Tr. Documentado al Sur desde el s. XVIII y al Norte en Pouvreau, en un texto bajo-navarro del s. XIX y en Lafitte. Hay negargarri en los textos meridionales y nigargarri en los septentrionales. Orixe emplea ambas formas. En DFrec hay 22 ejs. de negargarri y 4 de nigargarri, todos ellos meridionales.
sense-1
1.
(gral.; VP 65v, Lar, Añ, Dv, H, Zam Voc),
nigargarri (L, B, BN, S, R; SP, Lecl, H)
Ref.:
A(negargarri, nigargarri);
AMorf 132;
EtxbaEib;
ElexpBerg
. (Adj.).Lamentable, deplorable; triste, penoso, (lo) que provoca el llanto."Fúnebre"Lar, Añ.
"Luctuoso"Lar.
"
Gauza negargarrixa jendia gosiak ikustia
"EtxbaEib.
v. NEGAR-EGINGARRI. Ez othe da gauza irrigarria, bai aitzitik nigargarria. SPPhil 85.
Arbola batek ekarri beban / ain kalte negargarria. Urqz 83.
Ona emen jazoera negargarri edo exenplu enzuna. MgCO 166.
Misiño santu baten irudi egiazko, baña negargarri bat. AñLoraS 11.
Emendik ainbeste ezkonza negargarri, emendik ainbeste ume gaizki azi. AA I 564.
Zeure umeentzat amai negargarri bat prestau dozula. fBIc I app., 29.
Gauza guztiz negargarriya da bada askok misterio probetxugarri au aiñ gutxi konsideratzia. EchveImit IV 1.
Mundu negargarri iduripen utsa baizik ez dan onetatik. IztC 240.
Dabidek il-berri negargarri au artu zuen. Lard 195.
Egoera negargarri artan zugatik al guzia egin zuena. ArrGB 121.
Franziskoren semiai lagundu deioten lan negargarri ta arriskatu artan. BvAsL 222.
Etxeak erre ta beste oben negargarri asko egin zituen. AgAL 161.
Jostirudi negargarri eta pozgarria. IllTestim 1.
Itxura negargarri orretan etzaitut laga gura. Altuna 22.
Odeiak odei, lañuak laño, ostots, ekatz negargarri. Enb 153.
Zelai negargarri ontako erregiñak. 'Plaine d'amertume'
.OrMi 150 (107 nigargarria
).
Kalekuen barregarri, etxekuen negargarri. Otx 111.
Izigarriko erorikoa egin du eta puskaturik erhausturik atxeman dut, plantarik nigargarrienean!LfMurtuts 11.
Legorte negargarri batez, sustraiak eroan eutsen nekea biotzeraiño. GandElorri 74.
Etorkizun negargarri au ikusirik, ez ote zera garbi gordeko?MAtxGazt 44.
Ezta gutxi egun negargarri auetan. NEtxLBB 83.
Gauza ez da parrez artzekoa, jaunak! Baizik negargarri ta illuna. LabSuEm 185.
Joan daneko alkar-iltze negargarri orren asierak itun. AtañoTxanKan 217.
Beste albiste beldurgarri eta negargarri bat. Gerrika 92.
Nolako giro negargarria genuen. MIH 371.
Gracik azaltzen dio Zuberoaren egoera negargarria. MEIG I 233.
v. tbn. Mb IArg I 171. VMg 113. Gco I 418. JJMg BasEsc 110. Astar II 27. Zav Fab RIEV 1907, 540. Echag 234. It Fab 129. Ur MarIl 27. AB AmaE 403. Sor Bar 54. Apaol 49. Zab Gabon 105. Azc PB 31. Urruz ZeruA 169. Anab EEs 1919, 64. Ol Imit I 21, 4. JanEd II 134. ArgiDL 30. Tx in Imaz Auspoa 24, 50. Ldi BB 34. Eguzk GizAuz 29. Zait Sof 79. Etxde JJ 269. Akes Ipiñ 23. Basarri 105. Osk Kurl 118. Etxba Ibilt 456. Alzola Atalak 71. Alkain 148. Berron Kijote 225. Nigargarri:LuzSerm 275.
azpiadiera-1.1
(Tema nudo, usos advs. y predicativos)."
Gerriko miñez negargarri ibilli zan sasoi baten
"ElexpBerg.
Ama ta aita daude guztiz negargarri, otzak ikara biyak begira elkarri. Echag 108.
Mingarri ez ezik negargarri ere da. IztC 108.
Gureko zorigatxa bada negargarri, / zuenekoa ez da oso bildurgarri?ABAmaE 275.
Nik ikusi dudana negargarri da iñolaz ere, nagusi. 'Nous présage des larmes'
.OrMi 111.
Dirurik ez eta ezin erdietsi / bizi-modua da negargarri. IzetaDirG 126.
Emen nenbillen nora-ezik, elurretan negargarri. NEtxLBB 161.
Kanpoko farragarri, etxeko negargarri. (G-nav). InzaNaEsZarr 171.
Bere aragian artu dabenarentzat, negargarri. Gerrika 146.
Pozgarri da hori eta ez negargarri. MEIG VIII 101.
v. tbn. Ag G 284. A Ardi 97. Zait Sof 138. Bilbao IpuiB 267. Basarri 104.
sense-2
2.
(V ap. AMorf 616
) . (Sust.).Desgracia, hecho lamentable."
Negargarria yazo zan (V), sucedió una catástrofe"AMorf 616.
Zeinbat onetariko naibage, eskandalu ta negargarri ezkontzia dala bitarte?fBIc III 328.
Negargarri ura ikusirik, [...] irteteko baimena eman zien. Lard 72.
O negargarrien andiena! Zure semea ere hill bear da. ArrGB 28.
Egundo alango negargarririk iñok eztau ikusi. AgKr 89.
Beti arnasa artzeko premiñan, estutasun andiakaz indarrak amaittuaz joazala. A zan negargarria!EchtaJos 253.
Attaren galgarrija, amaren negargarrija, anaien lazkerija [...]. Otx 27s.
Negargarri ta lazgarri aiek ikustean zertako kupitu nai dugu [...]?"Luctuosa et tragica"
.OrAitork 54.
--Eldu zaizkit gaztigatzera bat-batean [...] azken atsa emana dela. --Ori negargarria!EtxdeJJ 49.
Usterik gutxienean negargarria gertatu. AnabPoli 65.
--Sendagai onek bere senera ekarriko du. --Ai, gure amaren azken negargarria!NEtxAntz 97.
v. tbn. It Fab 78. Ur MarIl 64. AB AmaE 9. Apaol 84. Goen Y 1934, 102. Ldi IL 103. SMitx Aranz 62. Erkiag Arran 165.