisarrera-7
TXISTU-AURTIKIKA. "
Txistu-urtika (V, ...), escupiendo"A.
"
Urteak baiño lenago zigarroa erreten asten dira ta gero txu ortik, txu emetik, egun guztian diardue txistu-urtika (V-m)"Ib.(s.v. txistu
).
Uletiraka, txistu urtika ta burla minbera guztiak egiten deutseezala. fBIc I 72.
Bideetan kabiu ezin dirala, prakaak jaso ezinik, berba bakotxian txistu urtika. JJMgBasEsc 207.
azpisarrera-8
TXISTU-BELAR (txixtu-S, xixtu-belharBN, xistu-belharL; H, ziztu-belharHb)
Ref.:
A(
txixtu-belar, xixtu-belhar
);
Lh(
xistu-belhar
)
. "Sorte de gramminée qui vient dans des terrains arides"H.
"
Xixtu-belhar (BNc), hierba de cuyo tallo se valen los muchachos para producir un sonido como el del flageolé"A.
"Avena silvestre"Ib. Adixkide zirea xixtu-belarrarekin eta laparrarekin?HUZez 85.
Nere etsaiak, jauna, azken hatseraino barkhatuko ez diotedanak dire: lapharra eta xistu-belharra. EGAlm 1897, 29.
Xixtu-belharra eta laparra. Eskual 21-11-1913, 2.
azpisarrera-9
TXISTU-DANBOLIN . (Pl.).Chistu y tamboril.
Txistu-danboliñai eldurik. Mok 22.
Lepotik beera berriz, txistu-danboliñak zintzilik. Ib. 4.
Batek eskatu zituan etxera txistu-tanboliñek, eta ezpata-dantzari talde bat batu eban guztion artian.Gerrika 49.
Txistu, tanbolin, agintari ta / erriaren alkartean.Insausti 2678.
azpisarrera-10
TXISTU-EGIKERA. Modo de silbar.
Ziztualdi ariñez otsegiten zion noizbeinka Malentxori. [...]; ondo ezagutzen zun neskatxak ziztu-egikera ua. TAgUzt 165.
a)
(V, G, L, BN, S; Mic 9r, VP 13r, Lar, Añ; xistu e.L, BN; H, xixtu e.T-L, txuztu e.Sal)
Ref.:
A(
txistu egin, txuztu egin
);
Lh(
txistu, xistu
)
. Silbar.
"Chiflar, silbar"Lar.
"Siffler, appeler en sifflant; chanter (parlant des oiseaux)"H.
"
Unaiak txoriak bezala txuztu egiten dizie
"A.
"Siffler"T-L.
Eramazu ene abrea establiora, zistu egiozu. "Sifflez"
.Volt 157.
[Arzaiak ardiak] erakarzeko txistu egitea. MbIArg I 116.
Suge baten moduban txistu egite ebala.Zuzaeta 135.
Zakurrei txistu egiñaz. Apaol 44.
Deadar ta txistu egiten zion berriz ere Josek. AgG 155.
Bekoak "pit" txistu egingo zuan. AnabUsauri 71.
Nik xixtu egingo dizut, eta nere xixtua entzutean, nik agindutako guztia ta nik agindu bezela egin bear duzu. LekEunD 45.
Txistu egiñaz txakurrari. Ib. 30.
Artzaiak ziztu dagionean. OrEus 221.
Txomini txistu egin zion. EtxdeJJ 18.
Txakurrai txistu egiten. (V-gip). GandEusk 1956, 220.
Txistu egiten hasten da. ArtiTobera 285.
Nikanor geldi lotu zan txakurrari begira. Eta baita txistu egiten bere, beingoan. ErkiagBatB 82.
Ori esaten zaio otordura berandu datorrenari, maipera fistu egiñez. InzaNaEsZarr 2058.
Arek sarea jarri zula-ta txistu egiten zunean, utziko zioken lepotik artuta zeukan txakurrari.AtañoTxanKan 75.
azpiadiera-1.1
"Chiflar, chiflo, txilibitua, txistua jo, txistu egin
"Añ.
Oindiño giltza agoan neukola, ez bai neban bertan-bera itzi, erdia agerian, txistu egin nebanean neukon edo lez. OrTormes 59.
Tutuak txistu egin zuan. AnabPoli 64.
azpiadiera-1.2
Tocar el chistu. Ikusi atanian aize bete betian, txistu egiñaz. AlzSTFer 121.
azpiadiera-1.3
Baketa biguin arek txistu egiten zun bakoitzeko. AtañoTxanKan 54.
azpisarrerakoSense-12.2
b)"Escupir, [...]txistu egin
"Añ.
Aurpegi beneragarrira txistu-egin. AñEL2 220.
azpisarrera-13
TXISTU-EGITE. Silbido, acción de silbar.
Ohartuko da eri handiaren aurpegiaren itxurari [...], asots egiteari, zurruka edo ziztu egiteari: orietarik guztietatik ezagupide asko bildu daiteke. FIr 191.
Arnas edo egurats orrek bi gauza omen dakartzi belarrira: ukitzea, ta xixtu egitea. OrQA 181.
azpisarrera-14
TXISTU EMAN,
TXISTUA EMAN. Escupir, echar saliva.
Eman zioten eskuai txistua. AgG 102.
Orain itxogin piska batean, nik eskuai txistu eman artean. BAyerbe 128.
azpisarrera-15
TXISTUETAN (V-gip; txistruetanV-gip)
Ref.:
IzArOñ(
txistrúetan
);
EtxbaEib
. Silbando.
"
Lana eiñaz, txistuetan eitten eban zoragarri
"EtxbaEib.
Gero, bere lanerat itzultzen da xixtuetan."En sifflotant"
.BarbLeg 131.
TXISTU-HIZKI. Sonido sibilante (del habla).
Gero, xistu-izki esaten zaienetan, oso ugaria da euskera: s, z, x, ts, tz, tx. Or(
inGaztMusIx 16
).
azpisarrera-18
TXISTU JO. Silbar, emitir un silbido.
Cf. supra ejs. de txistua jo, txistu bat jo, etc., o de txistu jotzen (en formas no conjugadas). Eltzeak txistu jo du, ba, oraintxe. NEtxAntz 128.
Bere lanean diardu txistu joaz. LabSuEm 198.
Tenteka antzean [...], Xalbador, txistu jo zion jendearen aurrera. Zendoia 229.
azpisarrerakoSense-18.1
Malezi geio balitz / bere burun piztu, / gaur beste txori batek / joko zion txistu. Insausti 314.
azpisarrerakoSense-18.2
(Con compl. drecto).Silbar (una melodía, etc.). Lurretik zerbait jaso, ta garbitu ondoren sakelean sartzen du moda berriko doñu bat txistu joaz. LabSuEm 196.
azpisarrera-19
TXISTU-JOKA (V-gip). Silbando.
"
Zeintzuk ibilli die bart txistu-joka?
"ElexpBerg.
Argatik asi giñan / txistu joka azkar, / itsusi ta zakar, / gizalegez kaskar.Zendoia 231.
azpisarrerakoSense-19.1
Tocando la flauta. Txistu joka masaill puztutubaz dagola. AlzSTFer 133.
azpisarrera-20
TXISTU-JOTZE. Acción de tocar el chistu.
Joaren joaz txistujotzeari berari artu zion zaleagatik. Mok 8.
azpisarrera-21
TXISTU-MIRULA. Melodía silbada.
Maite nituen Urdoze aldetik mutil gaztearen maitasun-kantuak, edo berdin, donado zuhurraren xixtu-mirulak. LarreArtzainE 84.
azpisarrera-22
TXISTU-ONTZI (V, G, AN ap. A
; Aq 1216 (-nz-)). Escupidera.
azpisarrera-23
TXISTU-HOSKA. Silbando.
Nikanor-ek agin artean txistu-oska asteko eretia ta gogoa agertu eban. ErkiagBatB 74.
azpisarrera-24
TXISTU-HOTS.
azpisarrerakoSense-24.1
a)Sonido de chistu.
Medelek ere, besteak bezen bizkor ezarren, txiztu-otsari egoki zerraikion. AArdi 70 (al bailar el aurresku
).
Ttunttun-soiñuaren artetik txistu-ots berritxuak noiz jaikiko diran zai, neska-mutil gazteak, sail banatan, dantzan asteko pozez. Mok 12.
Txistu ots ori edertu egin bear litzake; loditu. EtxabuKontu 45.
azpisarrerakoSense-24.2
b)Silbido.
Sugearen txistu-otsera geldi geldi eldu zan. OrTormes 57.
Bat-batean, txistu- / ots ezaguna, / naiz igaz urrenik / Gaztek entzuna. LdiUO 38.
Zarata ta txistu otsa badakar [egoaizeak] munduaren jaun da jabe bailitzakean. EtxdeAlosT 40.
azpisarrerakoSense-24.3
c)Sonido sibilante (del habla).
Xixtu hotsekin, sibilanteekin, ere bada horrelakorik. MIH 99.
azpisarrera-25
TXISTU-SOINU.
azpisarrerakoSense-25.1
a)Música de flauta o chistu.
Su-gaiaren karrakarekin naasten da txixtu-soñu bizia. '
La petite musique du galoubet'
.OrMi 95.
Txistu-soiñua baixen zoli ta alaia dogun Bizkaia yator au. AkesIpiñ 4.
Airean ikusten duzue txistu soinua dantzan. MEIG I 63.
azpisarrerakoSense-25.2
b)Sonido estridente.
Zure gurdiak oraindik ere / txistu-soiñuak baditu. Zendoia 122.
azpisarrera-26
TXISTUTAN. "Silbando. Txistutan zetorren zuen mutikua
"ElexpBerg.
"
Beti txistutan eo kantuan bere lanak ingottu
"ZestErret.
azpisarrerakoSense-26.1
(
Txistutan egin
). Artu pardela eta martxa, txistutan egiñez, bide-estratan beera.Zendoia 173.
azpisarrera-27
TXISTU-TTUNTTUN,
TXISTU-TUNTUN. Chistu y tamboril.
Don Emeterio, asi al ditezke txiztu-ttunttunak?AArdi 65.
Txistu-tuntuna aurretik ebela atara eben kutxa jatorra lau gizon gaztek. ErkiagArran 36.
azpisarrera-28
TXISTU-TTUNTTUNKA. Tocando el chistu y el tamboril.
Amasako antzelariak txiztu-ttunttunka ta ibiltzen zekiten aur ta nexka-muttilak, jauzi ta zapart, aurretik genituela, astiro jatxi ginan Urkietako bazkaltegira. AArdi 64.
azpisarrera-29
TXISTU-TTUNTTUNLARI. Chistulari, que toca el chistu y el tamboril.
Erdi-inguruan mai txiki oboki bat zetzan, txiztu-ttunttunlarientzakoa. AArdi 61.
azpisarrera-30
TXISTUZ. Silbando; a silbidos.
"
Xixtuz dago
"SP.
Sugeak xistuz dagoela ausikitzen du. ES 197.
Zala kaltegillea, / trast, eutsen igarri. / Txistuz, barrez, biraoz, / deutsea eskuz eusten. ZavFab,
RIEV 1907, 538.
Itzaiñ bat almazenera xistuz zoala behin. Gy 131.
Orai tretu horlakoa / xistuz laite yokatua. Ib. 157.
Ikustekoak ziren / esku huska biak, / xixtuz zohazinean / hoien ukhaldiak. ZbyRIEV 1908, 90.
Gure taulazko etxearen arteketarik xixtuz haize hotza sartzen ohi zaukulakotz. JEBur 115.
Xixtuz eta kantuz hasten dire liztor pullit hoik. BarbSup 110.
Xoxoak xixtuz ari ziren oihanetik. Ib. 168.
Ixil ixila gabiltzalarik pentsatuz gure hileri, / hek... guri beha sistuz, dabiltza izarrez izar dantzari. Iratz 149.
Itsasoan ditazken galerna edo ekhaitz izigarrienak ziztuz altxatzen. LfMurtuts 13.
Ur-liliak txistuz zeuden beren ohetan. MdePr 120.
Moro abiatu zen Senpereko alderat, xixtuz eta kantuz. ZerbAzk 35.
Aizea txistuz jostari dabil. BEnbNereA 149.
Xixtuz oldar dakioke sofista, sugea bezala. ZaitPlat 151.
Moda berriko doñua txistuz joaz. LabSuEm 196.
Urrundik deitzen dut xixtuz. XaOdol 97.
Eta xixtuz sartu zen etxean. GH 1973, 147.
Baitzakien orduan kantuz eta xixtuz euskaldunak. LarreArtzainE 84.
v. tbn. Lh Yol 37. Zendoia 229. Xixtuz: Ox 58. GH 1926, 99.
azpisarrerakoSense-30.1
Tocando el chistu. Ez dire loharkatzen kantaz eta xiztuz. HbEsk 80.