Etim. Para su posible origen en occid. la(a)r 'demasiado, excesivo' + suf. de participio -i, v. SHLV I 32.
sense-1
I.(Adj.).
azpiadiera-1.1
1.
(V-ger-m-gip, G, AN, L, BN, S, R; SP, Urt, Lar, VocBN, Dv, H)
Ref.:
A; A Apend ; Lrq; ContR 520; Garate Cont BAP 1962, 261; BU Arano ; Iz ArOñ , Ulz; Elexp Berg; ZestErret
. Grueso; grande. "Menuda cosa, gauza larria, txipia" Lcc (error, si no se trata de una contraposición). "Gros, épais" SP. "Arena, [...] hare xehéa, hare lárria" Urt II 283. "Grande" Lar. "Sal [...] no molida, gatz larria" Ib. "Un peu gros" VocBN. "Abere larri eta xehe, gros et menu bétail" H. "Hagitz larria zen, era muy enorme (HeH Mc 15, 4)" A (pero no lo encontramos en ese versículo). "Ikatz zeia ala larria (V-m)" A Apend. "Grueso, contrapuesto a xe, menudo" ContR 520. "Oria, harina de maíz [...]. Ori larria ezkontzeko, por las cocineras cuando salan demasiado la comida" (V-ger) Garate Cont BAP 1962, 261. "Patata larriyak" BU Arano. "Arri larríxa, piedra grande" Iz ArOñ. "Tanta larríek, las gotas grandes" Iz Ulz. Tr. Documentado desde Sauguis, se emplea sobre todo al Norte; en la tradición meridional, antes de 1930, sólo se encuentra en algún texto alto-navarro y en Lardizabal.
Haurrak bihi larri dira. Saug 160.
[Arrosarioaren] bihi larri guztietan. EZMan II 164.
Idi, ardi, abre larri, / orobat ehiziak. Hm 42.
Uriak lurrera xort larriz eroriak gatik. SPPhil 474 (He 480 larri).
Harea granoa bezain larria. INav 46.
Untsa bat gatz larri. Mong 588.
Animale larri guzies. SermAN 6r.
Hauzen bada jente larri; / untsa haztik kausa hori!Etch 332.
Gorphutz larri hori. Gy 125.
Jope zeritzan uri larri batera. Lard 497.
Behiak izan behar du larria. DvDial 93 (It aundi, Ur, Ip (h)andi).
Arrainik larrienak. Laph 212.
Botoinak ttiki eta xiluak larri. ChantP 94.
Lurreko ala aireko ihiziez, xehe ala larri. HUAurp 97.
Elur larriak, elur andi; elur xeak, egunaldi. Mdg 132.
Tabako ondo larriaren ostoak. JEBur 8n.
Oilo larriak. Ox 158 (v. tbn. 196).
An zeuden inguruetako ola-gizon larrien-larrienak. LhYol 21.
Bi gizon larriyak. TxB 186.
Basauntzaren antzeko ihizi larri bat. FIr 136.
Oñaztarri larria. LdiBB 2.
Zillar-pilla larria. LdiIL 73.
Enbor larria. OrEus 229.
Hitz larri ederrez bi pertsu hauk. ZerbAzk 25.
Gizairudi larriak. TxillLet 115.
Gero ta andiagoak, baltzagoak, gizenagoak, larriagoak [odeiak]. ErkiagArran 161.
Bizarra larri dute. LarzIru 78.
Abere xee naiz larri ez gutxi. BerronKijote 137.
Legar larria. Etchebarne 98.
Harri plegatuzko galtzara larri bat.LarreArtzainE 14.
Ain arkaitz larria.Insausti 101.
Ingalaterrako zenbait hiri larritan. MIH 184.
Bizkaiko hizkerak berezko duen gatz larri xamar hori da. Ib. 168.
Industria larriaren finkatzea. (In MEIG VI 36
).
v. tbn. Harb 44. Bp I 121. CatLav 341 (V 166). CatLan 77. Hb Egia 137. Zby RIEV 1908, 762. Prop 1906, 54. Barb Sup 100. MendaroTx 403. Mde Pr 118. JEtchep 101. Zait Plat 37. Azurm HitzB 61. AZink 17.
azpiadiera-1.1.1
(SP, H). "
Diru larria, grosse pièce de monnaie. Larriak larriekin beregain emaitea, mettre à part les grosses pièces ensemble"SP.
azpiadiera-1.1.2
(Letra) mayúscula.Cf. hitz larri 'letra grande' en Barb Sup 114, JE Ber 83, Zerb Azk 19, JEtchep 101 y Larre ArtzainE 284; cf. infra (17). Gizon izki larriez ipiñi utsak. LdiIL 116.
Zerk eragin zion zortzi lerrotik hiru Euskara hitzez, letra larri eta guzti, hastera. MEIG VI 156.
azpiadiera-1.2
2.(Persona) grande, de importancia social."Sobresaliente"Lar.
"
Larriarena egitea, faire le grand, se montrer hautain"Dv.
Cf. infra(13). Hanbat etzirade andere larri. E 213.
Xehe, larri, poblu, prinze, / guztiak xehatuko. Hm 57.
Jakintsun guziak eztire bardin larri. HUAurp 219.
Denbora hetako gizon yakintsu larrienen artekoa zen. Zub 45.
azpiadiera-1.3
3.Grande, importante, considerable."
Kalte larriyak erain dittu atzoko txingorrak
"ZestErret.
Tr. Documentado desde Etcheberri de Ziburu, es ligeramente más frecuente al Sur.
Hango pena larria. EZMan I 110 (cf. 110 penen handitasunaz).
Adiskidetasuna dela handia eta larria. SPPhil 397.
Ain dek beargai hau andi, larria. LarCor 300.
[Fedearen] misteriorik larrienak. CatBurg 15.
Peligroa eskusatzeko obligazio larria edo andia dauke. Gco II 61 (v. tbn. 13).
Gezurra esaten badezu, gai larrian beintzat. AA III 526.
Gogoeta [...] den xumena [...] hain ongi ezagutzen [...] nola kanporat agertzen den eginkunde larriena. Dh 132.
Emonik beti arerioai / zurra larriak. ABAmaE 40.
Gauza larriyetan utsegiñ det. EE 1885b, 232.
Gauzak ziran biño larriagoak egin gabe. Goñi 92.
Begien harritze larriaz. JEBer 15.
Ba du arazo larria. OrEus 286.
Maizegi gauza berak errepikatu behar lituzke eta irakurtzaileak ase letzazke [...]. Jauzika ibil gaiten beraz larrienetarik larrienetarat. ZerbGerlan 39.
Eginbearrik larriena. TAgUzt 130.
Ala-olako gaitza ez, larriena baiño baita. ZaitSof 71.
Gudari-taldeko utsunerik larrienak betetzeko. EtxdeJJ 180.
Bestentzat diru-gose larriegiak!NEtxAntz 104 (v. tbn. LBB 12).
Katai meea eten [...] zio astun larriz. ErkiagArran 154.
Horren eritasunaren arrazoin larriena. LarzSenper 116.
Dei larri bat egin zion mundu osoari. MAtxGazt 58.
Uda huntako gertakaririk larrienak. Herr 1-9-1966, 2.
Orduan eskolan ikasten ziren larrienak ikasiak zituen.LarreArtzainE 128.
Beren artean dituzten berezitasun larriak gorabehera. MIH 342.
Istilurik larriena. MEIG VII 181.
Izen larri hori [idazle] nere buruaren gainean ezartzeko. MEIG VI 98.
v. tbn. Monho 40. FIr 192. Ldi IL 141. Txill Let 91. Vill Jaink 101. Etxba Ibilt 453.
azpiadiera-1.3.1
(Añ, H, A). (Pecado, falta, error) grave; (pecado) mortal. Bekhatu larririk gabe. EZMan I 120.
Bañan hargatik eztituk barkhatzen huts larriak. Ib. 52.
Bekatu larri agerian hura ekustea. MbIArg I 86.
Konfesátus larriénak. LEOng 25r.
Pekatu mortala, larria edo eriozkorra. AñMisE 148.
Au berez da bekatu txit larri eta itsusia. AA II 215.
Jendeak beiratzen ohi dire bekhatu larrienetarik. Dh 65.
Pekatu larri edo ilkorrean zeudenentzat. AranSIgn 82.
Pekatu edo gaiztakeri larrian iltzen diranak. InzaAzalp 116.
Orra or nire / oben larrijen / aunditasuna. Enb 104.
Oker larria, / bion gaia izanik / olerkaria. LdiUO 30s.
Utsegite larriak zigortzeko, Goi-Batzordearen erabakia bearko da.EAEg 31-5-1937, 1733.
Oben larriaren azpian. OrQA 79.
Kristau onegia zen horlako bekatu larri bat egiteko. MdePr 177.
Bekatu larri gehiegi baldin baditut ere neure gain. MIH 193.
Orrialde eskas horietan ugari bezain larri ageri diren hutsak. MEIG VII 56.
v. tbn. Ub 211. Gco I 420. Izt Po 53. Legaz 32. AJauregi EE 1885b, 177. Arr May 35. Auspoa 97, 90. KIkG 25. ArgiDL 11. And AUzta 51. MAtx Gazt 52.
azpiadiera-1.3.1.1
Onela jardungo ez lirakenak, agintzausle eta biurri larritzat joko lirake. EAEg 6-4-1937, 1440.
Irakurleok erabat errudun --eta errudun larri, gainera-- ez garenik. MEIG III 138.
azpiadiera-1.3.2
Grande (hablando de apuros, estrecheces, peligros)."
Oso larria da gure arazoa (G-azp, AN-gip)"GteErd 274.
Cf. infra(3). Ondarribia ertsiturik iduki zeban estura larriko denporan. IztC 488.
Estutasun larri onetan. UrMarIl 17.
Estura larri onetan. Lard 135.
Agonia larri, estu eta ikaragarrizkoaren ostean. ItzAzald 35.
Asnasik ezin artu balu bezela antsi larri bat egiten du. AlzRam 65.
Kezka larri bat arindu naiaz. EAOlBe 56.
Arrisku larrienari iges egin zion. EtxdeJJ 264.
Beure azi-orrazien kezka larriek ekarri baitzuten gure lagunartera. OrAitork 149.
Libra zitzala [...] galzori larri artatik. BerronKijote 106.
Ur premiña larri au konpondu nairik. EtxabuKontu 210.
Egun batzuk estuasun larrian pasa ondoren. AtañoTxanKan 112.
Gure aurreko erriko arazuok naiko arazo larri eta buruko min emoten baeben. Gerrika 67.
Kezka larri baten mendean. MIH 291.
v. tbn. Aran SIgn 94. Zab Gabon 96. Arr May 34. Ldi BB 2. Otx 90. TAg Uzt 171. Txill Let 123. Gand Elorri 166. Anab Aprika 13. Zait Plat 101. NEtx LBB 49.
azpiadiera-1.3.2.1
Nahigabearen larria adierazi. MIH 247.
azpiadiera-1.3.3
(Enfermedad, mal) grave.Cf. infra (6). Gaxotasun larri batean arkitzen zala. AranSIgn 93.
Larrigoa zan, ordea, zoritxarrez, Mikelena [zauria]. TAgUzt 20.
Norbait gaixotu edo zauri larri samarra norbaitek izan badu. AZink 14.
Atake txar bat naiko larria. Insausti 122.
azpiadiera-1.4
4.
(HtVocGr 434, VocCB→Dv, Lh). Preocupado, acongojado; apurado."Triste"HtVocGr.
"Apurado, acongojado, lleno de angustia"VocCB.
"Craintif"Lh.
Tr. Aunque se documenta en Etcheberri de Ziburu, Harizmendi y Chourio, en épocas posteriores parece ser exclusivamente meridional.
Alegeranzia bihotz egordazu larrira. EZMan I 39.
Iaun puxanta, eztakigu norat itzul begiak, / Zure Majestatearen gana baizen larriak. EZMan II 146.
Zatoz othoi ene gogo / larriaren boztera. EZEliç 247.
Bizitza larri ta estuba. MgCO 184.
Non artuko dau atseden apur bat zeure biotz larri orrek?AñEL2 210.
Bere bizitzako kontu oso ta larriya emateko zoriyan. 'Entera y estrecha cuenta'
.AranSIgn 105.
Sentiturik batean agoni epea / ta ansi triste larri bat deitzen diona.SBaroj(
inFrantzesB II 123
).
Etorri dan / [...] larrien nasai aldia. ABAmaE 373.
Aurrera ta atzera begiratu larri bat egiñaz. AgG 203.
Galdera larria. Ib. 288.
Itsas-gizonak legorreko emazte larriari. Mok 8.
Abots larriaz gertatzen zana esan zion. EtxdeJJ 252.
Non sartzen dan emakume bat agitz larri ta lotsatuta. AnabAprika 11.
Arpegi larriaz egoan. ErkiagBatB 99.
Bere burua aiñ larri ta aittua ikusiaz. "Afligido y congojado"
.BerronKijote 189.
v. tbn. Ud 66. Azc PB 193. NEtx Antz 87. Anab Poli 30. AZink 181.
azpiadiera-1.4.1
(V, G-goi-azp-nav, AN-5vill, L; Lar, Dv)
Ref.:
A; EI 118; Iz ArOñ; Etxba Eib; Elexp Berg; Gte Erd 19, 66, 107, 188, 274; ZestErret. (Pred.).(Estar, etc.) apurado."(A más) priesa más vagar, larriago ta geldiago
"Lar.
"
Ordu artan, larri zan, zorrez beteta
"EtxbaEib.
"
Larri agertu, egon, ibilli, encontrarse, estar, andar apurado"Ib."
Larri ibilli giñan zezenak urten zebanian. Larri dabill diruz
"ElexpBerg.
"
Larri samar gaude orain (G-azp-goi, AN-gip)"GteErd 274.
"[Wilander] larri ibili da irabazteko (V-arr)"Ib.283. Cf. LARRI IBILI. Etxekoak larri oi da[...] korruan. PasqTo
16.
Gaixtoak egonen dire / larri buruz behera. EZNoel 127.
Eta nazio gaixtoak / izanen dira larri. Hm 59.
Ala zu triste eta larri egonen baitzare. "Tristis & desolatus"
.Ch II 8, 3.
Larri erabillezan arerijuak, ta goitu aginik. MgPAb 210.
Triste, larri, argal / zagozan gizonak. AñEL1 174.
Neska / larri datorko. ZavFab,
RIEV 1907, 536.
Lazaro zanaren bi arrebak ere larri ziran. Lard 426.
Larri asko etorri / ziraden gugana. PE 75.
Gorputza ta anima ipiñirik larri. ABAmaE 287.
Onan bizia ioaku larri. AzcPB 45.
Da gero, larri dabiltzanean, Andre Mariaren laguntasuna gura. AgKr 84.
Egozan larri ta bilddurrez. EchtaJos 141.
Etxekoandrea larri izan bear zun, senarra etxera arte. OrSCruz 53.
Huelga bat sortu ta / ibilli naiz larri. TxB II 58.
Ekin zion Madalenek larri. EtxdeJJ 133.
Zertarako presak? Eguzkia ez dabil larri. TxillLet 26.
Indar barik, larri ebizen. Tallarrik geienak geldituta. SMZirik 65.
Geroago ta larriago zijoan gizajoa. NEtxLBB 97.
Emazte gaixoa etxean larri basoko lanak nola egongo ote diran.BBarand 18.
Leen larri egoena larriago ipiñi baño ez ebala egingo.Gerrika 94.
v. tbn. VMg 54. Ud 123. EusJok II 97. Arrantz 79. JanEd I 88. Urruz Urz 40. AzpPr 85. Moc Damu 13. Kk Ab I 28. A Ardi 117. Ill Testim 26. Noe 88. Loram 36. Enb 167. MendaroTx Yanzi 48. Otx 22. Lek EunD 19. Ir YKBiz 133. ABar Goi 59. Laux AB 22. TAg Uzt 39. EA OlBe 46. Zait Sof 82. JAIraz Bizia 74. Erkiag Arran 73. Anab Poli 102. Bilbao IpuiB 240. And AUzta 92. Izeta DirG 126. Osk Kurl 84. Gazt MusIx 77. Salav 102. Olea 76. Uzt Noiz 39. Berron Kijote 64. Balad 225 (V-arr). Etxabu Kontu 196. Ataño TxanKan 10. Onaind STeresa 35. FEtxeb 97.
azpiadiera-1.4.2
"
Larri dago, está triste"A.
Dakiguna bakarrik, zan biotzetik larri. "Compungido"
.OrEus 61.
azpiadiera-1.4.3
(Estar, etc.) apurado, apremiado por una necesidad fisiológica.Cf. botalarri, kakalarri. Etorri ziranian [moruak] / bigarren aldiyan / jendia larri zeguen / galtzan ipurdiyan. Afrika 124.
Larri zebillen, baña galtzak askatzera ez zan ausartzen. MujPAm 79.
azpiadiera-1.5
5.
(V-gip, G-azp, AN-gip, BN-arb)
Ref.:
Elexp Berg; Gte Erd 66, 274. (Situación, momento, tiempo...) crítico, angustioso."
Egoera larrian dago (G-azp, AN-gip)"GteErd 66.
"
Kinka larrian gaude (BN-arb)"Ib.274. Begira zakezu egun / larri eta aserrean. EZEliç 314.
Eriotzako ordu larrian. AñEL1 91.
Zorijonekuak egun larri onetan Marijaren serbitzari egijazkuak. UrMarIl 39.
Aurkituten garian egoera estu eta larrija. (1864). BBatzarN 207.
Denborarik estu, larri eta premiazkoenetan. ArrGB 110s.
Uri bateko ordu larria. ABAmaE 370.
Neure ordu gorri ta larri onetan. KkAb I 101.
Gure bearraldi, [...] ordu larri [...] ta naigabe guzietan. InzaAzalp 141.
Inka larri artan asperenka ari zen oraino maitearengana. OrMi 61.
Oartu zaitezte orren egoera larriaz. LdiIL 85.
Une larri abetan. "Circunstancias azarosas"
.EAEg 31-10-1936, 180.
Bere utsegiteak zuzendu nai, [Jaungoikoak bere aurrera deituko zun] ordu larri artara baño len. EtxdeAlosT 91.
Une larri artan aingeru iagoleak andi-andirik zaituko bailukean. ZaitPlat 102.
Bildur naiz gertakizun larri batean, nere etekiña tartean dabillenean, gezurra ez ote zaidan jaulkiko. VillJaink 86.
Naiko
burukomin eta une larri ikusi ebezan. OnaindSTeresa 85.
Etxe askorentzat egun larriak benetan onek ziran.Gerrika 84.
Herri xume horrek artean ezagutu duen ordurik larrienean. MEIG VIII 59.
v. tbn. fB Ic III 276. Ud 110. Ag G 102. Garit Usand 52. ArgiDL 52. Laux BBa 48. A EY IV 142 (V-m). NEtx Antz 32. Erkiag BatB 52. Uzt Noiz 51. FEtxeb 44. Ayesta 130.
azpiadiera-1.6
6.
(G-azp ap. GteErd 294
). (Enfermo) grave. Orduan da eria / ezportzatzen larria. EZEliç 198.
Beñ batean argalez lurrean erori, eta larri edo txit estuan zegoen. CbSIgn 46.
Bai, larri dago, ezin luzaroan iraungo du. UrruzZer 141.
Bera ere larri zinan, bañan ongi gelditu din. OrQA 49.
Larri dago. Eztul erasoak ez dau amairik ezagutzen. ErkiagBatB 196.
Goiz batean naiko larri ingresatu genduan Residentzian. Albeniz 109.
Eri larri baten ohe ondoan. MIH 150.
Hizkuntza larri dabilkigu, hilaginean ez badago ere. MEIG VII 172.
azpiadiera-1.6.1
"Débil; decaído de fuerzas; desmadejado (Zona N.O.)"VocNav.
Triste anima, gorputza larri / agoniako tranzean. CbBast 5.
Larogei urte laister betetzeko [...], eta osasun larriagaz, besua apurtuta zeukan. AlzolaAtalak 78.
azpiadiera-1.6.2
(Fig.).En situación crítica. Foruak egonik larri. ABAmaE 147.
azpiadiera-1.7
7.(Sonido, grito) fuerte; (palabra) sonora. Hitz larriz manaturen du [Kristok] Migel konestablea. EZMan I 75.
Gero bigarren mezan ai zer boz larriak. Ox 158.
Artzañen txistu larrijak. Enb 146.
Ziztu larria dagie sugeak errekondoan. TAgUzt 238s.
Gizadi oro geldu-geldurik ixilduten da; / abere, egazti, oiu larri ta orruakaz, / ixiltasuna austen dabenak bakarrik dira. GMantGoi 56.
Penitentziazko deadar larriak. AlzolaAtalak 42.
Abots larri ura adituaz. NEtxLBB 178.
Soiñua larri ta azkarra. Ib. 167.
Oihu larriz eskatzen. MEIG VIII 56.
azpiadiera-1.8
8.Terrible; angustioso, preocupante. Eta hala gaixto hark du egiñen fin larria. EZMan I 75.
Sentenzia larri hunek. Ib. 47.
O kontu larri ta arrigarria!CbEg III 333.
Geure erijotzia izango da estuba, larrija ta ikaragarrija. fBIc I 5.
Erijotzako orduban gauza guztiak dira larrijak eta bildurgarrijak. fBIc III 268.
Amets larririk gabe, lo gozoago egiten degu. SorBar 59.
Egundoko eskutitz larria bialdu eutsien Mañasiri. AgKr 151.
Guduka larria [...] bertan azkentzeko. LdiRIEV 1929, 210.
Au ames larria, Joxe Mari!NEtxAntz 120.
Lur aitu baten azurki / penagarri ta larriak. 'Tétrica y angustiosa'
.GandElorri 38.
Sentipen larriren batek kilikatzen eztarria edo sabel-ondoa. LasaPoem 83.
Zenbat ames larri egin ete ebazan il guzti areetan? Gerrika 102.
azpiadiera-1.8.1
Agobiante. Ango lana ez zitzaion larriegia. AnabPoli 48.
Etxe barruan edo kerizpetan egoteko obea zan a egun larria. AlzolaAtalak 70.
azpiadiera-1.8.2
Txistu larri asko iruntsi eragin eban. Gerrika 111.
azpiadiera-1.9
9.
(H) . (Adj. y sust.).Adulto. Haurrei eta larriei oihuz dagote. CatLav 20.
(V 17)Manu bat eman zuen [...] yendien [...], larrien eta xehien kondatzeko. Mih 73.
Fedea sollik aski delaik aurrendako, baña larriendako ez. LE-Fag.
Ezta munduan persona larririk pekaturen bat [...] eztuenik. Gco I 432.
Gauza yakiteko gaztegi zirela: / larriek hobeki bazakiketela. Gy 156.
Iragan urthean bathaiatu ziren 2.400 [...] presuna larri eta 20.000 [...] pagano haur hiltzera zohazinak. Prop 1906, 70.
Haurrer dagola ixilik egoitea jende larrien aitzinean. JEBur 10.
Jende larriak ez du oraindik ordua. OrEus 131.
Larrien alfabetatze kanpainetan. (In MEIG VI 43
).
v. tbn. StPierre 21. PPer Harrip 100.
azpiadiera-1.10
10."Trasmallo, red rala, que tiene detrás otra más menuda, sare larria
"Lar.
"
Bahe-larri, crible à grosses mailles"Lrq.
Cf. Mic: "Pan sin cerner, balarrikoa", posible var. o errata por bae-. Batzuk zetabe larriegia hartzen, beren kontzientziaren ikertzeko... Bertzek aldiz, xehegia. LarzSenper 38.
azpiadiera-1.11
11."Grave, pesado [...] (G) larria
"Añ.
azpiadiera-1.12
12.(Acto) apurado, dificultoso. Asnasa larria dauka. AlzRam 65.
Geruago ta abesti larrijago, aulago eukon. Altuna 37.
Ongi ordaindurik nengoke arako nere erditze larri artaz. LdiIL 34.
Arnas larri batzuen ondoren il zan. Salav 20.
v. tbn. Tx B I 90.
azpiadiera-1.13
13.(Ojo) saliente; desorbitado."
Begi-larrixa, el de los ojos salientes"IzArOñ.
Arriturik begiratzen nion begi larriakin. IllTestim 12.
Sudurra berriz oso luzia / eta begiyaz larriya. TxB II 35.
Zorrotz miztua agiria, / begiratua larria, / txinparta bezin oria.MendaroTx 96.
Eriotzak begiak larri. EgutAr 28-3-1959 (ap. DRA
).
Izuberak begiak larri, ausartak ere antzera sarri.EZBB II 29.
Parola piztu zuanean, ganaduak begiratu larriarekin omen zeuden.BBarand 45.
v. tbn. Olea 78. Zendoia 86.
azpiadiera-1.14
14.Desvergonzado; grosero. Hitz garratz eta larriekin itsuski laidostatzen du arraintzalia. Zub 23.
Ez detzazke gazte tzar hoien solas eta jestu larriak jasan. JEtchep 88.
Elhe ahul eta larririk gabe. Ib. 87.
Irri larri batekin. LarzIru 116.
Laxoegi baita hori, [...] Eta puxka bat, bere molde eta solasetan, larria. LarzSenper 44.
azpiadiera-1.15
15."Fier"Foix.
"Prétentieux et hautain [...]. Zer gizun larria egin den primü hori! quel (homme) prétentieux est devenu cet héritier!"Lrq.
azpiadiera-1.16
16."Áspero, granulento. Errekatiko arri larrixa ekarri biar destazu
"EtxbaEib.
"
Larri urten desku arto-urunak
"Ib. Zortzi izara larri. OrQA 206 (cf. infra II (7)).
azpiadiera-1.17
17.(Letra) cursiva. Orain, berriz, zenbait euskaltzainek (letra larria nerea da) euskal-ioskera bera gainazpikatu ta itzulipurdikatu nai lukete. MIH 206.
Letra larriz ipiniko ditugu. Ib. 172.
azpiadiera-1.18
18.(Trabajo) no cualificado. Lehenik baxera garbitzeko eta lan larrietako hartu ginuen. LarzIru 104.
sense-2
II.(Sust.).
azpiadiera-2.1
1.(Vc ap. A; VP, Lar, Añ, VocCB
Dv, H). Angustia, preocupación; miedo."Congoja, miedo"VP 52v.
"Aflicción", "apuro", "congoja", "aprieto con inquietud" Lar y Añ. Tr. Exclusivamente meridional; es más frecuente en los vizcaínos.
Bere odolak agerretan dau / ariman daukan larrija. Urqz 82.
Esan al baño larri ta bildur gogorragok sekulako Errege ori artu zuen. CbEg II 202.
Artu zuen espiritu edo biotzeko ikara ta larri batek. MgCC 249.
Bizi izateko nekiari, arimako larrijari. fBIc I 4.
Larriaren andiz odolezko izerdi laban batek emon. AñEL2 216.
Ezta berunik ez alzaidurik / eman legikeonik larria. IztPo 50.
Ai nere larria!Xe 162.
Nasmen ark ematen zion larria. BvAsL 52.
Nok esan lei mutilan / biotzen larria. AzcPB 136.
Zeinbat larri ta atsekabe!EchtaJos 179.
Gure neke ta larria. AgG 10.
Biotz au larriak jo ta artu dauts!"¡Se me oprime de angustia el corazon!"
.ArriagaLekob 41.
Nik igaro naiuazan larrijak bart!KkAb I 16.
Etxeguren-en larria ez batere obekitu. LdiIL 44.
Aberrijaganako larrijak jaso nau. LauxAB 14.
Amilka zijuan, bañan larri artan sumatu zuen urratzen ziola soin guzia sasi batek. ABarGoi 25.
An sortzen zan soñuak larria sarrerazten zien. OrQA 58.
Konzienziako larri edo eskrupuloa sendatu. GoenagaS. Inazio 16 (ap. DRA
).
Auntz koitadearen larri ta istuak nork esan?BilbaoIpuiB 130.
Zerbitzarien larria! Ez parrik egin nai ta ezin parrari eutsi. AnabAprika 23.
Ataño xarraren imintzio ta larriak ikusirik.AtañoTxanKan 98.
Baña izan gendun gogortasuna, / ezbearra ta larria. FEtxeb 29.
Ez dezagun behintzat larria eta hagineko mina bat direla uste izan. MEIG I 112.
v. tbn. Astar II 223. Zav Fab RIEV 1907, 531. Zab Gabon 95. Ud 76. Noe 23. JanEd I 107. AB AmaE 97. Urruz Urz 23. Alz Bern 47. Tx B 192. Otx 60. JAIraz Bizia 109. Txill Let 104. Akes Ipiñ 29. Gand Elorri 224. Etxba Ibilt 489. NEtx LBB 68. Uzt Sas 244. Berron Kijote 211. Ataño MLanak 66.
azpiadiera-2.2
2.Náusea, arcada. Goranzkuak emoten deutsu, eta barruban daukazun gustija botetako larrijak. Astar II 146 (cf. LARRIAK BOTA).
azpiadiera-2.3
3.Ataque, crisis. Juan zan salaruntz jan ostian, eta ate atetan emon eutsan larrijak. UrMarIl 89.
azpiadiera-2.4
4."(B), preñez, hablando de mujer embarazada"A.
azpiadiera-2.5
5."(BN-baig), frío en la amistad"A.
azpiadiera-2.6
6."(V-arr-oroz-m), fragmento o pedacito mayor que el apur y menor que el puska o zati. Arri-larri, guija, pedazo de piedra"A.
1."Apuradamente, a duras penas, con dificultad. Larri apartau naz, apuradamente me he librado, he salido con bien (V)"DRA.
azpiadiera-3.2
2.Gravemente (enfermar, herir). An egozan inguruetatik ekarritako zauritu eta gaixoak, naiko larri zaurituak be ez gitxi. Gerrika 77.
azpisarrera-1
AHAL ZEN LARRIENA.
Lo más fuerte posible. Jo zen beraz tam-tam ahal zen larriena. Prop 1906, 89.
azpisarrera-2
BELDURRAREN LARRIZ.
Con gran apuro. Atsekabez beterik eta bildurarren larriz asi zan onetara aldarrika. "Tremando e piena d'affanno"
.Otx 156.
azpisarrera-3
BERBA LARRI.
Prosa. Ill zala bada, irakurten dot nik aspaldian, / euskaldun neurtitz ta moldaera samurretan, / "ill zan", diñoe eskribitzallak berba larrian. ABAmaE 113.
azpisarrera-4
ESTU ETA LARRI,
ESTU-LARRI,
ESTU-LARRIRIK.
v. estu.
azpisarrera-5
IKARA LARRI.
v. ikara.
azpisarrera-6
HITZ LARRI.
Prosa. Antolamenduak itzlarrian iskribatuak daude. (Donostia, 1879). JFlor.
Kondaira bat itz-larri gozotsuan. OtagEE 1882c, 415.
Itz-larriz edo neurtitzez. EEs 1914, 99.
azpisarrera-7
IZERDI LARRI(izardi- V-gip). Ref.: Etxba Eib; Elexp Berg. Sudor frío. Bereala larritzen naiz, izerdi larri batek irtetzen dit. MgCC 181.
Izardi larriz egoan izoztua. ABAmaE 453.
Ikustiagaz Zaldunan izardi larrixak. EtxbaIbilt 482.
v. tbn. Ag G 357. Kk Ab II 58. Erkiag Arran 173. Bilbao IpuiB 106. BEnb NereA 236. Izardi l.: Apaol 40.
azpisarrerakoSense-7.1
Izerdi larri otzak.AB AmaE 319. v. tbn. Ag AL 92.
azpisarrera-8
LARRIAK BOTA.
"(V-arr-oroz-och), vomitar" A.
azpisarrerakoSense-8.1
Ok egiten deust eztarrian ta larriak legez / suzko boladak asi bearko dot botaten. ABAmaE 166.
azpisarrera-9
LARRIAK EMAN.
"Ser presa del miedo, de la angustia. Frenuak apurtu jakon da larrixak emon zotsanian, salto ein zeban autotik" Elexp Berg.
azpisarrera-10
LARRIAN.
A grandes rasgos. "Larrian izkiribatzen dut, j'écris en gros" Arch UFH.
azpisarrera-11
LARRI-HANDI EGON.
Estar angustiado. Larri-aundi nindagon alako itxarokizuna galtzeko edo galduxe nulako. "Graviter angebar"
.OrAitork 137.
azpisarrera-12
LARRIARREN.
En estado de preocupación, congoja. "(V), acongojado" A Morf 363.
LARRIDUN.
Que tiene (...) grave. Euren artian, iru zauri larridunak.Gerrika 77.
azpisarrera-15
LARRIENEAN.
En la situación más angustiosa. "Apuro. Larrienean argia, en lo más apurado suele descubrirse alguna salida" Izt. "Larrienean argia (V, msOch), en lo más apurado se encuentra salida" A Apend.
azpisarrera-16
LARRIENIK.
Con la mayor gravedad, intensidad. Hauzi hau larrienik Bizkaian eta Bizkai inguruan gertatzen da. MIH 99s.
azpisarrera-17
LARRIEN LARRIZ.
Con mucho apuro. Larrien larriz, zergaitik aren estu jarri zan?ABAmaE 134.
azpisarrera-18
LARRIENTXOEN. Más grande.
Umeetan larrientxoenak errezatzen zuten. JAzpiroz 129.
azpisarrera-19
LARRI-ESTURA. Apuro.
[Kristok] kezka, gaixoaldi, larri-estura, dudamuda ta ezpiritu aldeko ezpaiak ugari artuazoz. OnaindSTeresa 59.
azpisarrera-20
LARRI-ESTUTU.
"Apurarse" Izt.
azpisarrera-21
LARRI ETA ESTU.
azpisarrerakoSense-21.1
a)(Estar, etc.) apurado.
v. ESTU ETA LARRI. Dagoz oñazez / larri ta estu. Enb 101.
Naiko larri ta estu erabiltzen gaituala. LdiIL 28.
Larri ta estu, bere onetik urtena. OnaindSTeresa 55.
azpisarrerakoSense-21.2
b)Apurado (momento, etc.).
Une larri ta estuak. BEnbNereA 210.
azpisarrerakoSense-21.3
c)(Sust.).Apuro.
Mozoluaren larri ta istuak nork esan?BilbaoIpuiB 41.
azpisarrera-22
LARRI IBILI (V-gip, G-azp).
"Lo más seguro, me apostaría algo, a que. Larri ibilli aurten be uda txarra eitten" Elexp Berg. "--Ingo nuke oaindik arrazoia beak izangoula, ta lasai-lasai etorriko ala. --Bai, larri ibilli" ZestErret. "Larri ibilli gaurre illuntzia baño len euriya iten" Ib. --Ez ote degu, ba, beñere oñaze orren giltzik jasoko? --Larri ibilli!NEtxAntz 94.
azpisarrera-23
LARRI-JOSI.
"Faufiler, coudre à larges points" Hb.
azpisarrera-24
LARRI-KALEA (det.).
Calle de la amargura. Baia eldu gaitezan Larri-kalea deritxon Yerusalengo kalera. AñEL2 225.
azpisarrera-25
LARRI-KEINU.
Signo de apuro. Ramuntxori larri-keñu bat egiñaz. AlzRam 123.
azpisarrera-26
LARRI-LARRI.
azpisarrerakoSense-26.1
a)(Estar) apurado. "Con mucho apuro" Iz Ulz. "Andar muy justito, en apuros" Elexp Berg. --Alare izuba jun zaigu. --Ni larri larri neguan. SorAuOst 99s.
Larri-larri esnatu zan, izerdi patsetan. AgAL 41.
Andrea ere gaixorik daukat eta... larri larri nago. AgG 368.
Estu-estu ta larri-larri, ija eskian ibilteko eraz aurkitzen dana. KkAb I 43.
Aiek larri-larri etorri ziranean. Alkain 48.
Egun batzuk larri-larri pasa ondoren, onera eman zin. AtañoTxanKan 111.
Zuzenbidea apur bat okertu ta gure gaiñera etorrela konturatu giñan larri-larri. EtxabuKontu 129.
azpiadiera-1.1
Con mucho apuro (causado por una necesidad fisiológica).
Irten zuen Elizatik, ta larri larri joan bear izan zuen bazter loi batera, ta an errebesatu. MgCC 248.
azpiadiera-1.2
(Estar) impaciente.
Bitarti ontan guztiyan, larri larri dago D. Makario. SorGabon 57.
azpiadiera-1.3
(Estar) en peligro, en estado grave.
Gaztaindiak galdu dira ia erabat; ariztiak ere larri-larri oraintxe. Munita 55.
azpisarrerakoSense-26.2
b)A gran tamaño.
Paretan irakurtzen ditugu hitz hok, larri-larri thindatuak. JEBer 41.
azpisarrerakoSense-26.3
c)Muy grave.
Oben larri-larririk eztaukadala. LhItzald II 101.
azpisarrerakoSense-26.4
d)Crítico, muy apurado.
Gañera, ez gera ain une larri-larrietan arkitzen. EAEg 30-10-1936, 170.
azpisarrerakoSense-26.5
e)Seguramente, sin duda.
Etzagunek orduko moduko basoakaz gaur piñuekaz artzean deudien beste ondasun artuko leukiela larri larri. AkesIpiñ 24.
Mustur bietan metro-erdi lodiari euko dau [ageak] larri-larri.Ib. 23.
azpiadiera-5.1
"Segurísimamente (refiriéndose a males o peligros que se temen)" DRA.
azpisarrera-27
LARRI-LARRIA.
azpisarrerakoSense-27.1
a)En gran tamaño.
Otoi barka, egun Eskualdun Onaren hastean lehen hitz, larri-larria ontsa agerian ezartzen badugu gizon galdu higuingarri baten izena. HUAurp 141.
azpisarrerakoSense-27.2
b)A grandes rasgos. "Istoria larri larria erran (gainez gain, xehetasunetan sartu gabe) (BN-arb)" Gte Erd 270. v. larrika, larriki. Horra larri-larria zer errana izan den laborarieri goiz hortan. Herr 12-3-1964 (ap. DRA
).
Gai batzu ditut bakarrik hemen larri-larria aipatu. LarreArtzainE 225.
azpiadiera-2.1
Horra larri larriak biltzar berri hunen xedeak. Herr 28-4-1960, 4.
azpiadiera-2.2
Badira denek ezagutzen dituztenak [sainduak]. Huna larri larria: San Iñaki Loiolakoa. San Frantses Jatsukoa eta Xaberrikoa. San Migel Garikoitz. "
À ne prendre que les plus grands"
.ArdoySFran 10.
azpisarrera-28
LARRI-LARRI EGIN.
Acongojar(se), apurar(se). Entzuteak berak larri larri egiten nau. AñEL2 73.
Larri larri egin yakan biotza. Ib. 213.
Larri-larri ein da esan zetsan. SMZirik 64.
azpisarrera-29
LARRI-LARRIRIK(Estar, etc.) muy alterado, acongojado. Ikaratzen da guzia, larri larririk dio: zuen arteko bat deabrua da. MgCC 249s.
azpisarrera-30
LARRIRIK.
azpisarrerakoSense-30.1
a) Deprisa, apresuradamente.
Artaldeak utzirik, / Iesusen adoratzera / Betlemera / ioan zitezen larririk. OPo 59.
azpisarrerakoSense-30.2
b)"Larririk nago nola eginen dudan, je suis effrayé comme je ferai" SP. Yesemaniko ortu santuan / egoan Yesus larririk. AñEL2 234.
azpisarrera-31
LARRI-USAIN.
Aspecto triste. Aen nagi ta astuntasuna, aen larri-usaiña, oin eta belaunak lanean jarri bearrez, eskolako mailletan gora joateko!ErkiagBatB 17.
azpisarrera-32
LARRIXEAGO.
Algo más grande. Osto larrixagoak dauzka. JEBur 83.
azpisarrera-33
LARRIZ.
"(V), acongojado" A. Ai! Yesus larriz, odol-izerdiz, eta nik eztot negarrik?Pasiño 6 (Cb Bast 4 Jesus penatzen
).
azpisarrerakoSense-33.1
(Precedido de gen.). Zeren larriz zera, ori esateko?ZaitSof 77.
Biotza, barritz, miñez, / susmo baten larriz. GandElorri 169.